Όταν ο Ρόναλντ Ρέιγκαν κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 80 πρότεινε το πρόγραμμα του «πολέμου των άστρων» (Η επωνυμία από την ταινία του Τζώρτζ Λούκας για να περιγράψει το Strategic Defense Initiative, SDI) , πολλοί λίγοι θα μπορούσαν να φανταστούν πως αυτό θα ήταν και η αρχή του τέλους των Σοβιέτ.

Το αμερικάνικο πρόγραμμα φιλοδοξούσε με ακτίνες Laser να καταστρέφει πυρηνικούς πυραύλους πριν εισέλθουν στον εναέριο χώρο των ΗΠΑ μέσω δορυφορικών κατόπτρων αλλά και μέσω επίγειων σταθμών.

Το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε λίγα χρόνια αργότερα όντας αδύνατον να εφαρμοστεί καθώς οι τεχνολογίες της εποχής δεν το επέτρεπαν. Όμως ο πανικός που κατέβαλε τους ιθύνοντες της Σοβιετικής Ένωσης τους έσπρωξε σε μια άνευ προηγουμένου κούρσα εξοπλισμών με αποτέλεσμα την κατάρρευση των Σοσιαλιστικών οικονομιών.

Το ότι η Σοβιετική Ένωση θα συγκρουόταν με έναν αδιαπέραστο τοίχο ήταν θέμα χρόνου καθώς οι δομικές της αδυναμίες ήταν ανυπέρβλητες. Ο Ρ. Ρέιγκαν αυτό που έκανε ήταν να φέρει αυτόν τον τοίχο μία δεκαετία πιο μπροστά.

Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν έγινε χωρίς κλυδωνισμούς. Το τεράστιο πυρηνικό οπλοστάσιο αλλά και οι αντιδράσεις από τους κομμουνιστές ενάντια στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έθεταν σε κίνδυνο όχι μόνο την νέα Ρωσία αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Κάπου εκεί η Γερμανία του Χέλμουτ Κολ επενέβη δραστικά και με αντάλλαγμα δεκάδες δισεκατομμύρια μάρκα ενίσχυσε τους μεταρρυθμιστές της Περεστρόικα με κύριο αντάλλαγμα τι άλλο; Την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από την ανατολική Ευρώπη και φυσικά από την ανατολική Γερμανία.

Ο δρόμος της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς ανατολάς αλλά και της ενοποίησης των δύο Γερμανιών είχε ανοίξει διάπλατα. Η συμφωνία που έκαναν στην Γιάλτα οι τρείς «μεγάλοι» το 1945 χωρίζοντας τον κόσμο σε ζώνες επιρροής και παραχωρώντας δεκάδες εκατομμύρια Ευρωπαίων στο πιο στυγνό καθεστώς που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης ήταν επιτέλους άκυρη με την σύμφωνη γνώμη του Γενικού Γραμματέα του ανωτάτου Σοβιέτ!

Η Ρωσία διήνυσε ένα διάστημα εσωστρέφειας. Η απώλεια της επιρροής της σε χώρες που παραδοσιακά είχε υπό την κατοχή της αλλά και οι παρεμβάσεις του ΝΑΤΟ στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ και αλλού τροφοδότησαν τις τάξεις των εθνικιστών αλλά έδωσαν και επιχειρήματα σε όσους υποστήριζαν ότι ένας πολυπολικός κόσμος είναι καλλίτερος από έναν μονοπολικό. Οι παρεμβάσεις της Αμερικής σε διαφορετικά μέρη του κόσμου έμειναν αναπάντητες από την Ρωσία αλλά και από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον πλανήτη. Η Ρωσία άλλωστε είχε πολύ πιο σοβαρά προβλήματα να λύσει.

Οι τεράστιοι φυσικοί πόροι της αχανούς χώρας βρισκόντουσαν στα χέρια τοπικών επιχειρηματιών οι οποίοι τους διέθεταν στο εξωτερικό με τεράστια κέρδη για τους ίδιους. Η κατάσταση αυτή όμως δεν βοηθούσε την ρωσική οικονομία/βιομηχανία να αναπτυχθεί αφού οι πόροι κατευθύνονταν σε ξένες αγορές αφήνοντας τις ρωσικές παραγωγικές μονάδες χωρίς πρώτες ύλες. Η οικονομία της χώρας αναπτυσσόταν με βραδείς ρυθμούς παρά το γεγονός ότι υπήρχαν οι ανθρώπινοι και επιστημονικοί πόροι.

Η οικονομική κρίση του 1998 διέλυσε οποιεσδήποτε παραισθήσεις για την πορεία της Περεστρόικα αλλά και το που οδηγούσε την χώρα ο ασθενικός Μ. Γιέλτσιν. Το βιοτικό επίπεδο της χώρας υποχώρησε στο κατώτατο σημείο του από την εποχή των Σοβιέτ και ο μέσος όρος ζωής για τους άνδρες κάτω από τα 65.

Η άνοδος του Β. Πούτιν στην εξουσία το 2000 ήταν το σημείο καμπής. Σχεδόν αμέσως οι ολιγάρχες οδηγήθηκαν στην εξορία η στη φυλακή με κατηγορίες για διαφθορά, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της χώρας τέθηκε υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο της κεντρικής κυβέρνησης και επενδύθηκαν τεράστια ποσά στην άμυνα της χώρας. Από τους 7 ολιγάρχες που έλεγχαν το 50% του ρωσικού ΑΕΠ μέσα στην δεκαετία του 90, μόνο Ολέγκ Ντεριπάσκα εξακολούθησε να διαδραματίζει ρόλο στην οικονομική ζωή της χώρας.

Το κυρίαρχο ρωσικό αμυντικό δόγμα της «περιορισμένης χρήσης πυρηνικών όπλων» (που υποδήλωνε την αδυναμία της Ρωσίας να απαντήσει με συμβατικά όπλα όπου θίγονται τα ζωτικά της συμφέροντα) αντικαταστάθηκε σταδιακά με την χρήση πολύ εξελιγμένων οπλικών συστημάτων, πυραύλων τεράστιας εμβέλειας και μαχητικών αεροσκαφών πέμπτης γενιάς με εξελιγμένα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου. Η αφύπνιση της νέας Ρωσίας μοιραία θα έφερνε και πάλι την χώρα στις παλαιές της ζώνες επιρροής, ζώνες στις οποίες όμως είχαν διεισδύσει στο μεταξύ οι Αμερικάνοι και Ευρωπαίοι τον καιρό της Περεστρόικα.

Στην Γερμανική πολιτική πάλι υπήρχαν δύο δόγματα. Από τη μία μεριά το δόγμα της προσέγγισης με την Ρωσική ομοσπονδία και της προώθησης διευρυμένης οικονομικής συνεργασίας. Κάποιοι μάλιστα οραματίζονταν μια ζώνη ελευθέρων συναλλαγών που θα εκτεινόταν από τις ακτές της Γαλλίας μέχρι το Βλαδιβοστόκ. Οι «Ατλαντιστές» πάλι επεδίωκαν ταύτιση της εξωτερικής πολιτικής της Ευρώπης με την Αμερικανική.

Οι σχέσεις της Γερμανίας με την Ρωσία την περίοδο που κυβερνούσε ο Γκ. Σρέντερ ήταν άριστες και η συνεργασία προχωρούσε σε ενεργειακούς τομείς. Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του αυξήθηκε σημαντικά η εξάρτηση της Γερμανίας από το Ρωσικό φυσικό αέριο και μπήκαν οι βάσεις μιας στενότερης συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών. Αυτά ανατράπηκαν με την άνοδο της Α. Μέρκελ. Οι κρίσεις σε Συρία και Ουκρανία έδειξαν με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την διαφοροποίηση της Γερμανικής πολιτικής. Και στις δύο αυτές χώρες διακυβεύονταν σημαντικά ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας τα οποία η στάση της Γερμανίας προκλητικά απειλούσε.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας για παράδειγμα επιδιώκεται η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου να καρπωθεί τα κοιτάσματα φυσικού αερίου που βρίσκονται όμως στις περιοχές των Ρωσόφωνων. Η απόσχιση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας εάν πραγματοποιηθεί θα αφήσει και πάλι την Ευρώπη χωρίς τα επιθυμητά κοιτάσματα φυσικού αερίου όμως η στάση της Ευρώπης θα έχει επιφέρει καίρια πλήγματα στις σχέσεις με τη Ρωσία.

Το επιβληθέν εμπάργκο με αφορμή την Ουκρανική κρίση όχι μόνο δεν θα γονατίσει την Ρωσική οικονομία αλλά θα καταστεί επιζήμιο για τις χώρες πρωτίστως της Νότιας Ευρώπης. Τρίτες χώρες όπως η Αργεντινή και η Τουρκία έχουν ήδη σπεύσει με συμφωνίες να καρπωθούν από τον εμπορικό πόλεμο που έχει ξεσπάσει και να διαθέσουν τα αγροτικά τους προϊόντα στην Ρώσικη αγορά από την οποία τα Ευρωπαϊκά αποκλείστηκαν. Παράλληλα η Ρωσία έσπευσε να κλείσει συμφωνία με την Κίνα για διάθεση του φυσικού αερίου σε περίπτωση που αυτό συμπεριληφθεί στον εμπορικό πόλεμο. Η τιμή που θα διατεθεί στην Κίνα είναι τέτοια που θα δώσει ένα ακόμη ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ασιατική χώρα.

Ποια είναι τα όρια της Ε. Ευρώπης/ΝΑΤΟ όσον αφορά την επέκταση τους ανατολικότερα;

Εδώ είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε τα εξής :

Α. Η Ρωσία απεμπόλησε στις αρχές της δεκαετίας του 90 τις ζώνες επιρροής της στην Ευρώπη, οικειοθελώς και αναίμακτα. Ο βομβαρδισμός της Σερβίας στην δεκαετία του 90 ενώ αποτέλεσε ξεκάθαρη πρόκληση δεν προκάλεσε καμία αντίδραση.

Β. Από το 1990 και ύστερα η Ευρώπη έχει επιδοθεί σε μια άνευ προηγουμένου διεύρυνση προς ανατολάς εντάσσοντας στους κόλπους της την συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ, διεισδύοντας στις ζώνες επιρροής της Ρωσίας ενώ διέλυσε και την πρώην Γιουγκοσλαβία για να εντάξει κομμάτια της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης διάλεξαν μόνες τον δρόμο τους και εντάχθηκαν στον Ευρωπαϊκό οικονομικό συνασπισμό αλλά και σε αντίπαλη συμμαχία ως προς την Ρωσία. Δεν εμποδίστηκαν στην πορεία τους αυτή με κανέναν τρόπο.

Γ. Ορισμένες από τις χώρες αυτές όπως η Λεττονία και η Εσθονία έχουν ένα πολύ μεγάλο κομμάτι ρωσικού πληθυσμού το οποίο όμως δεν έπαιξε τον ενεργό ρόλο που έπαιξε ο Ρωσόφωνος πληθυσμός της Ουκρανίας αλλά ούτε και παρακινήθηκε από την Ρωσία με κάποιον τρόπο.

Ο πρώην Αμερικανός πρέσβης στην Σοβιετική Ένωση Jack Matlock την περίοδο 1987-1991 έχει επιβεβαιώσει την συμφωνία κυρίων που έγινε μεταξύ του Μ. Γκορμπατσόφ και του Τ. Μπους προκειμένου να λήξει ο ψυχρός πόλεμος. Η συμφωνία περιλάμβανε την μη ανάμειξη της Ρωσίας στην ανατολική Ευρώπη αλλά και την μη επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικότερα καθώς η Ουκρανία και η Γεωργία αποτελούν κόκκινες γραμμές και θα προκαλούσαν την αναβίωση του ψυχρού πολέμου. Τα παραπάνω αναφερθέντα σημεία δείχνουν ότι η Ρωσία σεβάστηκε την συμφωνία.

Ακόμα και ο Χένρυ Κίσινγκερ υποστηρίζει – όχι τυχαία – εδώ και χρόνια ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Η Δύση θα έπρεπε να βρει άλλους τρόπους για να εγγυηθεί την ασφάλεια της ανατολικής Ευρώπης από την επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικότερα. Και στην ασφάλεια αυτή θα συμμετείχε ενεργά και η Ρωσική ομοσπονδία. Η εγγύηση της ασφάλειας της Αν. Ευρώπης από το ΝΑΤΟ λοιπόν βασίστηκε στην συνεργασία και την συμμετοχή και της Ρωσίας η οποία δεν θα αντιμετωπιζόταν πλέον ως αντίπαλο δέος αλλά ως φίλη. Το κλειδί της ασφάλειας της Αν. Ευρώπης λοιπόν δεν ήταν παρά το τέλος του ψυχρού πολέμου ο οποίος δυστυχώς στις μέρες μας βλέπουμε να αναβιώνει…

Πόσο εξαρτημένη είναι η Ευρώπη από το Ρώσικο φυσικό αέριο;

Η απάντηση είναι απλούστατη. Η Ευρώπη μπορεί και χωρίς το φυσικό αέριο της Ρωσίας αναμφισβήτητα. Όμως θα έχανε ένα τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα πρόσβασης σε φθηνή ενέργεια πράγμα το οποίο θα είχε παρενέργειες στην οικονομία της, θα την έκανε λιγότερο ανταγωνιστική και αυτό θα είχε φυσικά και την ανάλογη επίδραση στην οικονομικά ασθμαίνουσα Νότια Ευρώπη. Την ίδια στιγμή η Κίνα επωφελούμενη της διένεξης έχει κλείσει ήδη συμφωνία με την Ρωσία προκειμένου να καρπωθεί το πλεονέκτημα της φθηνής ενέργειας στην ήδη ανταγωνιστική οικονομία της.

Προκειμένου η Ευρώπη να μπορέσει να ανταγωνιστεί οικονομικά τον υπόλοιπο κόσμο χωρίς το πλεονέκτημα της φθηνής ενέργειας του φυσικού αερίου, ενδεχομένως να αναγκαστεί να επιστρέψει στην πυρηνική ενέργεια πράγμα το οποίο όλοι απευχόμαστε.  Ο στόχος που έχει θέσει η Γερμανία για πλήρη απεμπόληση της πυρηνικής ενέργειας μέχρι το 2022 πάρα πολύ δύσκολα θα επιτευχθεί υπό συνθήκες εμπορικού πολέμου με τη Ρωσία.

Συμπέρασμα

Στον κόσμο που ζούμε ο κερδισμένος είναι αυτός που συνεργάζεται καλλίτερα και με περισσότερους. Αυτό πρέπει να το γνωρίζουν καλά οι ιθύνοντες της Ευρώπης και να αναλογιστούν ότι με τις πολιτικές που ακολουθούν όχι μόνο δεν θα καταφέρουν να εκβιάσουν την Ρωσία στην άνευ όρων απεμπόληση της Ρωσικής μειονότητας στην Ουκρανία αλλά θα προξενήσουν ακόμα μεγαλύτερη ζημιά στις χώρες της νότιας Ευρώπης που μαστίζονται από την κρίση.

Η Ευρώπη πρέπει να αδράξει την ευκαιρία της κατάπαυσης του πυρός στην Ανατολική Ουκρανία και να διορθώσει τις σχέσεις της με την Ρωσική ομοσπονδία. Παράλληλα πρέπει να εργαστεί από κοινού με την Ρωσία για την εξεύρεση πολιτικής λύσης στο Ουκρανικό ζήτημα.

Σε κάθε περίπτωση οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες πρέπει να συμπεριλάβουν στους σχεδιασμούς τους αυτό που δεν συμπεριέλαβαν ποτέ τους από την αρχή της κρίσης: Tην ευημερία του Ευρωπαίου πολίτη. Γιατί μία Ευρώπη στην οποία οι πολίτες δεν ευημερούν θα γίνει αργά η γρήγορα μια διαλυμένη Ευρώπη.

 

Facebook Comments