Βιομηχανική ή Βιώσιμη Γεωργία;

Διαβάζουμε για αβγά μολυσμένα με fipronil, χοιρινά προϊόντα που μεταδίδουν ηπατίτιδα Ε. Παλαιότερα είχαμε τις τρελές αγελάδες ή την ανάμιξη αλογίσιου κρέατος με βοδινό.

Όλα αυτά είναι προβλήματα εγγενή στην εντατική βιομηχανική γεωργία. Ο βασικός λόγος είναι διότι η βιομηχανική γεωργία θεωρεί το έδαφος απλώς ως ένα γήπεδο όπου κάνει την παραγωγή και αγνοεί την οικολογική ισορροπία και σπαταλά τους αναγκαίους πόρους.

Θα μου πείτε ότι έτσι πέφτει το κόστος των τροφίμων και μπορούμε να θρέψουμε τα δισεκατομμύρια του πληθυσμού της γης.

Ναι, θα ίσχυαν αυτά αν η εντατική βιομηχανική γεωργία δεν περνούσε όλα τα κρυφά κόστη, περιβαλλοντικά και υγείας, στην κοινωνία και στις επόμενες γενεές.

Η βιομηχανική γεωργία εμφανίζεται κερδοφόρα και αποτελεσματική μόνον και μόνον διότι ορισμένα βασικά άμεσα και κυρίως έμμεσα κόστη αγνοούνται και μεταφέρονται σε ολόκληρη την κοινωνία ή στις επόμενες γενεές, όπως:

1.       Συνεχής υποβάθμιση της παραγωγικότητος των εδαφών και απώλεια εδαφών.

2.       Μόλυνση των επίγειων και υπογείων υδάτων.

3.       Υφαλμύρωση των υπογείων υδάτων.

4.       Καταστροφή της οικολογικής ισορροπίας.

Κάποιοι υποστηρικτές αυτής της γεωργίας υποστηρίζουν ότι οι παραπάνω δυσμενείς μακροχρόνιες επιπτώσεις είναι το τίμημα που πληρώνουμε για να τραφούμε. Ευτυχώς, η έρευνα, αλλά και γεωργική πρακτική πολλών αγροτών τους διαψεύδουν.

Η Βιώσιμη Γεωργία

Μία βιώσιμη γεωργία πρέπει να είναι κερδοφόρος, αλλά και να ελαχιστοποιεί το αρνητικό της αποτύπωμα στην οικολογία. Πιστεύω ότι σε αρκετές περιπτώσεις το αποτύπωμα μπορεί να είναι και θετικό. Η βιώσιμη γεωργία περιλαμβάνει:

1.       Την διαφύλαξη και βελτίωση του εδάφους.

2.       Την έξυπνη διαχείριση των υδάτων.

3.       Την ελαχιστοποίηση της μολύνσεως του περιβάλλοντος.

4.       Την προώθηση της βιοποικιλότητος.

Η διαφύλαξη και βελτίωση των εδαφών είναι το βασικότερο θέμα. Τα εδάφη δεν είναι ένα ανόργανο υπόστρωμα, όπως τα αντιμετωπίζει η βιομηχανική γεωργία, αλλά ένα ζωντανό οικοσύστημα, που όσο πιο υγιές είναι, τόσο αυξάνεται η παραγωγικότητα των αγρών.

Η διαχείριση των υδάτων είναι κάτι που, μάλλον, δεν χρειάζεται να εξηγηθεί αναλυτικώς, όπως και η ελαχιστοποίηση της μολύνσεως του περιβάλλοντος.

Η προώθηση της βιοποικιλότητος είναι βασικός όρος για να μειωθεί η χρήση των φυτοφαρμάκων. Όσο περισσότερα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούμε, τόσο μικραίνει η βιοποικιλότητα και τόσο περισσότερο εξαρτόμαστε από τα φυτοφάρμακα. Όμως, η μεγάλη χρήση των φυτοφαρμάκων οδηγεί σε δημιουργία ανθεκτικών σε αυτά εχθρών και ασθενειών. Ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται…

Ορθές Πρακτικές Βιώσιμης Γεωργίας

Η βιώσιμη γεωργία προϋποθέτει παρατηρητικούς ενημερωμένους αγρότες, που προσαρμόζουν και εφαρμόζουν στους αγρούς τις ορθές πρακτικές της βιώσιμης γεωργίας. Αυτές, δεν είναι μία σειρά από θέσφατα, αλλά μία σειρά από εργαλεία που προσαρμόζονται στις επικρατούσες κάθε φορά συνθήκες με βασικούς στόχους αυτούς που προαναφέρθηκαν ως συστατικά της βιώσιμης γεωργίας.

Οι βασικές πρακτικές είναι:

Αμειψισπορά και ποικιλία στην παραγωγή: Η αμειψισπορά και μάλιστα η πιο μακρόχρονη, 4 ετών τουλάχιστον, προσφέρει πολλές ωφέλειες, όπως υγιέστερο έδαφος και καλύτερο έλεγχο εχθρών και ασθενειών. Η ποικιλία στην παραγωγή, εκτός από την μακρόχρονη αμειψισπορά μπορεί να εφαρμοσθεί και ως συγκαλλιέργεια διαφόρων ειδών.

Χλωρή λίπανση: Η χλωρή λίπανση περιλαμβάνει καλλιέργειες όπως ο βίκος ή το τριφύλλι, μόνα τους ή σε μικτή σπορά με άλλα είδη όπως βρόμη ή φαγόπυρο, που σπέρνονται εκτός κύριας εποχής παραγωγής με σκοπό την εναπόθεσή τους ή την ενσωμάτωσή τους στον αγρό. Η χλωρή λίπανση βελτιώνει την υγεία του εδάφους, εμποδίζοντας την διάβρωση, προσφέροντας διάφορα στοιχεία και ελέγχοντας τα ζιζάνια, μειώνοντας σημαντικώς την ανάγκη για ζιζανιοκτόνα.

Μείωση ή πλήρης εξάλειψη επεξεργασίας εδάφους: Παραδοσιακώς, οι αγροί προετοιμάζονται και αντιμετωπίζονται τα ζιζάνια με όργωμα, σβάρνισμα ή φρεζάρισμα. Η μείωση ή η πλήρης κατάργηση της επεξεργασίας του εδάφους και η άμεση σπορά ή φύτευση έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την παραγωγή μεσοπροθέσμως, ελαττώνει την διάβρωση και βελτιώνει την υγεία του εδάφους. Επί πλέον μειώνει σημαντικώς τα έξοδα παραγωγής.

Ολοκληρωμένη διαχείριση εχθρών: Πρόκειται για διάφορες μεθόδους που εφαρμόζονται συστηματικώς στους αγρούς με σκοπό τον έλεγχο των επιβλαβών οργανισμών ενώ ταυτοχρόνως μειώνουν την χρήση φυτοφαρμάκων.

Ενσωμάτωση κτηνοτροφίας και καλλιεργειών: Η βιομηχανική γεωργία κρατά την φυτική και ζωική παραγωγή χωριστά. Τα ζώα ζουν μακριά από εκεί που παράγεται η τροφή τους. Τα φυτά παράγονται μακριά από την πηγή της εξαιρετικής ποιότητος οργανικής ουσίας και θρεπτικών συστατικών, που είναι η κοπριά. Έχει αποδειχθεί ότι η ενσωμάτωση της κτηνοτροφίας στις καλλιέργειες, πχ ο αγρότης παράλληλα με τα λαχανικά του να εκτρέφει και κάποια ζώα, οδηγεί σε πιο αποτελεσματικές και πιο κερδοφόρες αγροτικές εκμεταλλεύσεις.

Διαχείριση ολόκληρου του οικοσυστήματος των αγρών: Η βιώσιμη γεωργία πάντα περιλαμβάνει ένα τμήμα με αγρανάπαυση (αλλά σπαρμένο με χλωρή λίπανση), καθώς και περιοχές, συνήθως στα σύνορα των αγρών, όπου αφήνονται λωρίδες γης με δένδρα και φυσική βλάστηση. Έτσι, αυξάνεται η βιοποικιλότητα, ελέγχεται η διάβρωση των εδαφών, αυξάνεται ο αριθμός των επικονιαστών, αλλά και των ωφέλιμων εντόμων, με συνέπεια την αύξηση της παραγωγής.

Γιατί δεν Εφαρμόζονται οι Πρακτικές Βιώσιμης Γεωργίας;

Μελέτες που έχουν γίνει στις ΗΠΑ δείχνουν ότι η βιώσιμη γεωργία μπορεί να είναι επικερδής και, μάλιστα, υπάρχουν παραδείγματα όπου το επίπεδο κερδοφορίας είναι αντίστοιχο της βιομηχανικής γεωργίας.

Όμως, καθώς τα οφέλη της βιώσιμης γεωργίας αυξάνονται μετά τα πρώτα 3-4 χρόνια, όταν το έδαφος αναζωογονείται και αποκαθίστανται οι οικολογικές ισορροπίες, είναι αναμενόμενο ότι χωρίς κρατική παρέμβαση ή πίεση από τους καταναλωτές, λίγοι αγρότες θα ακολουθήσουν τις πρακτικές της.

Βασικά εμπόδια μπορεί να είναι:

Η Αγορά: Η βιώσιμη γεωργία προϋποθέτει παραγωγή ποικιλίας προϊόντων. Σε αρκετά από αυτά η αγορά μπορεί να μη είναι ανεπτυγμένη όπως για το βαμβάκι ή το σκληρό στάρι. Πάλι, πολλά βασικά φυτά για τις αμειψισπορές, πχ τα όσπρια, δεν επιδοτούνται, όπως το βαμβάκι ή το σκληρό στάρι.

Οικονομικοί φραγμοί: Η ενασχόληση με ποικιλία ειδών σημαίνει υψηλά αρχικά κόστη για τους παραγωγούς σε σχέση με τις συνηθισμένες καλλιέργειες (βαμβάκι, σκληρό σιτάρι) για εργαλεία, αλλά και αποθηκευτικούς χώρους. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, αυτό είναι απαγορευτικό.

Τεχνικοί φραγμοί και φραγμοί πληροφορήσεως: Οι αγρότες δεν έχουν αρκετή πληροφόρηση για τις λεπτομέρειες των τεχνικών παραγωγής ειδών πέρα από τα λίγα γνωστά. Δεν γνωρίζουν ότι η βιώσιμη γεωργία μπορεί να είναι κερδοφόρος. Πάντα οι αγρότες θέλουν να δουν παραδείγματα παραγωγής στην πράξη.

Η Κατάσταση στην Ελλάδα

Ως προς την βιομηχανική γεωργία στην Ελλάδα, ένα είναι σίγουρο: η γεωγραφία δεν επιτρέπει να υπάρξουν μονάδες των δεκάδων χιλιάδων στρεμμάτων. Άρα, όποιες προσπάθειες και να γίνουν, θα είναι καρικατούρες των μεγάλων βιομηχανικών αγροκτημάτων πχ στις ΗΠΑ ή στην Ρουμανία. Η Ελλάς είναι υποχρεωμένη να βασισθεί στα μεσαία και μικρά αγροκτήματα.

Ως προς την βιώσιμη γεωργία, για να φανούν οφέλη, οι πρακτικές της πρέπει να εφαρμοσθούν σε μεγάλες εκτάσεις, πράγμα δύσκολο σε μία χώρα με πολύ μικρό αγροτικό κλήρο, όπως η Ελλάδα. Πχ, στο θέμα της υφαλμύρωσης των υδάτων στον Αργολικό κάμπο, ελάχιστα είναι που μπορεί να κάνει κάθε παραγωγός μόνος του. Εδώ χρειάζεται να επέμβει η πολιτεία, πχ με έργα τεχνητού εμπλουτισμού του υπογείου υδροφόρου ορίζοντα.

Ένας άλλος σημαντικός λόγος που χρειάζεται η κρατική επέμβαση για να γλιτώσουμε τις περιβαλλοντικές καταστροφές και την υποβάθμιση της αγροτικής μας παραγωγής είναι ότι οι αγρότες, ειδικώς στην μεγάλη καλλιέργεια και τα λαχανικά, ενοικιάζουν βραχυπρόθεσμα τα χωράφια, οπότε δεν έχουν κανένα κίνητρο να βελτιώσουν τα εδάφη για να επωφεληθεί ο επόμενος ενοικιαστής.

Η πραγματικότητα είναι ότι οι αγρότες μας τείνουν να παράγουν τα είδη που επιδοτούνται, όπως βαμβάκι και σκληρό στάρι, αποφεύγοντας τα μη επιδοτούμενα είδη. Η πολιτική επιδοτήσεων της ΕΕ ουσιαστικώς σπρώχνει την γεωργία μας σε ένα μη βιώσιμο δρόμο, παρά τις βελτιώσεις της νέας Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, όπως η πρόβλεψη να μένει το 25% των εδαφών σε αγρανάπαυση.

Τι μπορεί να γίνει;

Το βασικότερο που πρέπει να γίνει είναι να σταματήσει η επιδότηση λίγων καλλιεργειών σε βάρος της αμειψισποράς.

Οι επιδοτήσεις πχ του βαμβακιού, όπως δίνονται, οδηγούν σε εντατικοποίηση και μονοκαλλιέργεια σε βάρος του περιβάλλοντος: εξάντληση υπογείων υδροφορέων, μόλυνσή τους, εξαφάνιση βιοποικιλότητος κλπ.

Οι φορολογούμενοι, αφού έχουν πληρώσει μία φορά την παραγωγή βαμβακιού, μέσω των επιδοτήσεων, μετά καλούνται να ξαναπληρώσουν για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εντατικής αυτής μονοκαλλιέργειας (πχ φράγμα για ύδρευση μετά την εξάντληση των υπογείων υδάτων.

Δεν πρέπει να στερηθούν οι αγρότες τις επιδοτήσεις, αλλά αυτά τα χρήματα να τους δοθούν με πιο έξυπνο τρόπο στηρίζοντας πολλά είδη και να είναι συνδεδεμένες οι πληρωμές με την αμειψισπορά ή συγκαλλιέργεια και την τήρηση φυσικής βλαστήσεως στα σύνορα των αγρών και την αγρανάπαυση.

Έτσι, η γεωργική παραγωγή θα μετατραπεί σιγά σιγά σε πιο βιώσιμη και οι αγρότες θα απολαμβάνουν τελικώς μεγαλύτερα κέρδη.