Münchau: Η ευημερία των αριθμών και η χαμένη γενιά της Ελλάδας

Κάποτε το έλεγαν για τους Γερμανούς: Himmelhoch jauchzend, zu Tode betrübt – ουράνια ευδαιμονία και μετά νεκρική θλίψη. Αν δούμε τους πρόσφατους δείκτες επιχειρηματικής εμπιστοσύνης, η ευρωζώνη δείχνει να το βίωσε ανάποδα. Εχοντας ξεφύγει από την βαθιά ύφεση, έχει τώρα μπει σε στάδιο ευφορίας.

Κάποια από τα πρόσφατα στοιχεία, υποδεικνύουν ότι η οικονομία της ευρωζώνης σύντομα θα υπερθερμανθεί. Ο δείκτης ΡΜΙ Markit της ευρωζώνης ανήλθε σε υψηλό 35 μηνών αυτό τον μήνα. Ο δείκτης επιχειρηματικού κλίματος Ifo της Γερμανίας έχει ανέβει τον μισό δρόμο μέχρι το προηγούμενο κυκλικό υψηλό του, ένα επίπεδο που μπορεί να πιάσει φέτος, με τις τρέχουσες τάσεις. Σε κάθε περίπτωση, αν πιστεύετε ότι αυτοί οι δείκτες, σηματοδοτούν μια δυναμική και ευρεία ανάκαμψη της οικονομίας, κάνετε τεράστιο λάθος.

Αν παρακολουθήσουμε όσα έχουν δείξει αυτοί οι δείκτες στο παρελθόν, παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα μοτίβο. Μοιάζουν με ωοειδείς καμπύλες, με λίγες αιχμηρές γωνίες. Ότι ανεβαίνει, κατεβαίνει και τώρα ανεβαίνει πάλι. Δεν υπάρχει καμία μόνιμη μεταβολή. Το μόνο που φαίνεται είναι οι συνηθισμένοι κύκλοι –ορισμένοι μεγαλύτεροι, ορισμένοι μικρότεροι. Η κρίση της ευρωζώνης ήταν απλώς μια πτωτική βουτιά, έστω και ελαφρώς μεγαλύτερη από τις συνήθεις. Τώρα η βελόνα δείχνει προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Τι μας δείχνουν, οπότε, αυτά τα δεδομένα; Δεν είναι εντελώς άχρηστα. Προσφέρουν έναν χρήσιμο δείκτη για την οικονομική θέση της ευρωζώνης στον επιχειρηματικό κύκλο. Μας λένε ότι η ευρωζώνη –ή στην περίπτωση της Γερμανίας ο δείκτης Ifo – βρίσκεται σε ένα ελαφρώς προχωρημένο στάδιο της κυκλικής ανάκαμψης. Αυτό όμως το γνωρίζαμε.

Αν συνδυαστούν αυτοί οι δείκτες με άλλα κυκλικά δεδομένα, όπως η βιομηχανική παραγωγή και οι λιανικές πωλήσεις, τα πράγματα δείχνουν ότι η ανάκαμψη προχωράει ακριβώς όπως λένε οι επίσημοι φορείς ότι προχωρά. Βεβαίως, είναι πολύ καλύτερο να ξεπερνάς τις προβλέψεις, παρά να υπολείπεσαι. Αλλά και πάλι, οι προβλέψεις από μόνες τους ήταν πολύ δυσοίωνες.

Τεχνικώς, οι δείκτες εμπιστοσύνης είναι βαρόμετρα «τάσης». Οι δείκτες που βλέπουμε, μας δίνουν μια ένδειξη για το τι συμβαίνει τώρα, δεν επηρεάζονται από το τι συνέβαινε πριν. Σου λένε το πόσο γρήγορα βελτιώνονται τα πράγματα. Σε αντίθεση με τα «στατικά» βαρόμετρα, δεν συνυπολογίζουν το πόσο άσχημη είναι η κατάσταση. Τα βαρόμετρα «τάσης» καθορίζουν το πώς νοιώθουν οι επενδυτές. Τα στατικά μέτρα καθορίζουν το πώς νοιώθει ο κόσμος.

Τα στατικά βαρόμετρα δεν ανταποκρίνονται όμως πάντα στο πώς νοιώθει ο κόσμος οποιαδήποτε στιγμή. Και αυτά τα βαρόμετρα δείχνουν μια πολύ διαφορετική κατάσταση: Η ανεργία στην ευρωζώνη είναι 11,9% σε σύγκριση με 6,7% στις ΗΠΑ. Το ΑΕΠ βρίσκεται σχεδόν 9% χαμηλότερα κάτω από εκεί που θα βρισκόταν, αν συνεχιζόταν αδιάσπαστη η τάση του 1999-2007. Ο καθαρός σχηματισμός σταθερού κεφαλαίου κινείται 25% χαμηλότερα από όσο αναμενόταν και η βιομηχανική παραγωγή κινείται 16% χαμηλότερα από την μακροχρόνια τάση, με βάση τους υπολογισμούς μου πάνω στα στοιχεία της Eurostat. Ακόμη κι αν η ψυχολογία είχε ομαλοποιηθεί, η οικονομία σίγουρα δεν έχει ομαλοποιηθεί.

Αν αγνοήσετε την στατιστική κατάσταση και επικεντρωθείτε στην «τάση», στο τέλος θα καταλήξετε να κοροϊδεύετε τον εαυτό σας και τους άλλους.

Στις περισσότερες φορές, τα στατικά βαρόμετρα δεν έχουν μεγάλη σημασία. Η οικονομική δραστηριότητα τείνει να εξελίσσεται πάνω σε μια σταθερή γραμμή τάσης. Αν μια ύφεση σε ρίξει κάτω από την γραμμή της τάσης, η ανάκαμψη σε επαναφέρει. Είναι ένα σύστημα αυτό-εξισορρόπησης. Υπάρχουν όμως φορές, όπως στην εποχή μας, που η οικονομία γίνεται εσωτερικά ασταθής, όταν δεν επιστρέψει στην ισορροπία, την σταθερή κατάσταση γύρω από την οποία κανονικά κυμαίνεται. Εκεί, οι προβλέψεις γίνονται δύσκολες και δυσάρεστες.

Αυτό που βιώνουμε στην ευρωζώνη, δεν είναι μια τυπική ύφεση. Πολλές χώρες υποφέρουν από κρίσεις αξιόχρεου, ορισμένες στον ιδιωτικό τομέα, ορισμένες στον δημόσιο, ορισμένες και στα δύο. Το τραπεζικό σύστημα παραμένει «βυθισμένο» σε πολλά τμήματά του. Οι αγορές εργασίας είναι διαλυμένες στις περιφερειακές οικονομίες.

Αν αγνοήσετε την στατική μέτρηση και επικεντρωθείτε μόνο στην «τάση», καταλήγετε να κοροϊδεύετε τους εαυτούς σας και τους άλλους.

Η τρέχουσα ευφορία στις αγορές συνιστά θρίαμβο της τάσης, έναντι των στατικών στοιχείων. Αν το ελληνικό ΑΕΠ, έχοντας διολισθήσει κατά 25%, αναπτυσσόταν 2% ετησίως από σήμερα, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και οι πωλητές ομολόγων, χωρίς αμφιβολία θα πανηγύριζαν ότι οι πολιτικές λιτότητες αποδίδουν. Αλλά στην πραγματικότητα, θα το νοιώθαμε ως μόνιμη ύφεση.

Οπότε, πώς μπορούμε να καθορίσουμε αν μια οικονομία ανακάμπτει; Το καλύτερο κατ εμέ βαρόμετρο για την ευρωζώνη θα ήταν η απασχόληση ως ποσοστό του ενεργού πληθυσμού. Οι βαθιές υφέσεις τείνουν να εξοστρακίζουν για πάντα τους αποθαρρυμένους εργαζόμενους από την αγορά εργασίας. Αυτό το βαρόμετρο, θα συνυπολόγιζε αυτή την επίδραση. Σύμφωνα με τα δεδομένα του 2013 από τον ΟΟΣΑ, ο συντελεστής αυτός ήταν 61,4% στην Ελλάδα το 2007 και 51,3% στα τέλη του 2012 -και πιθανόν χαμηλότερα σήμερα. Για την Ισπανία τα μεγέθη είναι 66,6% και 56,2%.

Πόσο καιρό θα κάνουν η Ελλάδα ή η Ισπανία να φτάσουν στα προ κρίσης επίπεδα απασχόλησης;

Τα 10 χρόνια είναι αισιόδοξη πρόβλεψη. Ίσως περάσει μια ολόκληρη γενιά. Μόνο τότε θα μπορούμε αξιόπιστα να μιλήσουμε για οικονομική ανάκαμψη. Αλλά μέχρι τότε, οι διάφοροι δείκτες ΡΜΙ θα έχουν ανέβει και κατέβει πολλές φορές.