Rogoff: Πετάξτε το χάρτινο χρήμα

Μήπως ήρθε η ώρα να σκεφτούμε τη σταδιακή κατάργηση του ανώνυμου χάρτινου χρήματος – ξεκινώντας από τα χαρτονομίσματα με μεγάλη ονομαστική αξία; Αν ξεφορτωθούμε τη φυσική μορφή του χρήματος και τα αντικαταστήσουμε με ηλεκτρονικό, θα πετύχουμε μ έναν σμπάρο δυο τρυγόνια.

Πρώτον, θα καταργηθεί το όριο του μηδέν (zero bound) στα επίσημα επιτόκια, που έχει αλυσοδέσει τους κεντρικούς τραπεζίτες από τότε που ξέσπασε η κρίση. Σήμερα, αν οι κεντρικές τράπεζες προσπαθήσουν να επιβάλουν επιτόκια αρκετά κάτω από το μηδέν, ο κόσμος θα αρχίσει να στρέφεται μαζικά στο ρευστό.

Δεύτερον, η σταδιακή εξάλειψη των χαρτονομισμάτων και των νομισμάτων θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα ότι ένα μεγάλο κομμάτι, ειδικά των τραπεζογραμματίων με μεγάλη αξία, προφανώς χρησιμοποιείται για να διευκολύνεται η φοροδιαφυγή και οι παράνομες δραστηριότητες.

Σίγουρα, υπάρχουν ορισμένα σημαντικά επιχειρήματα υπέρ της διατήρησης του status quo. Σε αυτά περιλαμβάνεται η πιθανή απώλεια των εσόδων από το κυρίαρχο δικαίωμα εκτύπωσης χρήματος μιας κεντρικής τράπεζας, έστω κι αν το ανώνυμο χρήμα θα αντικατασταθεί από την ανώνυμη ηλεκτρονική κυβερνητική ισοτιμία.

Μολονότι τα «κέρδη» των κεντρικών τραπεζών προσφέρονται στο εθνικό υπουργείο Οικονομικών, η δυνατότητα να αντεπεξέρχονται στα απαραίτητα έξοδα χωρίς να χρειάζεται να ζητήσουν βοήθεια απομονώνει τις κεντρικές τράπεζες από τις πολιτικές πιέσεις. Αλλά το πραγματικό κόστος για τις κυβερνήσεις θα είναι πολύ μικρότερο από την απώλεια αυτών των εσόδων, γιατί θα κερδίσουν περισσότερα, δυσκολεύοντας τη φοροδιαφυγή. Θα υπάρξει επίσης εξοικονόμηση από τη μείωση της εγκληματικότητας.

Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι η κοινωνία ίσως να θέλει να διατηρήσει το δικαίωμα του ατόμου να κάνει ανώνυμες πληρωμές για συγκεκριμένες δραστηριότητες, έστω κι αν είναι επιθυμητό να αφαιρεθεί το πέπλο της ανωνυμίας για όσους εμπλέκονται σε φοροδιαφυγή και εγκλήματα. Η ανωνυμία, για παράδειγμα, διευκολύνει τον πειραματισμό στο κοινωνικό περιθώριο με δραστηριότητες που εν τέλει μπορεί να γίνουν νόμιμες (αγορά μαριχουάνας, για παράδειγμα).

Την ιδέα να βρεθούν δημιουργικοί τρόποι για να ξεπεραστεί το εμπόδιο των μηδενικών επιτοκίων τη διατυμπανίζει επί μία 10ετία και πλέον ο Willem Buiter, παλαιότερο μέλος της Επιτροπής Νομισματικής Πολιτικής της Βρετανίας.

Η σταδιακή κατάργηση του χρήματος στη φυσική μορφή του είναι μακράν το ευκολότερο πράγμα. Καθώς οι μηχανισμοί ηλεκτρονικών πληρωμών γίνονται όλο και πιο διαδεδομένοι, ακόμη και στις μικρότερες συναλλαγές και καθώς η προσφορά χάρτινου χρήματος έχει οδηγήσει σε πλημμύρα από χαρτονομίσματα μεγάλης αξίας, τα επιχειρήματα για τη διατήρηση του νομισματικού status quo έχουν αποδυναμωθεί.

Χωρίς να μπούμε σε κουραστικές λεπτομέρειες, τόσο στην ευρωζώνη όσο και στις ΗΠΑ υπάρχουν σε κυκλοφορία περίπου $4.000 για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί και δεν βρίσκονται εύκολα.

Στην Ιαπωνία το μέγεθος είναι σχεδόν διπλάσιο. Στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία πάνω από το 75% του χρήματος έχει τη μορφή τραπεζογραμματίων μεγάλης ονομαστικής αξίας, δηλαδή χαρτονομισμάτων των $100 και των Y10.000. Στην ευρωζώνη η μόνη διαφορά είναι ότι υπάρχει μεγαλύτερη κλίμακα υψηλής αξίας χαρτονομισμάτων μέχρι τα €500, αλλά το βασικό νόημα είναι ίδιο.

Στη σύλληψη του Μεξικανού βαρόνου των ναρκωτικών Joaquín El Chapo Guzmán, οι αρχές βρήκαν πάνω από $200 εκατ. σε ρευστό – και δεν ήταν η πρώτη φορά που συνέβη κάτι ανάλογο.

Είναι γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα -ίσως το μισό- των δολαρίων και των ευρώ κυκλοφορεί διεθνώς. Ένα κομμάτι οπωσδήποτε τροφοδοτεί παράνομες δραστηριότητες και φοροδιαφυγή. Βεβαίως, τα δολάρια και τα ευρώ, και τα μεγάλα χαρτονομίσματά τους, χρησιμοποιούνται επίσης και σε νόμιμες δραστηριότητες. Ακόμη κι έτσι, είναι πολύ μεγάλο το κομμάτι που κυκλοφορεί στην εγχώρια μαύρη οικονομία, καθώς υπολογίζεται στο 7-8% του ΑΕΠ στις ΗΠΑ και πολύ μεγαλύτερο στην Ευρώπη.

Οπωσδήποτε, αν οι κυβερνήσεις μπορούσαν αξιόπιστα να εκδώσουν ανώνυμο ηλεκτρονικό χρήμα, το πρόβλημα του ορίου του μηδενός θα λυνόταν και οι κεντρικές τράπεζες θα συνέχιζαν να προωθούν το προϊόν τους.

Ακόμη κι αν θεωρήσουμε όμως εφικτό αυτό το αποτέλεσμα, δεν σημαίνει ότι είναι και επιθυμητό. Μην ξεχνάμε ότι, αν οι κυβερνήσεις σταματήσουν να εκδίδουν ανώνυμο χρήμα, τότε προφανώς θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν θα δημιουργήσει ένα υποκατάστατο τύπου Bitcoin.

Αλλιώς, οι παράνομες δραστηριότητες θα συνεχίσουν απρόσκοπτα και η κυβέρνηση θα χάσει ακόμη και το μικρό πληθωριστικό φοροέσοδο που λαμβάνει σήμερα. Τέλος, να πούμε ότι η εγκατάλειψη του χάρτινου χρήματος, σε ιδανική περίπτωση, θα σημαίνει συνεργασία μεταξύ των κυβερνήσεων.

Ίσως η πιο καλή αρχή να είναι η σταδιακή κατάργηση των χαρτονομισμάτων μεγάλης αξίας. Ίσως μάλιστα επαρκεί για να πετύχει τους κύριους στόχους. Είναι καιρός να σκεφτούμε μήπως η φυσική μορφή του χρήματος αποτελεί κατάλοιπο ή κάτι ακόμη χειρότερο. 

* Ο αρθρογράφος είναι καθηγητής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.