P. Krugman: Οι Έλληνες έχουν φθάσει στα όριά τους

Η δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα ξέσπασε προ πενταετίας και οι παρενέργειές της συνεχίζουν να προκαλούν τριγμούς στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλά δεν αναφέρομαι στις παρενέργειες που αντιλαμβάνεται κανείς εκ πρώτης όψεως, δηλαδή των επιπτώσεων από τη βαθιά ύφεση της χώρας ή την εξάπλωση των ανησυχιών για τα δημοσιονομικά της προβλήματα σε άλλες χώρες.

H καταστροφή που έχει υποστεί η Ελλάδα ξεπερνά κάθε όριο λογικής. Ορισμένα δημοσιεύματα παρουσιάζουν μια χώρα που είναι βαριά άρρωστη, έχοντας λυγίσει από τα σκληρά μέτρα που επιτάσσουν οι συνθήκες. Στην πραγματικότητα όμως, η χώρα έχει απορροφήσει τεράστιες προσαρμογές, μειώνοντας την απασχόληση και τις αποδοχές στον δημόσιο τομέα, περιορίζοντας τη χρηματοδότηση σε κοινωνικά προγράμματα και αυξάνοντας τη φορολογία.

Για να αντιληφθεί ένας εξωτερικός παρατηρητής την κλίμακα των μέτρων λιτότητας, αρκεί να αναλογιστεί πως ισοδυναμούν ένα τρισ. δολάρια ετησίως σε περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων από το ομοσπονδιακό κράτος των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα έχουν μειωθεί δραματικά. Και παρ’ όλα αυτά, το ένα τέταρτο του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα, όπου το ήμισυ είναι νέοι άνθρωποι, παραμένουν άνεργοι.

Παράλληλα, η κατάσταση του ελληνικού χρέους ως προς το ΑΕΠ επιδεινώνεται όχι επειδή διογκώνεται, αλλά εξαιτίας της ασθενούς ανάπτυξης. Ανακύπτει, επίσης, ένα μεγάλο ζήτημα με το ιδιωτικό χρέος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων λόγω του αποπληθωρισμού και της χρόνιας κρίσης. Αναγνωρίζονται ορισμένα θετικά σημάδια στον ορίζοντα. Η οικονομία βάδισε, φέτος, σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, περισσότερο λόγω του τουρισμού. Αλλά το όφελος είναι ελάχιστο για να αντισταθμίσει τις συνέπειες μιας πολυετούς ύφεσης.

Το εντυπωσιακό γεγονός, δεδομένων αυτών των συνθηκών, είναι η πρόθεση των Ελλήνων να αντέξουν αυτήν την κατάσταση και να αποδεχτούν τους ισχυρισμούς του πολιτικού κατεστημένου ότι αυτή η κακουχία είναι επιβεβλημένη για να οδηγηθεί η χώρα στην ανάκαμψη. Στο διάστημα, όμως, των τελευταίων ημερών οι Ελληνες διαμηνύουν στην υπόλοιπη Ευρώπη ότι έχουν φθάσει στα όριά τους. Οι λεπτομέρειες είναι περίπλοκες, αλλά αρκεί να εξηγήσει κανείς πως η κυβέρνηση καταφεύγει σε μια απελπισμένη πολιτική μανούβρα για να αποφύγει την κήρυξη εθνικών εκλογών. Και εάν αυτό το πολιτικό εγχείρημα αποτύχει και γίνουν εκλογές τότε πιθανότερος νικητής θα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, ένα πολιτικό κόμμα της αριστερής παράταξης που έχει υποσχεθεί την εκ νέου διαπραγμάτευση του προγράμματος λιτότητας, μια εξέλιξη που θα οδηγούσε σε σύγκρουση με τη Γερμανία και έξοδο από το ευρώ.

Δεν είναι μόνον οι Ελληνες που βρίσκονται σε αυτή την έξαλλη κατάσταση. Στη Γαλλία, το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο με επικεφαλής τη Μαρίν Λεπέν υπερισχύει στις δημοσκοπήσεις σε σχέση με τους παραδοσιακούς εκπροσώπους της δεξιάς και αριστερής παράταξης. Στην Ιταλία, το ήμισυ των ψηφοφόρων υποστηρίζει τη Λέγκα του Βορρά και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων. Στη Βρετανία αποκτούν όλο και μεγαλύτερη απήχηση οι πολιτικοί που προβάλλουν θέσεις κατά των μεταναστών ή της απόσχισης της Σκωτίας, απειλώντας την ισχύουσα πολιτική τάξη των πραγμάτων.

Θα ήταν τρομερό εάν κάποιο από αυτά τα κόμματα -εξαιρουμένου του ΣΥΡΙΖΑ που φαίνεται να είναι σχετικά ήπιο- αναλάβει την ηγεσία της εκάστοτε χώρας. Υπάρχει, ωστόσο, λόγος που έχει ενισχυθεί τελευταία η δημοτικότητά τους. Αυτό συμβαίνει όταν μια πολιτική ελίτ διεκδικεί την εξουσία μιας χώρας, επικαλούμενη την υποτιθέμενη εμπειρία της και την απόλυτη γνώση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν. Τελικά, όμως, αυτή η πολιτική ελίτ αποδεικνύεται στην πράξη ότι έχει πλήρη άγνοια. Συν τοις άλλοις, είναι τόσο ιδεολογικά δύσκαμπτη που δεν έχει την ικανότητα να μάθει από τα λάθη της.

Δεν γνωρίζω τι μπορεί να συμβεί στην Ελλάδα. Αλλά το δίδαγμα της πολιτικής αναταραχής των τελευταίων ημερών είναι πολύ πιο σημαντικό από το λανθασμένο μήνυμα που έχουν εισπράξει πολλοί από τα δημοσιονομικά προβλήματα της χώρας.