Εκλογές: 29η Φεβρουαρίου

Το καλοκαίρι παίχτηκε ακόμη μια πράξη εκλογολογίας. Ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης άνοιξε το παράθυρο στις πρόωρες εκλογές με συνεντεύξεις του ρίχνοντας στην αντιπολίτευση την ευθύνη για τυχόν πρόωρη προσφυγή στις κάλπες. Ακολούθησαν πολυάριθμες αναλύσεις. Ύστερα, ο πρωθυπουργός προσπάθησε να κλείσει τη συζήτηση από το βήμα της Βουλής. Αυτή άνοιξε ξανά με αφορμή την υπόθεση ΕΥΠ. Πόσες φορές έχουμε γίνει θεατές αυτού του έργου;

Το Σύνταγμα της Ελλάδος ορίζει ότι η χώρα μπορεί να οδηγηθεί σε πρόωρες εκλογές μετά από πρόταση της Κυβέρνησης με σκοπό την ανανέωση της λαϊκής εντολής προκειμένου να αντιμετωπιστεί εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας (άρθρο 41, παρ. 2). Με το παρόν κείμενο θα επιχειρήσω μια σχετική αναδρομή της τελευταίας εικοσιπενταετίας συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), θα αναφερθώ στις επιπτώσεις της διαρκούς εκλογολογίας και των συχνών πρόωρων εκλογών και θα καταλήξω με μια πρόταση.

Τον Αύγουστο του 1996, ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης ζήτησε την προκήρυξη πρόωρων εκλογών από τον πρόεδρο Κ. Στεφανόπουλο με αιτιολογία την πορεία προς την ΟΝΕ, την κατάσταση στα Βαλκάνια, την τουρκική επιβουλή και άλλα θέματα. Η κυβέρνηση απολάμβανε της εμπιστοσύνης της Βουλής, η οποία είχε εναπομένουσα θητεία ενός έτους. Στην πραγματικότητα, ο Κ. Σημίτης χρησιμοποίησε την πρόβλεψη του Συντάγματος, ώστε μέσω των πρόωρων εκλογών να ενισχύσει την θέση του στο ΠΑΣΟΚ, του οποίου την αρχηγία είχε αναλάβει λίγους μήνες πριν.

Ο Κ. Σημίτης προκάλεσε πάλι πρόωρες εκλογές στις αρχές του 2000 , ένα εξάμηνο πριν τον προβλεπόμενο χρόνο. Το επιχείρημα ήταν ότι «ο τόπος χρειάζεται μια ισχυρή κυβέρνηση» ώστε πάλι να χειριστεί το θέμα της ΟΝΕ, ενώ ξανά το κόμμα του διατηρούσε ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Πρακτικά, έκανε πάλι κατάχρηση της συνταγματικής πρόβλεψης για να φέρει τις εκλογές στο χρόνο που θεώρησε ότι ευνοούσε το κόμμα του.

Ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής ακολούθησε το ίδιο μονοπάτι. Τον Αύγουστο του 2007 ζήτησε πρόωρες εκλογές από τον πρόεδρο Κ. Παπούλια με αιτιολογία την ανάγκη ψήφισης του προϋπολογισμού και τις αλλαγές στην παιδεία, ενώ ήδη είχε την απαραίτητη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να εφαρμόσει το κυβερνητικό πλάνο του. Οι εκλογές έγιναν το Σεπτέμβριο του 2007, ένα εξάμηνο πριν τη λήξη της θητείας της Βουλής. Χρησιμοποίησε και αυτός τη συγκεκριμένη διάταξη ώστε να επισπεύσει τις εκλογές και να προλάβει την περαιτέρω κυβερνητική φθορά μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού και τη διαφαινόμενη επιδείνωση της οικονομίας.

Ο Κ. Καραμανλής προκάλεσε νέες πρόωρες εκλογές που έλαβαν χώρα τον Οκτώβριο του 2009, μόλις στα μισά της κυβερνητικής θητείας. Αυτή τη φορά αιτιολόγησε την απόφασή του με τη δυσχερή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και την εκπεφρασθείσα άρνηση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Γ. Παπανδρέου να συνεργαστεί στην εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας (ΠτΔ) τον Φεβρουάριο του 2010. Ενώ η κυβέρνηση είχε την απαραίτητη κοινοβουλευτική στήριξη για να λάβει όλα τα μέτρα προς ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας και να αφήσει τον Γ. Παπανδρέου να αναλάβει την ευθύνη των πρόωρων εκλογών όταν ερχόταν η ώρα της εκλογής του ΠτΔ, ο πρωθυπουργός επέλεξε τη φυγή κάνοντας χρήση του άρθρου 41.

Για οικονομία χώρου και χρόνου δεν θα αναφερθώ λεπτομερώς στις πρόωρες εκλογές που ακολούθησαν, των οποίων τα χαρακτηριστικά παραθέτω στον Πίνακα 1. Είναι ενδιαφέρον όμως ότι οι πρόωρες εκλογές για εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας ήταν λιγότερες στη δεκαετία που ακολούθησε της έναρξης της οικονομικής κρίσης σε σχέση με τα χρόνια που προηγήθηκαν. Επιπλέον, είναι ενδιαφέρον ότι η διάταξη περί πρόωρων εκλογών για εθνικό θέμα εξαιρετικής σημασίας δεν χρησιμοποιήθηκε για εθνικά θέματα εξαιρετικής σημασίας, όπως το Σκοπιανό.

Πίνακας 1. Πρόωρες εκλογές στην Ελλάδα 1996-2019

Σημειώσεις: 1) Αφορά στις εκλογές της 6^ης Μαΐου 2012. Ακολούθησαν οι εκλογές της 17^ης Ιουνίου 2012 δεδομένου ότι οι προηγούμενες δεν οδήγησαν σε σχηματισμό κυβέρνησης που να είχε την εμπιστοσύνη της Βουλής, 2) Η Βουλή διαλύθηκε σύμφωνα με τις τότε προβλέψεις του άρθρου 42 του Συντάγματος, αφού δεν συγκεντρώθηκε η απαιτούμενη κοινοβουλευτική πλειοψηφία για την εκλογή ΠτΔ. Αυτή η διάταξη αναθεωρήθηκε το 2019, 3) Υπήρξε αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής μετά την αποχώρηση 25 βουλευτών από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ.

Εν τούτοις, δεν είναι μόνο οι πρωθυπουργοί που διαστρεβλώνουν την εν λόγω συνταγματική πρόβλεψη. Οι αρχηγοί της αξιωματικής αντιπολίτευσης τακτικά ζητούν πρόωρες εκλογές ρίχνοντας νερό στον μύλο της εκλογολογίας. Μ. Έβερτ, Κ. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου, Α. Σαμαράς, Α. Τσίπρας και Κ. Μητσοτάκης ζητούσαν πρόωρες εκλογές όντας αρχηγοί της αντιπολίτευσης παρά το γεγονός ότι οι αντίστοιχες κυβερνήσεις απολάμβαναν της εμπιστοσύνης της Βουλής και είχαν λαϊκή εντολή τετραετίας. Δυστυχώς, οι όψιμες αναφορές σε θεσμικότητα δεν συμβαδίζουν με την πρόσφατη ιστορία.

Οι πρόωρες εκλογές δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Σε πολλές χώρες τα κυβερνώντα κόμματα έχουν προκαλέσει πρόωρες εκλογές με σκοπό να αυξήσουν τις πιθανότητες επανεκλογής ή να ελαχιστοποιήσουν την αναμενόμενη πολιτική ζημία. Εν τούτοις, η Ελλάδα είναι ο πρωταθλητής της κατηγορίας. Από το 2000 έως σήμερα, στην Ελλάδα έχουν διενεργηθεί 5 φορές πρόωρες εκλογές με πρωτοβουλία του κυβερνώντος κόμματος παρόλο που υπήρχε η απαραίτητη κοινοβουλευτική εμπιστοσύνη (snap elections), ενώ ο μέσος όρος στις χώρες της ΕΕ με παρόμοιο κοινοβουλευτικό σύστημα (unitary parliamentary) είναι 1,37. Αυτό με τη σειρά του έχει οδηγήσει στο να έχουμε το δεύτερο μικρότερο μέσο όρο χρόνου που μεσολαβεί μεταξύ βουλευτικών εκλογών στην ίδια κατηγορία χωρών (31 έναντι 43,7 μήνες).

Πίνακας 2. Snap elections στην Ελλάδα και την ΕΕ από το 2000 ως σήμερα

Σημειώσεις: 1) Τα στοιχεία αφορούν στις 22 χώρες της ΕΕ με παρόμοιο κοινοβουλευτικό σύστημα με αυτό της Ελλάδος (unitary parliamentary), 2) Ως snap elections έχουν θεωρηθεί όσες ήταν αποτέλεσμα απόφασης κυβερνώντος κόμματος παρόλο που διατηρούσε την απαραίτητη κοινοβουλευτική στήριξη. Για την Ελλάδα δείτε τον πίνακα 1. 3) Τα στοιχεία προέρχονται από έρευνα για τις ανάγκες του άρθρου.

Η διαρκής εκλογολογία και η δυνατότητα του πρωθυπουργού να προκαλεί πρόωρες εκλογές πριν την παρέλευση της τετραετούς θητείας παρόλη την ύπαρξη ενεργού λαϊκής εντολής και κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης δεν θα ήταν μεγάλο πρόβλημα, εφόσον δεν είχε σημαντικές επιπτώσεις. Η εργαλειοποίηση του Συντάγματος διαταράσσει την εμπιστοσύνη του πολίτη στους δημοκρατικούς θεσμούς. Επίσης, η δυνατότητα του εκάστοτε πρωθυπουργού να προβαίνει σε εκλογές στον χρόνο που επιλέγει τον καθιστά απόλυτο ρυθμιστή των εκλογικών εξελίξεων εις βάρος των άλλων πολιτικών κομμάτων και ικανό να ελέγχει και με αυτόν τον τρόπο τους βουλευτές της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας σε ένα σύστημα που ήδη είναι υπερβολικά πρωθυπουργοκεντρικό με ελλιπή θεσμικά αντίβαρα. Επιπλέον, η συμμετοχή στις εκλογές ανθρώπων που δεν βιοπορίζονται από τα κόμματα ή από κρατικό χρήμα και έχουν κανονικές δουλειές αποθαρρύνεται λόγω της αβεβαιότητας αναφορικά με το χρόνο των εκλογών. Δηλαδή, η αβεβαιότητα ευνοεί τους επαγγελματίες του κομματισμού. Τελικά, υποβαθμίζεται πολλαπλώς η ποιότητα της δημοκρατίας. Μια ακόμη αρνητική συνέπεια είναι η διαρκής πολιτική αστάθεια σε μία Πολιτεία όπου ο διοικητικός μηχανισμός της υπολειτουργεί και μόνο στο άκουσμα της πιθανότητας προκήρυξης εκλογών και σε ένα Κράτος όπου ένας κομματικός στρατός που αριθμεί χιλιάδες είναι έτοιμος να αντικαταστήσει έναν άλλον την επαύριον των εκλογών. Επιπρόσθετα, η διαρκής εκλογολογία και η πολιτική αστάθεια διαταράσσουν την επενδυτική εμπιστοσύνη και κατ’ επέκταση έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη αφού τα περιβάλλοντα με θεσμική σταθερότητα κρίνονται πιο ελκυστικά.

Κατά τη γνώμη μου, η συνταγματική πρόβλεψη του άρθρου 41 παρ. 2 επιβάλλεται να καταργηθεί ή να τροποποιηθεί καθώς έχει γίνει αντικείμενο κατάχρησης. Ο πρωθυπουργός δεν πρέπει να έχει τη δυνατότητα να προκαλεί εκλογές εφόσον η κυβέρνηση της οποίας προεδρεύει έχει την απαραίτητη κοινοβουλευτική εμπιστοσύνη. Η λαϊκή εντολή έχει διάρκεια τεσσάρων ετών και θα πρέπει να γίνεται σεβαστή εκτός των περιπτώσεων απώλειας της κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης με παράλληλη αδυναμία οποιουδήποτε άλλου πιθανού κυβερνητικού σχήματος να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από την τρέχουσα Βουλή. Σε κάθε άλλη περίπτωση οι βουλευτικές εκλογές θα πρέπει να γίνονται σε προκαθορισμένες αδιαπραγμάτευτες ημερομηνίες που θα είναι γνωστές σε όλους πολλά χρόνια πριν. Για παράδειγμα, οι ομοσπονδιακές εκλογές των ΗΠΑ λαμβάνουν χώρα πάντοτε ημέρα Τρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του μηνός Νοεμβρίου κάθε ζυγού έτους (αυτήν την ημέρα: κάθε δύο έτη για όλες τις θέσεις των βουλευτών και τις κενές θέσεις γερουσιαστών, κάθε τέσσερα έτη για τον Πρόεδρο). Μια παρόμοια πρόβλεψη στο Σύνταγμά μας θα έβαζε τέλος στην εκλογολογία, θα ελαχιστοποιούσε τις πρόωρες εκλογές και τις επιπτώσεις τους, θα περιόριζε τις υπερβολικές εξουσίες του πρωθυπουργού και θα συμβόλιζε τη θέλησή μας για πολιτική σταθερότητα και ρωμαλέα δημοκρατία.

Εκλογές αυστηρά κάθε 4 χρόνια, λοιπόν, για να μην υπάρχουν περιθώρια για παρεκκλίσεις και δεδομένου ότι το χιούμορ δε μας λείπει, προτείνω να γίνονται εκλογές μόνο κάθε 29^η Φεβρουαρίου. Εκλογές; Στις 29 του Φλεβάρη. 

@LeonPalaiodimos

 Leonidas Palaiodimos