Ο υβριδικός πόλεμος αποτελεί τη νέα μορφή σύγκρουσης που καθορίζει τη διεθνή σκηνή του 21ου αιώνα. Δεν πρόκειται για έναν πόλεμο με συμβατικά όπλα και εμφανείς αντιπαραθέσεις, αλλά για ένα περίπλοκο πλέγμα στρατιωτικών, πολιτικών, επικοινωνιακών και τεχνολογικών εργαλείων, που χρησιμοποιούνται με σκοπό την αποσταθεροποίηση αντιπάλων χωρίς την ανάγκη άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής. Είναι ο πόλεμος της πληροφορίας, της ψυχολογίας και της τεχνολογίας, όπου τα σύνορα μεταξύ ειρήνης και πολέμου γίνονται θολά.

Ο όρος “hybrid warfare” εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη στρατηγική ορολογία των ΗΠΑ μετά το 2005, όμως η ουσία του προϋπήρχε. Η Ρωσία, η Κίνα, ακόμη και μη κρατικοί δρώντες όπως το ISIS, αξιοποίησαν μεθοδικά αυτή τη μορφή πολέμου για να επιτύχουν πολιτικά αποτελέσματα με χαμηλό κόστος και υψηλή αποτελεσματικότητα. Η βασική φιλοσοφία του υβριδικού πολέμου είναι να νικήσεις χωρίς να πολεμήσεις – να καταρρεύσει ο αντίπαλος από μέσα, μέσω παραπληροφόρησης, κυβερνοεπιθέσεων, ενεργειακών πιέσεων και ψυχολογικής φθοράς.

Η Ρωσία και το δόγμα Γερασίμωφ

Η Ρωσία θεωρείται ο πιο χαρακτηριστικός εκφραστής του υβριδικού πολέμου. Το λεγόμενο δόγμα Γερασίμωφ – που πήρε το όνομά του από τον αρχηγό του ρωσικού Γενικού Επιτελείου Βαλέρι Γερασίμωφ – στηρίζεται στην ιδέα ότι οι μη στρατιωτικές μέθοδοι (πληροφόρηση, επιρροή, οικονομική πίεση, προπαγάνδα) μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικές από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 υπήρξε χαρακτηριστικό παράδειγμα: συνδυασμός ανώνυμων στρατιωτικών δυνάμεων (“little green men”), παραπληροφόρησης μέσω των ρωσικών ΜΜΕ, κυβερνοεπιθέσεων και πολιτικής επιρροής σε τοπικούς πληθυσμούς. Ο υβριδικός πόλεμος της Μόσχας συνεχίζεται μέχρι σήμερα στην Ουκρανία, όπου το μέτωπο δεν περιορίζεται στα χαρακώματα αλλά εκτείνεται στο διαδίκτυο, στα social media και στα ενεργειακά δίκτυα της Ευρώπης.

Κυβερνοεπιθέσεις: Όταν οι hackers αντικαθιστούν τα όπλα

Ένα από τα κύρια εργαλεία του υβριδικού πολέμου είναι οι κυβερνοεπιθέσεις. Η ψηφιακή εποχή καθιστά τα δίκτυα ενέργειας, μεταφορών, επικοινωνιών και υγείας ευάλωτα. Μία καλά σχεδιασμένη κυβερνοεπίθεση μπορεί να παραλύσει μια χώρα χωρίς να πέσει ούτε μία σφαίρα.

Το 2017, το κακόβουλο λογισμικό NotPetya, που συνδέθηκε με τη Ρωσία, προκάλεσε ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων σε επιχειρήσεις και κυβερνητικά συστήματα σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, κρατικά υποστηριζόμενες ομάδες hackers δρουν σε μια «γκρίζα ζώνη» μεταξύ πολέμου και ειρήνης, πλήττοντας κρίσιμες υποδομές, διαρρέοντας δεδομένα και διαμορφώνοντας πολιτικές εξελίξεις μέσω κυβερνο-εκβιασμού.

Οι κυβερνοεπιθέσεις λειτουργούν ως όπλο στρατηγικής πίεσης: δεν έχουν το θέαμα ενός πυραύλου, αλλά μπορούν να έχουν αντίστοιχα ή και μεγαλύτερα αποτελέσματα στην κοινωνική συνοχή και στην οικονομική σταθερότητα μιας χώρας.

Η επικοινωνιακή διάσταση – Όταν η προπαγάνδα γίνεται όπλο

Στον υβριδικό πόλεμο, η πληροφορία είναι εξίσου ισχυρή με τον στρατό. Η παραπληροφόρηση και τα fake news χρησιμοποιούνται ως όπλα μαζικής χειραγώγησης. Μέσω των social media, των bots και των στοχευμένων εκστρατειών επιρροής, κυβερνήσεις και οργανώσεις επιχειρούν να διαμορφώσουν αντιλήψεις, να προκαλέσουν διχασμό και να αποδυναμώσουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.

Η εκλογική παρέμβαση στις ΗΠΑ το 2016, με καμπάνιες προπαγάνδας που συνδέθηκαν με τη Ρωσία, αποκάλυψε την έκταση αυτής της νέας μορφής πολέμου. Δεν χρειάζεται να ρίξεις μια βόμβα για να επηρεάσεις ένα εκλογικό αποτέλεσμα· αρκεί να διασπείρεις ψευδείς ειδήσεις, να στοχεύσεις το κοινό με αλγοριθμική ακρίβεια και να δημιουργήσεις σύγχυση.

Η Κίνα, επίσης, έχει επενδύσει σε αυτόν τον τομέα, προωθώντας μέσω του “information diplomacy” μια παγκόσμια αφήγηση υπέρ του καθεστώτος της, χρησιμοποιώντας κρατικά ΜΜΕ, TikTok και WeChat για να ελέγχει το πώς παρουσιάζονται γεγονότα στο εξωτερικό. Ο υβριδικός πόλεμος δεν είναι μόνο ζήτημα στρατηγικής, αλλά και αντίληψης της πραγματικότητας.

Η ενεργειακή και οικονομική διάσταση

Ο υβριδικός πόλεμος εκτείνεται και στο ενεργειακό και οικονομικό πεδίο. Η ενέργεια έχει μετατραπεί σε γεωπολιτικό όπλο, ιδίως μετά την κρίση στην Ουκρανία. Η Ρωσία χρησιμοποίησε τις ροές φυσικού αερίου ως μέσο εκβιασμού της Ευρώπης, αποδεικνύοντας ότι οι υποδομές ενέργειας μπορούν να λειτουργήσουν ως μέσα πίεσης.

Παράλληλα, η Κίνα επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις και εμπορικούς αποκλεισμούς σε χώρες που δεν ευθυγραμμίζονται με τις θέσεις της, ενώ επεκτείνει την επιρροή της μέσω της πρωτοβουλίας “Belt and Road”, δημιουργώντας εξάρτηση από τα κινεζικά κεφάλαια. Ο οικονομικός πόλεμος είναι πλέον κομμάτι του υβριδικού μετώπου, με στόχο τη διαμόρφωση ισορροπιών ισχύος χωρίς στρατιωτική σύγκρουση.

Το ΝΑΤΟ και η νέα στρατηγική αποτροπής

Οι δυτικές χώρες, αντιλαμβανόμενες τη νέα πραγματικότητα, έχουν προσαρμόσει τη στρατηγική τους. Το ΝΑΤΟ πλέον αναγνωρίζει επισήμως τον υβριδικό πόλεμο ως υπαρξιακή απειλή, ισάξια με τη συμβατική. Δημιουργήθηκαν ειδικές δομές, όπως το NATO Hybrid Warfare Centre of Excellence στο Ελσίνκι, που εστιάζει στην αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων, ενεργειακής εξάρτησης και προπαγάνδας.

Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ενισχύσει την αντι-παραπληροφόρηση μέσω του EU vs Disinfo και επενδύει σε ανθεκτικότητα υποδομών και ενεργειακή αυτονομία. Ωστόσο, η απειλή παραμένει διάχυτη και εξελισσόμενη: δεν υπάρχει “μέτωπο” να υπερασπιστείς, αλλά ένας συνεχής αγώνας σε πολλά πεδία ταυτόχρονα.

Η ψυχολογική διάσταση – Ο πόλεμος των συνειδήσεων

Το πιο ύπουλο κομμάτι του υβριδικού πολέμου είναι ίσως ο ψυχολογικός του αντίκτυπος. Ο στόχος δεν είναι μόνο να πλήξεις υποδομές ή κυβερνήσεις, αλλά να διασπάσεις κοινωνίες, να ενισχύσεις τον φόβο και τη δυσπιστία, να παραλύσεις τη βούληση των πολιτών.

Η ψυχολογική κόπωση που προκαλείται από την υπερπληροφόρηση, τις θεωρίες συνωμοσίας και την αίσθηση συνεχούς απειλής αποτελεί ιδανικό έδαφος για τον έλεγχο των μαζών. Οι πολίτες δεν γνωρίζουν πλέον τι είναι αλήθεια και τι ψέμα· και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο όπλο του υβριδικού πολέμου.

Η Ελλάδα και οι νέες απειλές

Η Ελλάδα, ως μέλος της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, δεν είναι εκτός του πλαισίου αυτού. Οι κυβερνοεπιθέσεις σε κυβερνητικές υπηρεσίες, οι εκστρατείες παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι υβριδικές απειλές στα σύνορα με την εργαλειοποίηση μεταναστευτικών ροών αποτελούν πλέον μέρος της καθημερινότητας της εθνικής ασφάλειας.

Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των θεσμών, η εκπαίδευση των πολιτών στην ψηφιακή παιδεία και η διεθνής συνεργασία είναι τα βασικά εργαλεία άμυνας. Ο υβριδικός πόλεμος δεν πολεμιέται μόνο με στρατούς, αλλά με πληροφορία, τεχνολογία και κοινωνική συνοχή.

Ο αόρατος εχθρός ανάμεσά μας

Ο υβριδικός πόλεμος είναι ο πόλεμος του σήμερα και, πιθανότατα, του μέλλοντος. Δεν έχει αρχή ούτε τέλος, ούτε σαφή δήλωση πολέμου. Είναι διάχυτος, απρόβλεπτος και πολυδιάστατος. Οι σύγχρονες κοινωνίες καλούνται να ζήσουν μέσα σε ένα περιβάλλον μόνιμης απειλής, όπου ο εχθρός δεν φορά στολή, αλλά χειρίζεται πληκτρολόγιο, αλγόριθμο ή κάμερα.

Σε αυτή τη νέα εποχή, η ισχύς δεν μετριέται με τανκς και πυραύλους, αλλά με δεδομένα, αφηγήματα και επιρροή. Ο υβριδικός πόλεμος αποδεικνύει πως η πραγματική μάχη δεν δίνεται στα πεδία των μαχών, αλλά στις οθόνες, στα μυαλά και στις συνειδήσεις των ανθρώπων.

Facebook Comments