Η σκιά του χρέους πάνω από τις αναπτυγμένες οικονομίες – Αρκεί ένα μικρό έναυσμα ώστε να ξεσπάσει παγκόσμιο τσουνάμι

Ιστορικά, οι κρίσεις χρέους αποτελούσαν κυρίως πρόβλημα των αδύναμων ή φτωχότερων χωρών.

Ωστόσο, σήμερα οι μεγαλύτερες και οι πιο αναπτυγμένες οικονομίες έχουν περιέλθει σε ένα επικίνδυνο μοτίβο δανεισμού, με τα δημόσια χρέη να έχουν εκτοξευθεί και να αναμένεται να αυξηθούν κι άλλο τα επόμενα χρόνια.

Σε παγκόσμια κλίμακα, το δημόσιο χρέος προβλέπεται να πλησιάσει το 100% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος της δεκαετίας, ξεπερνώντας την κορύφωση της πανδημίας και αγγίζοντας το υψηλότερο επίπεδο από το 1948, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Περισσότερο από το ένα τρίτο των χωρών ή το 75% του παγκόσμιου ΑΕΠ – όπου περιλαμβάνονται δυνάμεις» όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο – αναμένεται να δουν το χρέος τους να αυξάνεται εν μέσω σημαντικών αλλαγών πολιτικής, κλιμάκωσης των εμπορικών και γεωπολιτικών εντάσεων, ασταθών αγορών και επιδείνωσης των οικονομικών προοπτικών. Το ΔΝΤ κάλεσε τις κυβερνήσεις να εγκαταλείψουν τις πολιτικές χαλάρωσης και να οικοδομήσουν άμεσα «δημοσιονομικά αποθέματα ασφαλείας» για να θωρακιστούν απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις, τονίζοντας πως η τρέχουσα πορεία είναι μη βιώσιμη και απαιτεί άμεση δράση.

Σε μια ιστορική δημοσιονομική ανατροπή, οι ΗΠΑ οδεύουν μάλιστα να ξεπεράσουν τόσο την Ιταλία όσο και την Ελλάδα όσον αφορά τον δείκτη δημόσιου χρέους. Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ, το οποίο ήδη υπερβαίνει το ρεκόρ των 38 τρισ .δολ., προβλέπεται να εκτοξευθεί στο 143,4% του ΑΕΠ έως το 2030, σύμφωνα με το ΔΝΤ, τη στιγμή στην Ιταλία θα διαμορφωθεί στο 137% του ΑΕΠ και στην Ελλάδα, που αποτέλεσε παγκόσμιο σύμβολο της κρίσης χρέους, θα υποχωρήσει στο 130,2%.

Μια σειρά από κρίσεις είναι μέρος της «εξήγησης» για τα υψηλά χρέη των αναπτυγμένων χωρών: η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009, η πανδημία το 2020 και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Τα χρόνια μεταξύ της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πανδημίας χαρακτηρίστηκαν από ασυνήθιστα «χαλαρές» συνθήκες. Η αύξηση του χρέους συνοδεύτηκε από μείωση των επιτοκίων δανεισμού, οδηγώντας σε μια συνολική σταθερότητα του λογαριασμού τόκων στον προϋπολογισμό. Αλλά η κατάσταση είναι τώρα εντελώς διαφορετική. Τα επιτόκια έχουν αυξηθεί σημαντικά στις παγκόσμιες αγορές και το αυξανόμενο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους ασκεί ήδη πιέσεις στους προϋπολογισμούς.

Οι αγορές ομολόγων «απαντούν» στα αυξανόμενα δημόσια χρέη, με τους επενδυτές να απαιτούν υψηλότερα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Τον Σεπτέμβριο, η απόδοση του 30ετούς βρετανικού ομολόγου έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο από το 1998 λόγω της «επικινδυνότητας» του προϋπολογισμού. Η απόδοση του 30ετούς της Ιαπωνίας άγγιξε πρόσφατα ρεκόρ, το μακροπρόθεσμο χρέος της Γαλλίας έχει αποδόσεις σχεδόν τόσο υψηλές όσο και της Ιταλίας, ενώ η χαοτική χάραξη πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ ώθησε νωρίτερα φέτος την απόδοση 30ετούς ομολόγου των ΗΠΑ στα υψηλότερα επίπεδα από το 2007.

Η Fitch προειδοποίησε πριν μερικές μέρες ότι οι ανεπτυγμένες χώρες αντιμετωπίζουν αυξανόμενη έκθεση σε σοκ στην αγορά ομολόγων, κάτι που θα οδηγούσε σε αυξήσεις στο ήδη σημαντικό χρέος και τα ελλείμματα. Βλέπει μάλιστα εύλογα σενάρια, όπως επισημαίνει, στα οποία μια αύξηση των αποδόσεων των ομολόγων αυξάνει επικίνδυνα τα ελλείμματα του προϋπολογισμού και τους δείκτες χρέους, καθώς οι υφιστάμενες υποχρεώσεις μετακυλίονται με υψηλότερα επιτόκια.

Η Fitch προβλέπει ότι οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων αγορών θα προσθέσουν περίπου 6 τρισ. δολάρια χρέους το 2025, ανεβάζοντας το συνολικό χρέος πάνω από 71 τρισ. δολ. (περίπου 105% του ΑΕΠ), από 28 τρις. δολ. (68% του ΑΕΠ) το 2007. Το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί απότομα στις περισσότερες ανεπτυγμένες αγορές από το 2007, αντανακλώντας τον αντίκτυπο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, της κρίσης της ευρωζώνης και της πανδημίας, καθώς και τις οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις που προκύπτουν από την αυστηροποίηση της δημοσιονομικής πολιτικής. Αρκετές μεγάλες οικονομίες είναι «υπεύθυνες» για την αύξηση του συνολικού χρέους, επισημαίνει ο οίκος, με τις ΗΠΑ να αντιπροσωπεύουν περίπου το ήμισυ του χρέους των αναπτυγμένων αγορών και περισσότερο από το 60% της αύξησης από το 2007.

Τα πράγματα φαίνονται ακόμη χειρότερα αν σκεφτεί κανείς το επερχόμενο κύμα δαπανών. Το ΔΝΤ έχει εκτιμήσει ότι οι τόκοι χρέους, οι συντάξεις, η υγεία, η άμυνα και η κλιματική αλλαγή στις προηγμένες οικονομίες της Ευρώπης θα δημιουργήσουν πρόσθετη ετήσια «πίεση» δαπανών αξίας σχεδόν 6% του ΑΕΠ έως το 2050. Στη Βρετανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελβετία το ποσοστό είναι πάνω από 8% του ΑΕΠ, ενώ σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι ΗΠΑ θα χρειαστεί να αυξήσουν τους φόρους κατά 15% και να μειώσουν τις δαπάνες κατά 15% επίσης για να εξαλείψουν το μελλοντικό χάσμα μεταξύ δαπανών και φόρων, παρατηρεί ο Economist.

Μία ευθεία «απάντηση» για τη μείωση ή έστω τον έλεγχο του δημόσιου χρέους είναι η ενίσχυση της ανάπτυξης. Ωστόσο οι εκτιμήσεις θεσμών και οίκων δείχνουν πως οι ανεπτυγμένες οικονομίες θα βιώσουν επιβράδυνση της ανάπτυξης λόγω και των δασμών. Ένας άλλος τρόπος είναι η λιτότητα, με μείωση των δαπανών ή/και αύξηση των εσόδων (φόρων). Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχει πολική όρεξη για κάτι τέτοιο. Η δημοσιονομική πολιτική στην Ευρώπη, για παράδειγμα, θα γίνει επεκτατική και πάλι το 2026. Οι ΗΠΑ εξετάζουν ακόμη περισσότερες φορολογικές περικοπές, η Γαλλία περνάει αλλεπάλληλες πολιτικές κρίσεις λόγω των σχεδίων μείωσης του προϋπολογισμού, ενώ η νέα πρωθυπουργός της Ιαπωνίας τάσσεται υπέρ της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής παρά τα υψηλά χρέη.

Αν και όλοι αναγνωρίζουν τις επικίνδυνες διαστάσεις που έχει λάβει η αύξηση του δημόσιου χρέους διεθνώς, κανείς δεν φτάνει να… «κηρύξει» το ξέσπασμα μίας παγκόσμιας κρίσης. Προς το παρόν οι επενδυτές επιλέγουν να στραφούν σε assets που δεν συνδέονται στενά με τους κρατικούς ισολογισμούς και αυτό εξηγεί και την αύξηση της ζήτησης για χρυσό, ασήμι και ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία όπως το Bitcoin. Ωστόσο, με τις αγορές ομολόγων να είναι πλέον πολύ στενά συνδεδεμένες σήμερα, αρκεί οι επενδυτές να κάνουν… «time-out» σε μία μόνο «μεγάλη» χώρα ώστε να ξεσπάσει παγκόσμιο τσουνάμι.