Να προφυλακιστεί ή Όχι;

Να προφυλακιστεί ο Θρασύβουλος Λυκουρέζος ζήτησε η ανακρίτρια. Να μην προφυλακιστεί έκρινε η εισαγγελέας. Και, όπως το συνηθίζουμε, γίναμε όλοι νομικοί όπως έχουμε γίνει στο παρελθόν καρδιολόγοι, σεισμολόγοι, δασολόγοι, οικονομολόγοι κ.λπ.

Δεν θα συμμετάσχω στο debate για κάτι που μυρίζει από μακριά πολιτική συγκάλυψη. Αλλά θα προσπαθήσω να φωτίσω τα αίτια που ανάγουν τέτοιου είδους νομικές διαφωνίες σε εθνικό, διαδικτυακό έστω, διχασμό. Αίτια που κατά την ταπεινή μου άποψη λίγο συνδέονται με την ουσία του θέματος.

“Προφυλάκιση” την ονομάζει ο κόσμος, “προσωρινή κράτηση” την ονομάζουν οι νομικοί, για να απαλύνουν φραστικά τη βαρύτητα της απόφασης να μπεις στη φυλακή πριν να δικαστείς. Κατανοητό, καθώς βασική αρχή του Δικαίου, μετά τη Γαλλική Επανάσταση, είναι το τεκμήριο της αθωότητας: μέχρι να υπάρξει καταδικαστική απόφαση δικαστηρίου ο κατηγορούμενος θεωρείται και αντιμετωπίζεται από όλους (φυσικά και από τον ανακριτή) ως αθώος. Βέβαια η ισχύς αυτού του τεκμηρίου “μπάζει”: πόσο αθώος θεωρείται κάποιος που οδηγείται με χειροπέδες στον εισαγγελέα; Και πώς γίνεται, όπως στο θέμα μας, να θεωρείσαι αθώος και να προφυλακίζεσαι; Στον αντίποδα, αν κάποιος έχει ομολογήσει την ενοχή του, μπορεί το σύστημα να προσποιείται ότι δεν το ξέρει;

Οι συχνές διαφωνίες ανακριτή και εισαγγελέα, ειδικά σε περιπτώσεις που απασχολούν την κοινή γνώμη ή έχουν πολιτικό ενδιαφέρον, στην πραγματικότητα εξωτερικεύουν τις εσωτερικές αντιφάσεις που εμπεριέχονται στον συγκεκριμένο θεσμό.

Σήμερα, μετά από ένα σωρό τροποποιήσεις του αρχικού νόμου, προσωρινή κράτηση διατάσσεται σε κακουργήματα αλλά και στο πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, ιδίως αν ο κατηγορούμενος είναι ύποπτος φυγής ή ύποπτος τέλεσης νέων αδικημάτων. Αυτό αποφασίζεται με σύμφωνη γνώμη ανακριτή και εισαγγελέα. Αν υπάρχει διαφωνία όπως στην περίπτωση του Θρασύβουλου Λυκουρέζου, την τελική απόφαση παίρνει το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών.

Και ρωτάω: πώς διαπιστώνεται αν κάποιος είναι ύποπτος φυγής; Αν έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει τη φυγή του, λέει ο νόμος. Αν έχει κάνει, θα τις έχει ανακοινώσει; Με ποια κριτήρια, αντικειμενικώς, μπορεί ο ανακριτής και ο εισαγγελέας μέσα σε λίγες μόνο ώρες που κρατάει η ανάκριση να αποφανθούν ότι κάποιος ετοιμάζεται να “την κάνει γυριστή”; Μάλιστα, η πιθανότητα να είναι κάποιος ύποπτος φυγής δεν συνδέεται με την πιθανότητα να είναι ένοχος! Για να το πω απλά: μπορεί να κατηγορείται κάποιος εντελώς άδικα, αλλά βλέποντας ότι το κλίμα είναι βαρύ εναντίον του, ή υποψιαζόμενος σκευωρία, να αποφασίσει να φύγει από τη χώρα μη ρισκάροντας να καταδικαστεί αν και αθώος! Βέβαια, ο ανακριτής διευθύνει την προδικαστική διαδικασία, άρα διαμορφώνει το κατηγορητήριο, όμως δεν φέρει καμμία ατομική ευθύνη αν ο προφυλακισμένος αθωωθεί τελικά. Το κράτος αποζημιώνει κάποιον με το γελοίο ποσό των 10 ευρώ τη μέρα, αν αποδειχθεί ότι αδίκως προφυλακίστηκε. Τόσο αποτιμά την αξία της ημερήσιας ελευθερίας σου!

Μα είναι δυνατόν ένας σχεδόν 77χρονος και σχεδόν κατάκοιτος, λένε οι αυτόκλητοι συνήγοροι του χειριστή – εξολοθρευτή, να διαφύγει; Δεν ξέρω. Και κυρίως δεν είναι το διαδίκτυο που θα αποφασίσει. Το πόσο μετράει στον καθένα η επαπειλούμενη στέρηση της ελευθερίας του, το σταθμίζει μόνο ο ίδιος. Μπορεί, δηλαδή, ένας 40άρης επαγγελματίας κακοποιός, συχνός τρόφιμος των φυλακών, να μην προσπαθήσει να αποφύγει τη δίκη (και την σίγουρη καταδίκη), καθώς και μέσα από την φυλακή μπορεί να κάνει τη δουλειά του, κι ένας 77άρης της «καλής κοινωνίας» να προσπαθήσει. Δεν λέω ότι αυτό θα συμβεί. Αλλά πώς ενώ απαιτούμε από τον ανακριτή να συμπεριφέρεται στον κατηγορούμενο ως να είναι αθώος, ζητάμε, να κρίνει και να καταδικάσει προθέσεις οι οποίες είναι πάντα ανομολόγητες;

Πώς επίσης μπορεί να ξέρει αν είναι πιθανή η τέλεση νέων αδικημάτων; Ακόμα κι αν το έγκλημα είναι ιδιαζόντως ειδεχθές! Ο «πατέρας» που σκότωσε και έβρασε το κοριτσάκι του πόσο πιθανό είναι να επαναλάβει ένα παρόμοιο ή να τελέσει νέο έγκλημα; Στην περίπτωση του 77χρονου, νέο αδίκημα είναι να ξαναεμβολίσει μια λάντζα με ταχύπλοο ή είναι οποιοδήποτε αδίκημα μπορεί να προέρχεται από υπερεκτίμηση των ικανοτήτων του; Αν δεχθούμε ότι αυτός οδηγούσε, θεωρούσε τον εαυτό του, σ΄αυτή την κατάσταση υγείας, ικανό να οδηγεί σκάφος. Γιατί να μην τον θεωρεί ικανό να οδηγεί και αυτοκίνητο; Κι αν αύριο μπει στο αντίθετο ρεύμα και θερίσει άλλους 4 ή 14, τι θα πούμε; Αν λοιπόν το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών αποφασίσει να αφεθεί ελεύθερος με περιοριστικούς όρους, θα του αφαιρέσει την άδεια οδήγησης;

Επειδή είναι προφανές ότι ετυμηγορία σε θέματα προθέσεων με ανύπαρκτα δεδομένα είναι αδύνατον να υπάρξει, οι προφυλακίσεις αποφασίζονται με επικοινωνιακά ή πολιτικά κριτήρια. Κυρίως αποφασίζονται για να… προτιμωρήσουν κάποιον που είναι βέβαιον, παρά το τεκμήριο αθωότητας, ότι τέλεσε το έγκλημα. Κάτι σαν «προκαταβολή ποινής» με δεδομένη την… εγκληματικά αργή διαδικασία απονομής της Δικαιοσύνης. Σαν να λένε οι δικαστές: ξέρουμε ότι μέχρι να τον δικάσουμε μπορεί να έχει αποδημήσει εις Κύριον, ξέρουμε ότι αυτό κάνει τον κόσμο να θεωρεί ότι Δικαιοσύνη δεν υπάρχει σ΄ αυτή τη χώρα, ρίξ’ του μια προφυλάκιση να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Η πίεση της κοινής γνώμης, όπως υποδαυλίζεται από τα ΜΜΕ είναι αφέλεια να θεωρούμε ότι δεν επηρρεάζει την κρίση των δικαστών. Κάποιες φορές η διαφωνία ανακριτή και εισαγγελέα μπορεί να είναι εικονική, για να πετάξουν το μπαλάκι στο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών και να μην στοχοποιηθούν οι ίδιοι είτε από το οργανωμένο έγκλημα είτε από τους δημοσιογράφους που λειτουργούν ως οργανωμένο έγκλημα: αν ο αφεθείς ελεύθερος διαφύγει, οι δικαστές κατηγορούνται από την (υπέρτατη) 4^η εξουσία γιατί δεν τον προφυλάκισαν, ενώ αν τον προφυλακίσουν κατηγορούνται για παράβαση του Συντάγματος και παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας.

Πάντως, ακόμα και με τις κατά συρροήν προφυλακίσεις, αποτέλεσμα δεν υπάρχει, αν κρίνουμε από τις καραμπινάτες περιπτώσες κακοποιών που αφέθηκαν ελεύθεροι επειδή πέρασε το όριο του 18μήνου χωρίς να έχει γίνει η δίκη.

Άρα, ό,τι και να αποφασίσει το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών για τον 77χρονο, η εκτεταμένη χρήση των προφυλακίσεων προσπαθεί να διορθώσει ένα λάθος με ένα άλλο. Κράτος δικαίου σημαίνει χρήση του μέτρου των προφυλακίσεων με εξαιρετική φειδώ, αξιοποίηση των περιοριστικών όρων και της τεχνολογίας (π.χ. βραχιολάκι) και κυρίως γρήγορη απονομή Δικαιοσύνης. Το γιατί αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει με ένα πολιτικό σύστημα στο οποίο κυριαρχούν οι δικηγόροι είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα.