Παρακολουθούμε στις ΗΠΑ αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο τα τελευταία χρόνια ένα (αντι)πνευματικό κίνημα που αντιστρατεύεται γενικώς τη διανόηση (anti-intellectualism), την κοινή λογική και την κοινή εμπειρία, και κυρίως την επιστήμη, τις μεθόδους και τα πορίσματά της, ενώ δείχνει ιδιαίτερη αγάπη στις συλλογιστικές πλάνες και στην εριστική τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο ακόμη κι όταν έχεις άδικο.

Τυπικά ορόσημα του κινήματος αυτού είναι:

Α. η άρνηση της κλιματικής αλλαγής ή έστω της καθοριστικής υπαιτιότητας της ανθρώπινης δραστηριότητας που συνέβαλε πλέον χωρίς επιστροφή στην επιδείνωσή της,

Β. η άρνηση της Θεωρίας της Εξέλιξης των Ειδών, προκρίνοντας στη θέση της την αντιεπιστημονική θεωρία περί της Νεαρής Γης (Young-Earth Creationism, ή την πιο πρόσφατη επονομασία της, Creation Science)

Γ. η άρνηση της προσελήνωσης αστροναυτών, και η προβολή θεωριών συνωμοσίας στη θέση της,

Δ. η άρνηση της ωφέλειας των εμβολιασμών κατά ασθενειών, και η προβολή των εμβολίων ως σκευασμάτων που προκαλούν αυτισμό στα παιδιά,

Ε. η τρομολαγνεία περί των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, και η διακίνηση θεωριών περί παγκόσμιας συνωμοσίας των εργαστηρίων και των εταιρειών της βιοτεχνολογίας και της φαρμακευτικής

Στον πυρήνα του, αυτό το κίνημα ανήκει σε μια ευρύτερη τάση στις δυτικές κοινωνίες που συχνά αποκαλούμε «λαϊκισμό» όταν αναφερόμαστε στην πολιτική, όμως τις ίδιες μεθόδους που μετέρχεται ο λαϊκισμός, μετέρχεται και το εν λόγω κίνημα.

Οι μέθοδοι αυτές συνίστανται, με απλές κουβέντες, στην με κάθε μέσο πρόκληση δυσπιστίας σε οτιδήποτε δεν μπορεί να κατανοήσει ένα εξάχρονο παιδάκι. Κλασσικό δείγμα συνιστά στις ΗΠΑ η περίπτωση της Vani Hari, γνωστής στο Διαδίκτυο και ως The Food Babe, η οποία συμβουλεύει τους χιλιάδες followers της να μην καταναλώνουν οτιδήποτε το όνομα του οποίου δεν μπορεί να προφέρει…το μαντέψατε, ένα εξάχρονο παιδάκι. Αποφύγετε λοιπόν το διυδρογονικό μονοξείδιο, που είναι το νερό.

Απώτερος στόχος των εκφραστών του κινήματος είναι να αποσπάσουν την εύνοια όλων εκείνων των πολυπληθών κοινωνικών ομάδων που έχουν μιαν έμφυτη καχυποψία για τη γνώμη των ειδικών—λ.χ. βλέπε τις δηλώσεις του εξαφανισμένου τέως ηγέτη της καμπάνιας του Brexit, Michael Gove, πως οι Βρετανοί ίσως να έχουν βαρεθεί ν’ ακούν τις γνώμες των ειδικών που προειδοποιούσαν για τις δυσμενείς συνέπειες του Brexit, υπούλως εννοώντας ότι οι ειδικοί εκφράζουν γνώμες κι όχι ασφαλείς επιστημονικές εκτιμήσεις.

Στην πολιτική στις ΗΠΑ, παρακλάδι του κινήματος ήταν το Birther Movement, με πρωτεργάτη τον νυν υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων, Ντόναλντ Τραμπ, που επιχειρούσε ν’ αποδείξει πως ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα δεν είχε γεννηθεί επί Αμερικανικού εδάφους, αλλά στην Κένυα ή αλλού, κι επομένως δεν θα μπορούσε να εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, ίσως δε διότι δεν ήταν καν απόγονος έστω ενός Αμερικανού πολίτη. Μέχρι προσφάτως, στο μεταξύ, ο Γερουσιαστής από το Τέξας Τεντ Κρουζ επίσης διεκδικούσε το ρεπουμπλικανικό χρίσμα, μολονότι ο ίδιος είχε γεννηθεί στον Καναδά, και μέχρι προ διετίας παρέμενε καί Καναδός πολίτης—τελικώς απεμπόλησε την καναδική του υπηκοότητα. Εάν αναδεικνυόταν σε πρόεδρο των ΗΠΑ, ο Κρουζ θα ήταν καί υπήκοος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, και δι’ αυτής, υπήκοος της Ελισσάβετ Β’.

Μολονότι στην Ελλάδα δεν έχουμε τόσο διαδεδομένα παρόμοια εξωφρενικά φαινόμενα αντιεπιστημονισμού—έχουμε, βέβαια, κι εμείς τους παλαβούς μας, αλλά συνήθως είναι σχετικώς ακίνδυνοι οχυρώνοντας το σπίτι τους από πιθανές εισβολές Νεφελίμ—τούτο όμως δεν σημαίνει πως δεν βιώνουμε καθημερινά εξωφρενικά φαινόμενα, κυρίως φαινόμενα που ανήκουν στο κύμα του λαϊκισμού και χρησιμοποιούν τα ίδια διαθέσιμα μέσα άρνησης των ασφαλών πορισμάτων της κοινής εμπειρίας και της κοινής λογικής. Για παράδειγμα, μια τέτοια άρνηση συνιστά η παρουσίαση του άσπρου ως μαύρου, λ.χ. της διαδοχικής κι απτής μείωσης μιας σύνταξης ως μελλοντικής προσδοκίας αύξησής της. Άλλη τέτοια άρνηση της κοινής εμπειρίας είναι όταν σου παρουσιάζει ένα κόμμα ένα χρονοδιάγραμμα εξυπηρέτησης των δανείων του που θα εξαντληθεί σε περίπου διακόσια χρόνια ως σοβαρή απόφαση εξυγίανσης των οικονομικών του, κι έπειτα επιχειρεί να παρουσιάσει αυτήν την τρανή επιτυχία ως απόδειξη της ικανότητάς του να κυβερνήσει ξανά τη χώρα. Χμμ…

Ποιός, όμως, είναι στις μέρες μας—δηλαδή στην εμπειρία των τριών εν ζωή γενεών—ο ιδιοκτήτης τέτοιων λαϊκιστικών πολιτικών προγραμμάτων και ποιός ο εμπνευστής κι αυτουργός τους στη χώρα μας;

Μέχρι πρότινος ήταν κατεξοχήν το Πα.Σο.Κ: τόσο αυτό των ψευδεπίγραφων σοσιαλιστικών οραμάτων του Ανδρέα Παπανδρέου που μοίραζε άρτον που δεν διέθετε και απατηλά θεάματα με διακηρύξεις περί Αδεσμεύτων και περί έξωσης των νατοϊκών βάσεων του θανάτου, που δεν έφυγαν, αλλά και του εκσυγχρονιστικού Σημιτικού κόμματος που το διαδέχθηκε, εκείνου της επίπλαστης χρηματοοικονομικής ευμάρειας που φούσκωνε τους δείκτες του ΧΑΑ και σκούπιζε κάτω απ’ το χαλάκι τα χρέη και τα ελλείμματα με μυστικές συμφωνίες με τον Διάβολο της Goldman Sachs.

Από κοντά ακολούθησε η Νέα Δημοκρατία, η οποία πέταξε κατά το «βρώμικο ’89» τον Ανδρέα Παπανδρέου βορά στις μάζες που διψούσαν για αίμα, σκανδαλισμένες από την υπόθεση της Βίλλας της Εκάλης. Τίποτα δεν αποδείχθηκε αξιόποινο στο live Ειδικό Δικαστήριο. Η ίδια Νέα Δημοκρατία βρέθηκε χρόνια αργότερα στο τιμόνι της τελευταίας αναλαμπής της ελληνικής φούσκας, εκείνης των Ολυμπιακών Αγώνων, του Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου, της Γιουροβίζιον και των μεσημεριανάδικων, όσο και της φλεγόμενης Πελοποννήσου και της Αττικής που επίσης καιγόταν για μέρες, και του εκτροχιασμένου δημοσιονομικού ελλείμματος, ενώ την ίδια ώρα στο Μαξίμου ένας κουρασμένος πρωθυπουργός προετοίμαζε την έξοδό του απ’ την προεδρία της κυβέρνησής του, και την είσοδό του στην αίθουσα με τα λοιπά τεράστια πολιτικά κεφάλαια του τόπου μας.

Άξιος διαχειριστής ενός περίτεχνου όσο και απλοϊκού συστήματος εξασφάλισης της λαϊκής εύνοιας αποδείχθηκε ο Αλέξης Τσίπρας. Μ’ επίκληση στο συναίσθημα και υποσχέσεις που απεδείχθησαν αυταπάτες, κατά δική του δήλωση, ο συνομήλικός μου Αλέξης αρνήθηκε να προσαρμοστεί σε μια ρητορική που θα υπηρετούσε την αλήθεια της κοινής λογικής και της κοινής εμπειρίας.

Ο πολιτικός του σχεδιασμός επέτυχε εντούτοις μέσα σε ένα έτος ν’ αποστρατεύσει ή να αδρανοποιήσει μεταξύ άλλων τους Γ. Α. Παπανδρέου, Σαμαρά, Βενιζέλο, Ντόρα, Κουβέλη, Μεϊμαράκη, Αβραμόπουλο (θα θυμάστε την έκθεση του Επιτρόπου στην φημολογία για την Προεδρία της Δημοκρατίας, που έκαψε για πάντα το πολιτικό του χαρτί), και όλους τους εσωκομματικούς του αντιπάλους και τέως συντρόφους. Η ρητορική του ήταν στην αρχή ανατριχιαστικά εμπνευστική, λ.χ. «είμαστε κάθε λέξη του Συντάγματος», και υπήρξε μια εποχή που κυκλοφορούσε ανάμεσά μας στα μπαρ και στους δρόμους με τα πόδια και ο κόσμος του έσφιγγε το χέρι. Φαντάζει τόσο μακρινή αυτή η εποχή σήμερα, όμως θα εκπλαγείτε εάν τον ξεγράψετε από τώρα.

Και τούτο διότι ακόμη και τώρα καθορίζει την ατζέντα (εδώ να πω ότι η ατζέντα είναι κανονικά «τα ατζέντα», αφού το γερουνδιακό agenda σε πληθυντικό αριθμό σημαίνει αυτά που πρέπει να γίνουν, αλλά καταλαβαίνετε τί εννοώ, σωστά;), όπως φάνηκε στη χθεσινοβραδυνή απογοητευτική προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση των πολιτικών αρχηγών στο Εθνικό Κοινοβούλιο.

Αυτή η συζήτηση μου θύμισε πολύ το πρόσφατο δεύτερο τηλεοπτικό debate μεταξύ της Hillary Clinton και του Donald Trump στο ότι υπήρχε ξεκάθαρο baiting, αλλά και στο ότι εκεί που δεν περίμενες πως υπήρχε βαθύτερος πάτος, τελικώς υπήρχε κι άλλος, κι άλλος. Ήταν όμως σε τούτο διαφορετική από το αμερικανικό debate: στο ότι ο μεν πάτος του debate Clinton-Trump προέκυπτε μέσα από δηλώσεις κατεξοχήν του συνήθους υπόπτου, δηλαδή The Donald, ενώ στη χθεσινοβραδυνή συζήτηση των πολιτικών αρχηγών η απογοήτευση ήρθε από την πλευρά του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Νευρικός και χωρίς διάρκεια στις ελάχιστες στιγμές ψυχραιμίας του παρά τα εμψυχωτικά χειροκροτήματα της πτέρυγάς του, αμήχανος επειδή ήταν ακατανόητα προσκολλημένος το κείμενό του που παραδόξως δεν προσαρμοζόταν στις μομφές κι αιτιάσεις του αντιπάλου του, και επανειλημμένως απρεπής, εκραύγασε για τις πανεπιστημιακές του περγαμηνές, λησμονώντας πως επαιρόμενος για τα τρία πτυχία του συνέκρινε τον εαυτό του με τον πατρίκιο πατέρα του, ο οποίος, όπως κι ο Αλέξης, μήτε κι εκείνος διέθετε τρία πτυχία από Αμερικανικά Ivy League ιδρύματα. Αυτό προοριζόταν για τάπα επί του Αλέξη, όμως σύντομα γύρισε μπούμεραγκ. Απορώ, πάντως, και τώρα ακόμη τι άραγε πραγματικά να αισθάνεται ο Κυριάκος, αν όχι περιφρόνηση, καί για μένα, που δεν έχω πτυχίο απ’ το Χάρβαρντ, μολονότι ίσως σύντομα αποκτήσω τέτοιο από βρετανικό ίδρυμα μερικές θέσεις χαμηλότερο στην παγκόσμια κατάταξη πανεπιστημίων.

Χθες βράδυ πέρασα μια θαυμάσια νύχτα επιχειρώντας να πείσω τα αμετανόητα τρολ του Διαδικτύου για τον επιστημονικό Κανόνα που αναγνωρίζει πως μεταξύ των Γάλλων Διαφωτιστών ήταν ο Μοντεσκιέ κι όχι ο Ρουσσώ εκείνος που εισηγήθηκε, διατύπωσε, κι ανέπτυξε της τριμερή διάκριση των εξουσιών στο έργο του Περί του Πνεύματος των Νόμων. Στη γλώσσα της γενιάς μου, όταν κάποιος επαίρεται για τα πτυχία του μονάχα για ν’ αποδειχθεί αμέσως κατόπιν αδιάβαστος, τούτο λέγεται epic fail, αλλά στη γλώσσα των πνευματικών μου πατέρων, των φιλοσόφων δηλαδή, η αμετροεπής οίηση και αχρείαστη ύβρις τιμωρήθηκε αμέσως με την άτη, την τύφλωση δηλαδή που τόσο γρήγορα στέλνει τον κομπορρήμονα στη θεαματική πτώση του.

Η μεγαλύτερη απογοήτευση ήρθε για μένα όταν ο Κυριάκος εκάγχασε επί μακρόν αδυνατώντας να συγκρατήσει το γέλιο και την ικανοποίησή του για την (surprising no-one) κυβερνητική αποτυχία εξασφάλισης του συνόλου της δόσης στο Γιούρογκρουπ. Στο λεξιλόγιο της πολιτικής ρητορικής των ΗΠΑ, προ της κυριαρχίας του λαϊκισμού των τελευταίων ετών, καμία εθνική ήττα δεν θα καθίστατο εργαλείο για αντιπολιτευτική έπαρση, καγχασμό, χαμόγελο, γέλιο, κι εκδήλωση ικανοποίησης με οιαδήποτε δημόσια χειρονομία συμβολικού περιεχομένου—για να έρθω και πάλι στα επιστημονικά μου λημέρια. Πόσο μάλλον από βήματος της εθνικής συνέλευσης των Αντιπροσώπων.

Στον λαϊκισμό του αυταπατηθέντος Αλέξη—κατά δική του παραδοχή—ο Κυριάκος αποκρίθηκε συστηματικώς με ανώφελη προσωπική εμπάθεια και περιφρόνηση, και σαφώς χωρίς καθόλου να φανερώνει την παιδεία για την οποία επαίρετο, συγγνώμη, εννοούσα την πιστοποιημένη τριτοβάθμια εκπαίδευση που έλαβε στις ΗΠΑ, καθώς τα δύο δεν ταυτίζονται. Πήρε το βήμα οπλισμένος με ανεξήγητα αλύγιστη κι αυτοαποδομητική προσήλωση στο γραπτό που συνέταξε ή του εδόθη προ της συζήτησης, με ελλιπή προετοιμασία, με σκόρπια περιπτωσιολογική ρητορική άνευ περιεχομένου που εστίαζε σε ελάσσονα θέματα ενώ η ίδια η οικία του εφλέγετο με τις αναφορές του Αλέξη στα δάνεια του κόμματός του, στην ευαίσθητη υπόθεση Siemens-διαφυγής Χριστοφοράκου, και στην σκανδαλώδη τροπολογία που απάλλασσε προκαταβολικώς τα στελέχη των τραπεζών για τα θαλασσοδάνεια των δύο τέως κυβερνητικών κομμάτων. Με διαρκείς όσο κι επαναλαμβανόμενες σε διατύπωση ad hominem επιθέσεις—τυπικότατη ένδειξη ρητορικής ήττας ήδη απ’ τα χρόνια του Αριστοτέλη, και του Σοπενάουερ στη νεότερη εποχή—φανέρωσε έλλειψη ψυχραιμίας, όσο κι ανεξήγητη απομάκρυνση από το ρητορικό του χρέος, το οποίο δεν ήταν άλλο απ’ το να μείνει εντός θέματος, να αντικρούσει ουσιαστικώς τις μομφές του Αλέξη, και να παρουσιάσει ένα νέο πολιτικό στοχασμό που θα τον καθιστούσε ηγέτη κι όχι απλώς κομματάρχη, εάν ασφαλώς διαθέτει τέτοιον στοχασμό.

Τα καλοραμμένα μπλε κοστούμια δεν σε κάνουν αυτομάτως ηγέτη, αλλά το σαφές κι εφικτό όραμα όπως και η επιστροφή στην πολιτική σκέψη που εδράζεται στέρεα πάνω στην κοινή λογική και την κοινή εμπειρία. Αφού κατακτήσεις τούτα, τότε προσηλώνεσαι στην αλήθεια, που πάει να πει ότι θα λες τα πράγματα όπως έχουν, κι όχι όπως το κίνημα του αντιεπιστημονισμού απαιτεί από τους δημαγωγούς στις μέρες μας, δηλαδή όχι με τεχνάσματα που αποσκοπούν μονάχα στην απόσπαση του χειροκροτήματος των κομματικών σου στελεχών και βουλευτών, καθώς και της εύνοιας των πολλών του απλού λαού, οι οποίοι σίγουρα δεν έχουν τρία πτυχία ο καθένας από Ivy League ιδρύματα, κι επομένως είναι απολύτως άκομψο κι ελιτίστικο να τους τρίβεις στη μούρη την privileged και pedigree ανώτερη κι ανώτατη εκπαίδευσή σου. Η Νέα Δημοκρατία παραμένει άλλωστε, υποθέτω, ακόμα ένα Λαϊκό Κόμμα. Όχι;

Και τέλος, εάν καταδικάζεις τον λαϊκισμό των λαοπλάνων, όπως τους αποκαλείς, δεν ξεκλειδώνεις το ερμάρι με τα όπλα τους. Εκτός βέβαια εάν είναι και αυθεντικώς δικά σου όπλα, οπότε κάτι μας κρύβεις και δεν μας λες όλη την αλήθεια—ουυυ, ευκαιρία για συνωμοσιολογία!

Facebook Comments