Απογοήτευση ή ευκαιρία για τομές;

Πρόσφατα δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα έρευνας «Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού» που έγινε στο Πανεπιστήμιο Πειραιά ανάμεσα σε 456 προπτυχιακούς φοιτητές τους στα τμήματα Οργάνωσης & Διοίκησης και Ασφαλιστικής & Στατιστικής Επιστήμης. Στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας που συνόδευσε τις δημόσιες ανακοινώσεις των ευρημάτων της, αναφέρεται ότι «σκοπός της είναι η μέτρηση των επιπέδων χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού των Ελλήνων προπτυχιακών φοιτητών». Ως χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός από τον ΟΟΣΑ έχει οριστεί «Ο συνδυασμός ετοιμότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς που είναι απαραίτητα για τη σωστή λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων με σκοπό την επίτευξη της ατομικής χρηματοοικονομικής ευημερίας».

Στους φοιτητές δόθηκαν 5 απλές ερωτήσεις που είχαν να κάνουν με τις έννοιες του Επιτοκίου, του Ανατοκισμού, του Πληθωρισμού και της Διασποράς Κινδύνων. Η απλότητα των ερωτήσεων είναι χαρακτηριστική από το παράδειγμα που ακολουθεί σχετικά με το ερώτημα περί ανατοκισμού : «Ας υποθέσουμε ότι βάζεις τα λεφτά σου στην Τράπεζα για δύο χρόνια και η Τράπεζα συμφώνησε να προσθέτει 15 της εκατό το χρόνο στο λογαριασμό σου. Η Τράπεζα θα βάλει περισσότερα χρήματα στο λογαριασμό σου τον δεύτερο χρόνο από ότι έβαλε τον πρώτο χρόνο ή θα βάλει το ίδιο ποσό και τις δύο χρονιές;».

Πριν περάσουμε στα αποτελέσματα, δύο διαπιστώσεις: Μέσα σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον και σε μια προσπάθεια να μετρηθεί το επίπεδο χρηματοοικονομικής γνώσης φοιτητών που σπουδάζουν σε οικονομικής κατεύθυνσης τμήματα, δεν μπορεί στην παρουσίαση το σωστό τοις εκατό να γράφεται της εκατό. Δεν μπορεί επίσης να χρησιμοποιούνται ορολογίες όπως «βάζεις τα λεφτά σου στην Τράπεζα», «η Τράπεζα θα βάλει χρήματα στο λογαριασμό σου», λες και πρόκειται για έρευνα σε καφενείο και όχι σε Πανεπιστήμιο. Ούτε βεβαίως εν έτει 2017, μπορεί κανείς να μιλάει για επιτόκιο 15% που καμία σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα. Κρίμα, γιατί με τέτοια λάθη στέκεται κανείς επιφυλακτικά απέναντι στην ποιότητα της ίδιας της έρευνας.

Συνεχίζω με την υπόθεση ότι οι φοιτητές συμμετείχαν σοβαρά στην έρευνα και δεν έκαναν πλάκα. Μάλλον η υπόθεση είναι σωστή, αφού όπως περιγράφεται στην παρουσίαση τα αποτελέσματα της έρευνας θα παρουσιάζονταν σε διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο στη Νέα Υόρκη από 28-30 Απριλίου.

Στα αποτελέσματα λοιπόν τώρα. Μόνο 19% των φοιτητών απάντησαν σωστά και στις 5 ερωτήσεις της έρευνας. Τα ποσοστά σωστών απαντήσεων σε κάθε μία από τις ερωτήσεις κυμαίνονται από 56% έως 81%. Μόνο όμως 1 στους 5 φοιτητές απολύτως συναφών με τα χρηματοοικονομικά σπουδών μπόρεσαν να απαντήσουν σωστά και στις 5 απλές ερωτήσεις που τους τέθηκαν. Στα συμπεράσματα οι ερευνητές δηλώνουν ότι «το ποσοστό είναι χαμηλό δεδομένου (και όχι δεδομένης!!!) της εξειδικευμένης κατάρτισης που έχουν».

Με βάση επομένως τον ΟΟΣΑ, από τους εξειδικευμένους φοιτητές μόνον 1 στους 5 μπορούν να παίρνουν σωστές χρηματοοικονομικές αποφάσεις αν βέβαια προσγειώσουμε την έννοια «χρηματοοικονομικές αποφάσεις» στο εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο δυσκολίας των 5 ερωτήσεων της έρευνας!

Αισθάνομαι την ανάγκη να αξιολογήσω τα αποτελέσματα ως απογοητευτικά. Και οι λόγοι είναι δύο.

Πρώτος λόγος, είναι η ίδια η ταυτότητα της έρευνας, δηλαδή ο συνδυασμός των απλών ερωτήσεων και της ιδιότητας των ερωτώμενων. Νέοι άνθρωποι στο Πανεπιστήμιο που λαμβάνουν – υποτίθεται – εξειδικευμένη κατάρτιση, που θα στελεχώσουν σε λίγα χρόνια θέσεις σε επιχειρήσεις ή στο Δημόσιο ή θα ασκήσουν ελεύθερο επάγγελμα ή εν πάση περιπτώσει θα βγουν από το ασφαλές κέλυφος των σπουδών στο δύσκολο ρόλο του υπεύθυνου και ώριμου πολίτη. Θα περίμενε κανείς φυσιολογικά να μπορούν να σταθούν με επιτυχία απέναντι σε όλα αυτά τα απλά ερωτήματα, που προσωπικά καθόλου δεν με πείθουν ότι τεκμηριώνουν χρηματοοικονομική γνώση, αλλά απλή καθημερινή γνώση που κάθε πολίτης ανεξάρτητα από επίπεδο ακαδημαϊκών γνώσεων θα έπρεπε να διαθέτει. Δείχνει αυτό την ποιότητα των φοιτητών, το επίπεδο της παρεχόμενης γνώσης στο Λύκειο από το οποίο πρόσφατα αποφοίτησαν ή στο Πανεπιστήμιο που τώρα φοιτούν ; Και πόσο σύνθετη χρηματοοικονομική παιδεία μπορούν να προσφέρουν τα Πανεπιστήμια σε φοιτητές που δεν γνωρίζουν απολύτως βασικές και χρηστικές έννοιες ; Δυσκολεύομαι να φανταστώ ένα Καθηγητή να διδάσκει για πολύπλοκα χρηματοοικονομικά εργαλεία αντιστάθμισης κινδύνων σε φοιτητές που σε ποσοστό 40% δεν γνωρίζουν την λειτουργία του ανατοκισμού!

Ο δεύτερος λόγος απογοήτευσης συνδέεται με το συμπέρασμα που μπορεί να αντλήσει κανείς γενικότερα για το επίπεδο γνώσης που υπάρχει στην Κοινωνία για θέματα που καθορίζουν την καθημερινή μας ζωή. Ποιος άραγε καταλαβαίνει τις παραμέτρους του Δημόσιου χρέους για να μπορέσει να καταλάβει πως αυτό μπορεί ή δεν μπορεί να είναι εξυπηρετήσιμο, ποιος μπορεί να εκτιμήσει αν το Συνταξιοδοτικό σύστημα έχει ή δεν έχει αντοχές από τεχνική άποψη, ποιος μπορεί να αξιολογήσει τις εναλλακτικές που του προσφέρει μια Τράπεζα για την αποπληρωμή του δανείου του με βάση τα οικονομικά του δεδομένα, ποιος μπορεί να εκτιμήσει τη σχέση κινδύνου και αναμενόμενης απόδοσης σε μια επένδυσή του; Και με ποια κριτήρια γνώσης ; Αυτό το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο «χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού» μας κάνει τελικά ανώριμους πολίτες, που αντί να επεξεργαζόμαστε και να αξιολογούμε είμαστε έτοιμοι να παρασυρθούμε από την τάση και την παρόρμηση. Είτε απέναντί μας έχουμε μια αγορά ενός προϊόντος, είτε τη συναλλαγή μας για ένα δάνειο, είτε τη δέσμευσή μας σε μια ασφάλιση, είτε την επιλογή μας για το ποιοι θα μας κυβερνήσουν. Πόσο επικίνδυνο εργαλείο στα χέρια οποιουδήποτε και οποιασδήποτε απόχρωσης πολιτικού είναι η άγνοια, ακόμα και βασικών γνώσεων, που διατρέχει τις σύγχρονες Κοινωνίες; Δείτε το παράδειγμα της Βρετανίας που όλοι σήμερα συμφωνούν ότι πριν ψηφίσουν οι πολίτες σε μεγάλο βαθμό δεν γνώριζαν βασικά πράγματα για το Brexit, που τώρα όλοι παραδέχονται ότι θα επηρεάσει τις ζωές τους για πολλές δεκαετίες και με απρόβλεπτες συνέπειες.

Είναι πολύ δύσκολο να αποδεχθεί κανείς σήμερα με την ευκολία πρόσβασης στη γνώση, ότι η πολιτική, η οικονομική, η ακαδημαϊκή, η κοινωνική ελίτ θέλουν τη γνώση ιδιοκτησία τους και τις μάζες να κυριαρχούνται από άγνοια και περιορισμένη ικανότητα ορθολογισμού και κρίσης. Τελικά όμως αυτό συμβαίνει. Αλλάζει; ΝΑΙ. Αλλά μόνο σε βάθος χρόνου και ξεκινώντας από τα Σχολεία μας (όλων των βαθμίδων) που θα πρέπει να πετάξουν έξω την ποσότητα της δήθεν γνώσης που παρέχουν και να εμβαθύνουν στην ποιότητά της και τη διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών που θα μπορούν να σκέφτονται, να αξιολογούν, να συγκρίνουν, να κρίνουν, να μην παρασύρονται.

Και μια πρόταση που μπορεί να είναι σταγόνα στον ωκεανό αλλά έχει συμβολικό χαρακτήρα. Ας επιστρέψουμε στα σχολεία, προσαρμοσμένη στο σήμερα, την Ημέρα της Αποταμίευσης (31/10). Η δική μας η γενιά έγραφε εκθέσεις για την αξία της και οι καλύτερες κέρδιζαν κουμπαράδες που είχαν περίοπτη θέση κάποτε στα σπίτια και που οι πατεράδες μας όλο καμάρι τους άνοιγαν μαζί μας και μας συνόδευαν στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο της εποχής για να ανοίξουμε λογαριασμό. Θα μου πείτε, ξεπερασμένες μικροαστικές βλακείες. Ίσως. Πάντως μαθαίναμε από μικροί και τη λέξη «κατάθεση» και πως λειτουργούσε το επιτόκιο.