Με αφορμή την πρόσφατη κρίση, πολλοί έχουν εκφραστεί αρνητικά για το παγκόσμιο μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται στην πίστωση και την γιγάντωση του δημόσιου χρέους.

Όμως αν είχαν μελετήσει την οικονομική ιστορία, θα διαπιστώνανε πως το συμπέρασμα αυτό είναι επιφανειακό. Παραβλέπουν πως από τότε που τέθηκαν τα θεμέλια της πίστωσης σε θεσμικό επίπεδο, η οικονομία άρχισε να ξεφεύγει από την στασιμότητα και να αναπτύσσεται με αξιοσημείωτους ρυθμούς.

Η εξέλιξη του χρέους αποδεικνύεται πως ήταν απολύτως αναγκαίος παράγοντας για να ανέλθει ο άνθρωπος σε υψηλό επίπεδο υλικής ευημερίας. Οι τράπεζες και η αγορά ομολόγων παρείχαν την υλική βάση η οποία οδήγησε στην Αναγέννηση και το τέλος του Μεσαίωνα. Η ίδρυση της ανώνυμης εταιρίας, ήταν η αναγκαία συνθήκη για την χρηματοδότηση των εξερευνήσεων, δηλαδή την αφετηρία των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και την διασύνδεση των κατοίκων με άλλες ηπείρους. Ο σχετικά πρόσφατος θρίαμβος του καπιταλισμού έναντι των σοσιαλιστικών καθεστώτων είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την καταναλωτική πίστη.

Ο ρόλος του χρέους στην εξέλιξη της ιστορίας

Αυτό που δεν ξέρουν πολλοί είναι πως η χρηματοοικονομική επανάσταση προηγήθηκε της βιομηχανικής. Οι τράπεζες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εκβιομηχάνιση. Για την ακρίβεια βιομηχανία και τράπεζες αλληλοενισχύονταν. Η δημιουργία νέων μορφών εταιριών, όπως η ανώνυμη εταιρία, ήταν αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης. 
 
Μετά την δημιουργία της πίστωσης από τις τράπεζες και την δημιουργία της ανώνυμης εταιρίας, η εμφάνιση του ομολόγου ήταν η επόμενη μεγάλη επανάσταση στην οικονομική ιστορία. Οι κυβερνήσεις ανακάλυψαν τον τρόπο να δανειστούν χρήματα από ένα ευρύτερο δίκτυο ατόμων. Κατάφεραν να παρακάμψουν τις τράπεζες και να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες τους. Όταν λέμε ανάγκες, η κύρια μέριμνα των κρατών του 19ου αιώνα δεν ήταν άλλη από τον πόλεμο !

Μπορεί να μαθαίνουμε στα βιβλία για τα ανδραγαθήματα ηρώων ή για εμπνευσμένες στρατηγικές κινήσεις που οδήγησαν στην νίκη, αλλά η αλήθεια είναι πως ένα εξίσου καθοριστικό στοιχείο ήταν οι τιμές των ομολόγων και των επιτοκίων τους!

Όταν δημιουργούνταν προσδοκίες πως κάποια πλευρά θα χάσει τον πόλεμο, τα επιτόκια ανέβαιναν γιατί αυξανόταν ο κίνδυνος αδυναμίας να πληρωθούν. Σαν να μην έφτανε αυτό, η εξεύρεση δανεικών γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Συνεπώς η χρηματοδότηση των πολεμικών ετοιμασιών γινόταν προβληματική και το στράτευμα πιο ευάλωτο.

Τι γίνεται σήμερα

Σήμερα οι αγορές ομολόγων μπορεί να μην έχουν σαν (φανερό τουλάχιστον) σκοπό την χρηματοδότηση της πολεμικής ισχύος, αλλά η δύναμη που έχουν είναι αδιαμφισβήτητη. Στην ουσία αυτές είναι που καθορίζουν την αξία των μετοχών, των ακινήτων και γενικότερα κάθε περιουσιακού στοιχείου.

Οι πολιτικοί προτιμούν την λύση της προσφυγής στην διεθνή αγορά ομολόγων, παρά να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους, κινδυνεύοντας να εισέρθει η χώρα τους σε φάση ύφεσης.

Αυτή η τάση τελικά έγινε αυτοτροφοδοτούμενη. Προκειμένου να ικανοποιήσουν το μεγάλο πλήθος (σε αριθμό και δύναμη) των δανειστών τους, αλλά και να τους έχουν πρόθυμους να αναχρηματοδοτήσουν τα χρέη, οι κυβερνήσεις έχουν βάλει σαν πρωταρχικό στόχο τις θετικές αποδόσεις των ομολόγων. Οι  διαθρωτικές αλλαγές που επιχειρούνται είναι αναγκαστικά ενταγμένες σε αυτό το πλαίσιο.
Δεν είναι τυχαίο που η φράση που ακούμε μονότονα από τις ελληνικές κυβερνήσεις από τότε που ξεκίνησε η κρίση, είναι «να βγούμε στις αγορές».

Σε παγκόσμιο επίπεδο

Οι συνταξιούχοι και γενικότερα οι ασφαλισμένοι, έχουν εμπιστευτεί μεγάλο μέρος των αποταμιεύσεων τους σε θεσμικά ιδρύματα που έχουν επενδύσει σε κυβερνητικά ομόλογα. Η αναλογία του πληθυσμού που βασίζει το εισόδημα του από αυτές τις τοποθετήσεις αυξάνεται, όσο αυξάνεται η μέση προσδοκώμενη ζωή.

Σε αυτές τις κοινωνικές και οικονομικές δομές, η ανάγκη για τίτλους σταθερού εισοδήματος είναι επιτακτική. Τρεις είναι οι παράγοντες που μπορεί να ανατρέψουν την σημερινή κατάσταση :
α) αυτοί που συνταξιοδοτούνται εγκαταλείποντας την παραγωγική διαδικασία να ξεπεράσουν ένα κρίσιμο μέγεθος που να κάνει το σύστημα να αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, 
β) η υπερπροσφορά τίτλων από τις κυβερνήσεις που θέλουν να καλύψουν τα ελλείμματα τους, και
γ) η εμφάνιση του πληθωρισμού που θα ροκανίσει την αγοραστική αξία των ομολόγων.

Ο πληθωρισμός είναι η μοναδική παράμετρος δεν ρυθμίζεται με αμιγώς πολιτικά κριτήρια, αλλά για την ώρα δεν φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα. Έχουν φροντίσει οι κεντρικές τράπεζες να τον έχουν υπό έλεγχο. Επίσης βοηθάνε τα φτηνότερα προϊόντα που απολαμβάνουν οι αναπτυγμένες χώρες λόγω της τεχνολογικής προόδου που αύξησε την παραγωγικότητα και από την μεταφορά της βιομηχανικής παραγωγής στην Ασία.
 
Κατακτώντας την εξουσία

Όσο πιο πολύ γιγαντώνονταν το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τόσο μεγαλύτερη εξουσία αποκτούσε. Καταλαμβάνοντας όμως την εξουσία, ταυτόχρονα απόκτησε και τις αδυναμίες της. Παρατηρήθηκαν συμπεριφορές αλαζονικές, κυριάρχησε η απληστία. Οι αμοιβές των εμπλεκομένων στα υψηλά κλιμάκια του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου ποτέ δεν ήταν τόσο υψηλές, τόσο σε απόλυτα νούμερα, όσο και συγκριτικά, με την ανειδίκευτη εργασία.

Προσωπικά ως φιλελεύθερος επιθυμώ την ύπαρξη ανισοτήτων, γιατί λειτουργούν ως κίνητρο για την πρόοδο. Από την άλλη απορρίπτω τις χαώδεις ανισότητες που γκρεμίζουν την κοινωνική συνοχή και διαταράσσουν την κινητικότητα των τάξεων.

Όταν υπάρχει φυσιολογική ανισοκατανομή πλούτου, ο μικροαστός έχει την δυνατότητα να περάσει την διαχωριστική γραμμή προς την επόμενη ανώτερη τάξη. Δεν μπορώ να καταλάβω σε τι όφελος υπάρχει  όταν ο συγκεντρωμένος πλούτος είναι τόσος που δεν μπορεί να καταναλωθεί και η ισχύς είναι σε τόσο λίγα χέρια που δεν μπορεί να απειληθεί…
 

Facebook Comments