Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πειράματα της επιστήμης της Ψυχολογίας είναι αυτό που “έτρεξε” γύρω στο 1965 ο Martin Seligman και οι συνεργάτες του.

Αυτός λοιπόν ο τύπος και η ομάδα του μελετούσαν τη σχέση ανάμεσα στο φόβο και τη μάθηση κάνοντας δοκιμές στα χνάρια της θεωρίας της Κλασικής Εξαρτημένης Μάθησης που ανέπτυξε ο Pavlov (εκείνος με το σκύλο).  Στο πείραμα του Pavlov, ο σκύλος κατέληγε να εκκρίνει σάλιο στον ήχο ενός κουδουνιού που είχε συνδεθεί με την λήψη τροφής. 

Έτσι ένα αρχικά ουδέτερο ερέθισμα (κουδουνάκι) προκαλούσε μια εξαρτημένη αντίδραση (έκκριση σάλιου) ως αποτέλεσμα της παρουσίασής του μαζί με την τροφή.  Ο Seligman θέλησε να μελετήσει την αντίδραση του σκύλου στην περίπτωση που το φαγητό ήταν συνδεδεμένο με ένα αρνητικό, δυσάρεστο ερέθισμα: τι θα γινόταν δηλαδή αν στην προσπάθειά του να πλησιάσει την τροφή ο σκύλος ελάμβανε ένα μικρής έντασης ηλεκτροσόκ που θα τον απέτρεπε από το να την έχει;

Αυτή σε γενικές γραμμές ήταν η υπόθεσή του και ξέρω ότι ακούγεται ως ένα βάρβαρο πείραμα για τα καημένα τα σκυλιά που δεν έφταιγαν σε τίποτα.  Αλλά δείτε τι βρήκε.  Μετά από επαναλαμβανόμενες, απέλπιδες προσπάθειες να πλησιάσει την τροφή, αντί να αρχίσει να ψάχνει για εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισής της, ο σκύλος σταμάτησε τις προσπάθειες, αποσύρθηκε σε ένα τεταρτημόριο της φυλακής που τον είχαν κλεισμένο και άρχισε να παρουσιάζει συμπτώματα όμοια με εκείνα της κλινικής κατάθλιψης.  Έτσι προέκυψε η θεωρία της Επίκτητης Αίσθησης Αδυναμίας κατά την οποία άτομα ή ζώα που έχουν βιώσει αρνητικές εμπειρίες από τις οποίες δεν μπορούσαν να αποδράσουν, μαθαίνουν ότι είναι αβοήθητα και απλώς παραδίνονται στη μοίρα τους, αναπτύσσοντας μια παθητικότητα ακόμα και όταν η απόδραση από την άσχημη κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει είναι εφικτή.  Η θεωρία αυτή αποτέλεσε μια από τις πλατφόρμες πάνω στις οποίες μπορεί να αξιολογηθεί και να ερμηνευθεί η κατάθλιψη. 

Αυτή η θεωρία μου τριβελίζει το μυαλό εδώ και χρόνια, μη μπορώντας να σταματήσω να τη συσχετίζω με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε στην Ελλάδα.  Εχοντας βιώσει απανωτά χτυπήματα (ηλεκτροσόκ) – aka ανεργία, φτώχεια, διασυρμό, εξαθλίωση, μηντιακή τρομοκρατία, εθνική απαξίωση – έχουμε συρρικνωθεί ως πνεύμα, έχουμε χωθεί στο καβούκι μας, περιμένοντας ως άλλοι Γαλάτες να πέσει ο ουρανός στο κεφάλι.  Ταυτόχρονα, τίποτα δεν φαντάζει καινούριο, ούτε η πιθανότητα ολικής χρεωκοπίας μήτε οι απειλές συμμόρφωσης ενώ υπάρχουν και οι φωνές που εύχονται να “τραβήξει κάποιος την πρίζα” να ησυχάσουμε.  Φυσικά αυτό είναι μια κατάσταση ενάντια στην οποία κανείς οφείλει να δουλέψει με όραμα και πάθος: οι δημιουργικές δυνάμεις της χώρας πρέπει να παραμείνουν σε εγρήγορση, οι φωνές της αληθινής αλλαγής να μη πάψουν να προσφέρουν εποικοδομητική κριτική.  Αλλά το σκάψιμο που θα πρέπει να κάνει ο αυριανός ηγέτης είναι βαθύτερο, έχοντας να αντιμετωπίσει τα πάθη και την πληγωμένη ψυχή ενός λαού που δυστυχώς χειραγωγείται και από τους έξω και από τους μέσα.

Πώς τελειώνει αυτή η ιστορία;  Ο Seligman είναι από τους πρωτεργάτες της Θετικής Ψυχολογίας.  Ο ίδιος πίστευε πως στόχος της Ψυχολογίας δεν θα πρέπει να είναι απλώς η θεραπεία των ασθενειών της ψυχής, αλλά η τόνωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του ατόμου, η ενθάρρυνση του ανθρώπου να ανακαλύψει αυτά που τον ευχαριστούν και τον κρατούν ισορροπημένο.  Στο παραπάνω πείραμα, δεν έφτασαν όλοι οι σκύλοι σε κατάσταση αβοηθησίας, δεν παρουσίασαν όλοι συμπτώματα κατάθλιψης όμοια με εκείνα που βιώνει ένας άνθρωπος.  Υπήρξαν σκυλιά που συνέχισαν να προσπαθούν και να προσπαθούν και τελικά βρήκαν τη διέξοδο από το μαρτύριό τους.  Ο ερευνητής τότε θεώρησε ότι το χαρακτηριστικό που τα διαφοροποίησε από τα υπόλοιπα σκυλιά ήταν ένα είδος αισιοδοξίας, μια εσωτερική δύναμη που δεν τους επέτρεψε να τα παρατήσουν.  Στην πραγματική ζωή, αυτή η αισιοδοξία μπορεί να είναι “κολλητική”, παίρνοντας τα χαρακτηριστικά χιονοστοιβάδας με τους ανθρώπους που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν και να εμψυχώσουν, να βγαίνουν μπροστά.  Και να γιατί – κάθε φορά που τονίζουμε μόνο τα κακά της μοίρας μας χωρίς να παρουσιάσουμε αντιπρόταση – κάνουμε στην πραγματικότητα βήματα προς τα πίσω.

Με παρόμοιο τρόπο, παρατηρώ πολλές μικρές ομάδες ανθρώπων να προσπαθούν να αλλάξουν όχι τον κόσμο ολόκληρο – πράγμα ανέφικτο – αλλά τον κόσμο τους προς το καλύτερο και μαζί τις ζωές των γειτόνων και της κοινότητάς τους, επενδύοντας στην αγάπη, την αλληλεγγύη, τον σεβασμό στον συνάνθρωπο, τη συνεργασία και την αλληλοβοήθεια.  Και τα καταφέρνουν να βγουν από το τριπάκι της ματαίωσης, στο οποίο φαίνεται να έχουν τόσο πολύ επενδύσει οι φίλοι της πολιτικής του τρόμου και οι καταστροφολόγοι του δελτίου των οκτώ.

Facebook Comments