Ύφεση τέλος. Και τώρα τί;

Η ύφεση που μας ταλαιπωρεί από το 2008 τελειώνει, αν δεν τελείωσε ήδη. Είναι θέμα χρόνου να ανακοινωθεί και επισήμως ότι  έχουμε ασθενική ανάπτυξη η οποία θα επεκταθεί σε συνεχόμενα τρίμηνα, εκπληρώνοντας έτσι τις τυπικές προϋποθέσεις για την επίσημη ανακοίνωση. Έχοντας περάσει τόσα χρόνια κάτω από συντριπτικές οικονομικές συνθήκες, ίσως σε κάποιους φανεί απίστευτο. Είναι όμως αληθινό.

Ποτέ πριν δεν πέρασε χώρα εν καιρώ ειρήνης τόσα συνεχόμενα τρίμηνα υφέσεως, ούτε καν οι ΗΠΑ στη Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε το κραχ του 1929. Μόνο χώρες θύματα συρράξεων, ξένης κατοχής ή εμφυλίου έχουν να παρουσιάσουν αντίστοιχους αριθμοδείκτες. Είμαστε πρωταθλητές, αλλά είναι ένα πικρό «πρωτάθλημα».

Η ίδια χώρα ωστόσο, μόλις δυο γενιές πριν, είχε περάσει και χειρότερα, όντας θύμα πολέμου, ξένης κατοχής και εμφυλίου. Και ανέκαμψε. Έτσι θα ανακάμψει και πάλι, όπως ανακάμπτουν όλες οι οικονομίες μετά από υφέσεις. Τι να περιμένουμε λοιπόν;

Για να δούμε τι θα γίνει στο αμέσως επόμενο στάδιο, πρέπει να δούμε τα στάδια του οικονομικού κύκλου. Συνήθως περιγράφουμε τέσσερα στάδια: ανάπτυξη, κορύφωση, ύφεση, πυθμένας. Αυτά συμβαίνουν παντού και είναι μέσα στη ζωή, για την ακρίβεια έτσι είναι η οικονομική ζωή. Υπάρχουν βεβαίως περιπτώσεις όπου υπάρχει και πέμπτο στάδιο, όταν  η ύφεση γίνεται Μεγάλη Ύφεση (depression).

Αυτό έχει συμβεί στα ιστορικά χρονικά μόνον όταν το κράτος παρεμβαίνει  την περίοδο της υφέσεως με φόρους, κρυφούς ή φανερούς επί της παραγωγικής οικονομίας. Όπως έγινε δηλαδή στην περίπτωση της χώρας μας. Αλλά μια που αυτό τελειώνει, ας αφήσουμε την κριτική για άλλη φορά και ας  δούμε τι προβλέπεται να  γίνει αμέσως μετά.

Η επόμενη φάση του επιχειρηματικού κύκλου είναι ο σχηματισμός πυθμένος. Οι βαθιές υφέσεις συνήθως δεν μεταστρέφουν απότομα, αλλά περνά μια περίοδος μικρότερη ή μεγαλύτερη που οι δείκτες κινούνται γύρω στα χαμηλά τους με ασθενική ανάπτυξη. Σε επίπεδο χώρας, η ανάπτυξη αυτή μπορεί να υπονομευθεί από μη αυστηρώς οικονομικά γεγονότα, όπως λχ η πολιτική αστάθεια ή η κοινωνική αναταραχή.  Σε κλαδικό επίπεδο, ο πυθμένας μπορεί να διαρκέσει καθώς τα υγιή κύτταρα αναπτύσσονται, αλλά συνεχίζουν να ξεδιπλώνουν τα προβληματικά.

Στον τομέα των ακινήτων λχ, όπου μπορώ να μιλήσω από πρώτο χέρι, βλέπουμε ότι η πτώση των τιμών σε κάποιους τομείς επιβραδύνεται ή έχει ήδη σταματήσει και έχουμε σχηματισμό πυθμένος. Αυτό προφανώς δεν σημαίνει ότι έχει αρχίσει καθολική άνοδος, καθώς υπάρχουν προβληματικοί τομείς, όπως λχ το οικιστικό παλαιότητος  σε περιοχές της Αθήνας που εγκαταλείπονται από τους γηγενείς ή υπερδανεισμένες κατηγορίες στις οποίες δεν έχουν εκκαθαρισθεί τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών ή τα χαρτοφυλάκια ακινήτων όσων χρωστούν στο δημόσιο. Εκεί θα πρέπει να περιμένουμε ότι ο πυθμένας δεν είναι ένα σημείο, αλλά μια διαδικασία που μπορεί να πάρει αρκετό χρόνο. Από την άλλη, όταν το πράγμα γυρίσει, μπορούμε να περιμένουμε ότι οι τιμές σε πολλούς τομείς, θα ανεβαίνουν περισσότερο από τον δείκτη αναπτύξεως, ακριβώς όπως έπεφταν ταχύτερα από το δείκτη συρρικνώσεως του ΑΕΠ.

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να έχουμε κατά νου λοιπόν είναι ότι το τέλος της δικής μας Μεγάλης Υφέσεως δε σημαίνει ότι επιστρέφουμε αμέσως στο 2008 και το πάρτυ που τότε τελείωνε. Έχουμε ανηφόρα για εκεί. Σημαίνει ότι θα περάσουμε πρώτα μια περίοδο, η οποία μόλις ξεκίνησε, όπου τα πράγματα θα σταματήσουν να πηγαίνουν χειρότερα.

Το στοίχημα είναι πόσο θα κρατήσει αυτή η περίοδος μέχρι τα πράγματα να αρχίσουν να πηγαίνουν αισθητά καλύτερα και πόσα πισωγυρίσματα θα έχουμε. Και αυτό, όπως και όλα τα προηγούμενα στάδια είναι θέμα διαχειρίσεως και έχει βαθμούς ελευθερίας. Στο προηγούμενο -πολεμικό- αντίστοιχο λχ. ο εμφύλιος τελείωσε το ’49, αλλά η ραγδαία ανάπτυξη έλαβε σάρκα και οστά με την πολιτική σταθερότητα που έφερε η διαδοχή του Παπάγου το 1952 και την, από οικονομικής απόψεως, ιστορική περίοδο που την ακολούθησε.

Δεν υπάρχουν μαγικά στην οικονομία. Όλα γίνονται με συγκεκριμένους τρόπους και όλα έχουν ξαναγίνει κατ’ αναλογίαν στο παρελθόν ή αλλού. Κοινός νους και αντίληψη του πώς δουλεύει η αγορά χρειάζεται. Και εν τέλει, ίσως αυτό είναι που λείπει.