P. Krugman: Πόσο κοντά είμαστε στο να ξαναζήσουμε τη δεκαετία του 1930;

Η διογκούμενη ανισότητα στα προηγμένα κράτη το 2014 τελικώς έλαβε την απαιτούμενη προσοχή. Αυτό φάνηκε στο έργο του οικονομολόγου Τομά Πικετί, «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα», το οποίο κατά απροσδόκητο τρόπο έγινε μπεστ σέλερ. Ωστόσο, το άξιζε. Οι συνήθεις ύποπτοι εξακολουθούν να αρνούνται τα περί ανισότητας και η άρνησή τους είναι καλοπληρωμένη, αλλά για όλους τους υπόλοιπους είναι προφανές ότι ο πλούτος και τα εισοδήματα είναι πολύ περισσότερο συγκεντρωμένα στα χέρια των ανώτατων κλιμακίων από ό,τι συνέβαινε τη «χρυσή εποχή» της Αμερικής (στα τέλη του 19ου αιώνα).

Η τάση αυτή δεν φαίνεται να αμβλύνεται. Βέβαια, αυτό έχει να κάνει με τις εξελίξεις εντός των κρατών και συνιστά μια ανολοκλήρωτη ιστορία. Εάν θέλετε, όντως, να συμπληρώσετε την ανάλυση του Τομά Πικετί με μια ανάλογη προσέγγιση και από διεθνή οπτική γωνία, επιτρέψτε μου να σας συστήσω ένα αξιολογότατο γράφημα με τις αυξήσεις των εισοδημάτων, που κατάρτισε ο Μπράνκο Μιλανόβιτς του Κέντρου Αποφοίτων του Πανεπιστημίου Σίτι της Νέας Υόρκης. Ο κ. Μιλανόβιτς δεικνύει ότι από την πτώση του Τείχους και μετά η αύξηση των εισοδημάτων εξελίχθηκε σε μία «ιστορία με δύο κορυφές». Φυσικά και τα εισοδήματα εκτινάχθηκαν για τα ανώτερα κλιμάκια, εφόσον η παγκόσμια ελίτ πλούτισε περισσότερο.

Εντούτοις, υπήρξαν και τεράστια κέρδη για όσους αποκαλούνται η παγκόσμια μεσαία τάξη, μια τάξη, η οποία σε μεγάλο βαθμό συναπαρτίζεται από τη διευρυνόμενη μεσαία τάξη στην Κίνα και την Ινδία.

Και ας είμαστε σαφείς: η αύξηση των εισοδημάτων στις αναδυόμενες χώρες προσέφερε σημαντικά οφέλη στην ανθρώπινη ευημερία, απομακρύνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια από την απόγνωση της φτώχειας και δίνοντάς τους μία ευκαιρία για καλύτερη ζωή. Και τώρα τα άσχημα νέα: Ανάμεσα στις δύο κορυφές, που προαναφέραμε, εντοπίζουμε το πεδίο με τα εισοδήματα που γνωρίζουν βραδεία αύξηση ή πιθανώς και μηδενική αύξηση. Είναι όσοι τοποθετούνται στο εικοστό εκατοστημόριο του πληθυσμού αναφορικά με την εισοδηματική κατανομή σε παγκόσμια κλίμακα.

Πρόκειται, ως επί το πλείστον, για την εργατική τάξη στον ανεπτυγμένο κόσμο. Σημειωτέον πως τα προβλήματα των ανθρώπων αυτών είναι η άλλη όψη του νομίσματος, που εξασφαλίζει οφέλη για όσους βρίσκονται στα υψηλότερα κλιμάκια από αυτούς και στα κατώτερα κλιμάκια, επίσης. Ακόμα πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι η αύξηση των εισοδημάτων στα ανώτατα κλιμάκια επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό με τη συρρίκνωση των εισοδημάτων όσων ανήκουν στα χαμηλότερα κλιμάκια: μειώθηκαν μισθοί και επιδόματα, συνετρίβησαν συνδικάτα και παροχετεύθηκε διευρυνόμενο μερίδιο των εθνικών πόρων στις χρηματιστηριακές συναλλαγές.

Ισως το σημαντικότερο όλων να είναι ότι οι πάμπλουτοι επηρεάζουν κατά πολύ δυσανάλογο τρόπο τη διαμόρφωση πολιτικών. Και οι προτεραιότητες των ελίτ –η εμμονή τους με τα δημοσιονομικά ελλείμματα και την υποτιθέμενη ανάγκη να περιοριστούν τα προνοιακά προγράμματα– έχουν συμβάλει πολύ στο να συμπιεστεί η εργατική τάξη. Ποιος μιλάει για τον κόσμο των δύο κορυφών; Ισως περιμένατε τα συμβατικά αριστερά κόμματα να ασπαστούν μια λαϊκιστική στάση υπέρ τους. Αντ’ αυτών, ηγέτες από τον Γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ μέχρι τον Αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα ψελλίζουν κάποια πράγματα. Ωστόσο, αυτοί οι συμβατικοί ηγέτες φοβούνται να αμφισβητήσουν τις προτεραιότητες των ελίτ.

Η ελληνική αριστερά μάλλον προκαλεί τον λιγότερο φόβο, αν και οι απαιτήσεις της για διαγραφή χρέους αναμένεται να προξενήσουν έντονη αντιπαράθεση με τις Βρυξέλλες. Σε άλλες χώρες έχουμε άνοδο του εθνικισμού και δεν λείπουν ορισμένες ιστορικές αναλογίες, που δημιουργούν δυσφορία. Δεν υποστηρίζω πως είμαστε στα πρόθυρα να ξαναζήσουμε τη δεκαετία του 1930. Ισχυρίζομαι, όμως, ότι οι πολιτικοί ηγέτες και οι διαμορφωτές γνώμης πρέπει να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα και ότι το σημερινό παγκόσμιο σκηνικό δεν είναι λειτουργικό για όλους.