Ο χαρακτήρας του Τζων Μπουλ είναι σύμβολο και προσωποποίηση του βρετανικού έθνους και ειδικότερα της Αγγλίας και του αγγλικού λαού. Βιότοπός του είναι ιδίως ο χώρος της πολιτικής γελοιογραφίας και των συναφών σατιρικών απεικονίσεων. Παρουσιάζει ορισμένες αντιστοιχίες με τον αμερικανό «Θείο Σαμ». Επινοείται στις αρχές του 18ου αιώνα και συνεχίζει να πρωταγωνιστεί σε λαϊκές προπαγανδιστικές αφίσες και παρόμοιο γραφικό υλικό ως τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο.

Η εικαστική και λογοτεχνική φιγούρα του Τζων Μπουλ έχει μακρά ιστορία. Παρουσιάζεται για  πρώτη φορά από τον σκωτσέζο μαθηματικό και πανεπιστήμονα John Arbuthnot το 1712, σε ένα σατιρικό φυλλάδιο με τίτλο «Ο νόμος είναι ένας λάκκος χωρίς πάτο». Ακολουθούν τέσσερα ακόμη πολιτικά φυλλάδια που αργότερα το ίδιο έτος θα κυκλοφορήσουν από κοινού ως «Η ιστορία του Τζων Μπουλ». Πρόκειται για πολιτική αλληγορία με θέμα τον πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής. Ο έντιμος κατασκευαστής ενδυμάτων Τζων Μπουλ, από κοινού με τον ολλανδό υφασματέμπορο και συνεργάτη του, Nicholas Frog, προσφεύγουν στη δικαιοσύνη εναντίον του τυράννου LewisBaboon ( = LouisBourbon, ο Λουδοβίκος ΙΔ’ της Γαλλίας), που με την μερκαντιλιστική πολιτική του βάζει προσκόμματα στο ελεύθερο εμπόριο. Η ευρεία κυκλοφορία της σάτιρας του Arbuthnot θα καθιερώσει τον Τζον Μπουλ ως δημοφιλή εθνική προσωποποίηση καθ’ όλη τη διάρκεια του 18ου αιώνα. Ο σατιρικός ήρωας κατακτά τις καρδιές του κοινού και σημαδεύει ανεξίτηλα την προπαγανδιστική γραμματεία και τις αντίστοιχες πολιτικές αναπαραστάσεις στη Γηραιά Αλβιώνα.

Η πρώτη μεγάλη περίοδος του Τζων Μπουλ είναι αυτή της Γαλλικής Επανάστασης και των Ναπολεοντείων Πολέμων. Οι γελοιογράφοι JamesGillray και ThomasRowlandson τυποποιούν τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του ήρωα και τον αναδεικνύουν σε κεντρικό προπαγανδιστικό εργαλείο κατά του προαιώνιου γάλλου εχθρού. Ο Μπουλ γίνεται αναπόσπαστο μέρος του αγγλικού φολκλόρ. Προξενεί αισθήματα ταύτισης στον μέσο βρετανό, τόσο με την ιδιοσυγκρασία του όσο και τη φυσιογνωμία του. Γίνεται συνώνυμο της λαϊκής ψυχής, του λαϊκού ανθρώπου με όλα του τα καθημερινά προβλήματα και δυσκολίες, σημείο στο οποίο θυμίζει κάπως τον δικό μας πολύ αγαπητό Καραγκιόζη. 

Ο Τζων Μπουλ είναι ο αρχετυπικός ντόπιος, αγγλοσάξονας χωρικός. Είναι η βαθιά ιθαγενής Αγγλία, η Αγγλία πριν τη Νορμανδική Κατάκτηση. Είναι λαϊκός και άξεστος επαρχιώτης, σκαρί γερό και πλασμένο από γήινα ευτελή υλικά, διαφορετικός από τους λεπτεπίλεπτους λόρδους, αριστοκράτες και μεγαλογαιοκτήμονες. Απεικονίζεται ως κοντόχοντρος και άσβερκος άνθρωπος του μόχθου, πλημμυρισμένος με ζωική ορμή και με τα σημάδια της χειρωνακτικής εργασίας αποτυπωμένα πάνω του. Παλαιστής και βιοπαλαιστής, εύθυμος, γκροτέσκος και καλαμπουρτζής, πάντα έτοιμος για καυγά ή χοντρά πρακτικά αστεία. Μεσήλικας, με πρόσωπο εύσαρκο, μάγουλα αναψοκοκκινισμένα από την κατανάλωση αλκοόλ, γκρίζες μακριές φαβορίτες. Πάντα με το χαρακτηριστικό μαύρο καπέλο του, το «bull-hat» όπως ονομάστηκε εξαιτίας του, φορά μπλε ή κόκκινο παλτό και γιλέκο, ενίοτε στα εθνικά χρώματα της Βρετανίας. Στο πέτο του διακρίνεται μια καρφίτσα με το βρετανικό στέμμα, ενώ συνοδός του είναι το βρετανικό bull-dog, που με τη σειρά του συμβολίζει την βρετανική υπερηφάνεια, την αφοσίωση στους άρχοντες, μια γενικότερη συντηρητική διάθεση και φυσικά την αποφασιστικότητα για υπεράσπιση της πατρίδας και της ιδιωτικής περιουσίας.

Ο Τζων Μπουλ και το περήφανο «ταυρόσκυλο» του συνδυάζουν μια ισχυρή αίσθηση προσωπικής ανεξαρτησίας με την απόλυτη αφοσίωση στο Στέμμα. «Σκυλιά» ως προς την πίστη τους, «ταύροι» ως προς τη μαχητικότητα. Ενίοτε ο Τζων Μπουλ απεικονίζεται ως ανθρωποειδές με κεφάλι βοοειδούς ή σκύλου. Ανδροπρεπής και χειροδύναμος, ανθεκτικός στην κακουχία και ξεροκέφαλος, ο ίδιος είναι η ενσάρκωση της φιλοπατρίας και της βρετανικότητας. Ο πατριωτισμός του είναι έμφυτος και βιωμένος, όχι διανοητικός· φυλάσσει τους κυρίους του ακολουθώντας το δικό του ένστικτο αυτοσυντήρησης, χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερη καθοδήγηση για να αντιληφθεί το συμφέρον του.

Ουαί και αλίμονο στον στρατοκράτη τύραννο που θα επιχειρήσει να περάσει τη θάλασσα της Μάγχης για να βάλει πόδι στην πατρική γη, στερώντας του την ελευθερία του. Αυτό μια φορά μόνο έγινε, στα 1066, και δεν θα επιτραπεί ποτέ η επανάληψή του. Μόλις οσμιστεί τον εισβολέα, το bull-dog αρχίζει να γρυλίζει απειλητικά και ο κύριός του υψώνει ανυπόμονα τις γροθιές του – οι μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου προσφέρουν στιγμιαία πρόσβαση στο απόθεμα εικόνων με τη μορφή του.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι απεικονίσεις του μειώθηκαν αισθητά, όμως το πνεύμα του παραμένει και αναβιώνει σε κρίσιμες στιγμές.Μια τέτοια στιγμή, που ο λαϊκός βρετανικός πατριωτισμός σηκώθηκε από το λήθαργό του, ήταν επί Μάργκαρετ Θάτσερ. Τότε που η Σιδηρά Κυρία φώναξε στους Εργατικούς αντιπάλους της, μέσα στη Βουλή των Κοινοτήτων, το περίφημο «No, no, no!» σχετικά με τη συμμετοχή της Βρετανίας στη ζώνη του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος. Όμως ας είμαστε προσεκτικοί: η Θάτσερ ουδέποτε υπήρξε θιασώτις του αντιευρωπαϊσμού. Αντιθέτως, υποστήριξε με σθένος την Κοινή Αγορά  και συνυπέγραψε την Ευρωπαϊκή Πράξη επιδιώκοντας ζωηρά την συμμετοχή των πρώην κομμουνιστικών κρατών στην Ένωση.

Από την άλλη όμως αρνήθηκε πεισματικά  –στύλωσε τα πόδια της στο έδαφος σαν θηλυκός Μπουλ- την παράδοση της βρετανικής εθνικής κυριαρχίας στα χέρια των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αυτό γιατί αποστρεφόταν την ιδέα αξιοποίησης της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς ως οχήματος για την εμβάθυνση της ενοποίησης. Μάλιστα, σε ομιλία της στην πόλη Μπριζ του Βελγίου το 1988, δήλωσε χαρακτηριστικά: «δεν μειώσαμε με επιτυχία το μέγεθος του κράτους στη Βρετανία για να το αντικαταστήσουμε με ένα ευρωπαϊκό κράτος που θα μας επιβληθεί από τις Βρυξέλλες».

Το μεγάλο πολιτικό χάσμα αντιλήψεων μεταξύ Βρυξελλών και Λονδίνου καθιερωνόταν με τον πιο πανηγυρικό τρόπο και ο Μπουλ είχε αφυπνιστεί για τα καλά από τον βαθύ ύπνο. Όντας η ίδια «κόρη μπακάλη», σε απόλυτη αντιστοιχία με τον φολκλορικό ήρωα, η βρετανίδα πρωθυπουργός ενδύθηκε τα λαϊκά χρώματα -το παλτό και το κασκέτο του Μπουλ- όταν συνέγραφε το «Statecraft: Στρατηγικές για έναν κόσμο που αλλάζει», βιβλίο στο οποίο απαρίθμησε τους λόγους για τους οποίους απέρριπτε την προοπτική μιας περαιτέρω εμβάθυνσης της ενοποίησης. Η ψυχή του Τζων Μπουλ είχε βρει καταφύγιο στον «ευρωσκεπτικιστικό» -και όχι «αντιευρωπαϊστικό» όπως διευκρινίσαμε- λόγο της Βαρώνης.

Βεβαίως, η στάση της τελικά οδήγησε σταδιακά στην απομόνωσή της μέσα στο κόμμα των Συντηρητικών και τελικά στην ανατροπή της. Όμως η πολιτική της παρακαταθήκη παραμένει ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος στην Βρετανία ως σήμερα· μια Βρετανία της οποίας η συνύπαρξη με τους ηπειρωτικούς εταίρους της εντός του ενωσιακού πλαισίου υπήρξε ανέκαθεν ακανθώδης.

Αν όμως η Μαργαρίτα Θάτσερ έβγαλε τον Τζων Μπουλ από το χρονοντούλαπο της ιστορίας, ο Συντηρητικός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον –ως γνήσιο πολιτικό της τέκνο- τον ξεμάντρωσε και τον επικαιροποίησε για τα καλά. Το κόμμα των Torries ουδέποτε αποσαφήνισε την στάση του απέναντι στην Ευρώπη και παραμένει πάντα αμφίθυμο στο ζήτημα της ένωσης, με τους «ευρωσκεπτικιστές» να διατηρούν διαχρονικά το πάνω χέρι. Όταν ο σημερινός ηγέτης των Τόρηδων εγκαταστάθηκε στον αριθμό 10 της ΝτάουνινγκΣτρητ μετά τις εκλογές του 2010, και αφότου είχε επικυρωθεί η Συνθήκη της Λισαβόνας από τους Εργατικούς, δεσμεύτηκε να τηρήσει την υπόσχεσή του για δημοψήφισμα με θέμα την παραμονή ή όχι της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρώπη. Ωστόσο η αναγκαστική συμβίωση με το κόμμα των LiberalDemocrats σε κυβέρνηση συνασπισμού (hungparliament) τον υποχρέωσε να καθυστερήσει την εφαρμογή του σχεδίου του. Παρά ταύτα, τον Ιανουάριο του 2013 δήλωσε πως σε περίπτωση επανεκλογής του το 2015 θα επαναδιαπραγματευθεί με τις Βρυξέλλες αποβλέποντας σε ευνοϊκότερες ρυθμίσεις για το Ηνωμένο Βασίλειο, πριν καλέσει σε δημοψήφισμα για το αν η χώρα πρέπει να παραμείνει ή να αποχωρήσει από την Ε.Ε.

Όταν τελικά έφτασε το πλήρωμα του χρόνου, κατέστη από όλους αντιληπτός ο τρόπος με τον οποίο μια αληθινά αξιοπρεπής εθνική κυβέρνηση διαπραγματεύεται με τους ευρωπαίους εταίρους της. Η στάση του Κάμερον μας βοηθά να αποκρυσταλλώσουμε την εξής διάκριση: υπάρχουν κίβδηλα ψευδοψηφίσματα –όπως η ελληνική παρωδία της 5ης Ιουλίου 2015- και υπάρχουν σοβαρά δημοψηφίσματα, πλήρως άξια του όρου, όπως εκείνο που θα διεξαχθεί την 23η Ιουνίου 2016 θέτοντας στην κρίση των βρετανών πολιτών, ύστερα από ενδελεχή επεξεργασία, την παραμονή της χώρας στην Ένωση.

Ευθύς αμέσως μετά το πέρας της συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου στην Ντάουνινγκ Στριτ,  ο κ. Κάμερον τόνισε απευθυνόμενος στους Βρετανούς ότι η επιλογή είναι τώρα στα δικά τους χέρια, αλλά η δική του συμβουλή είναι ξεκάθαρη: Πιστεύει ότι η Βρετανία θα είναι ασφαλέστερη, ισχυρότερη και σε καλύτερη κατάσταση εάν παραμένει μέλος της Ε.Ε. Με τον Συντηρητικό ηγέτη ο θρύλος του  JohnBull  αναβιώνει. Ο βρετανικός πατριωτισμός ανασταίνεται και κυριεύει την ψυχή του απλού βρετανού πολίτη, όπως συνέβαινε σε κάθε κρίσιμη καμπή στην μακραίωνη ιστορική διαδρομή της «δολερής Αλβιώνας» -όπως αρέσκονται διαχρονικά να αποκαλούν την Αγγλία όσοι επιβουλεύονται την ακεραιότητα της.

Η ευθύνη για την παραμονή της Βρετανίας στην Ευρώπη εναπόκειται στην κυρίαρχη βούληση των πολιτών της. Αυτοί θα έχουν την τελευταία λέξη. Το πνεύμα του  JohnBull  καλείται να επικυρώσει ή να απορρίψει την συμφωνία αφού προηγουμένως ο πρωθυπουργός υποδύθηκε ο ίδιος τον ρόλο του μαινόμενου  bull-dog. Αμφότερα τα μέρη, Αγγλία και Ε.Ε., εκφράζουν την ικανοποίησή τους για το θετικό όπως όλα δείχνουν αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και την απομάκρυνση του ενδεχομένου αποχώρησης της Βρετανίας από την Ένωση.

Ασχέτως του εάν τελικά το δημοψήφισμα θα έχει θετική ή αρνητική έκβαση, η ουσία είναι πως το πνεύμα του John Bull έρχεται να εκφράσει μια λαϊκή και εθνική Ευρώπη που στενάζει κάτω από τον ζυγό της ανεξήγητα σπάταλης και υπερσυγκεντρωτικής γραφειοκρατίας των Βρυξελλών. Οι σεισμικοί κλυδωνισμοί μιας σειράς εξελίξεων δημιουργούν ρωγμές στους πυλώνες στήριξης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, απειλώντας την ένωση με κατάρρευση. Οι Βρυξέλες πρέπει να παύσουν να θυμίζουν θλιβερό κακέκτυπο της Σοβιετικής Ένωσης, ειδάλλως θα βρεθούν με την πλάτη στον τοίχο από τα γαυγίσματα των κρατών-μελών, δηλαδή των εθνικών κρατών που συναποτελούν την ένωση. Ίσως συμβεί το ως τώρα αδιανόητο της διάλυσης της Ένωσης, ίσως ο ουρανός πέσει τελικά στο κεφάλι τους κατά τον γνωστό γαλατικό μύθο. Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, όποιο κι αν είναι τελικά, είναι δευτερεύουσας σημασίας. Το πραγματικό ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε είναι ποια Ευρώπη έχουμε ανάγκη. Ποιος ο χαρακτήρας της Ευρώπης που θέλουμε. Υπερσυγκεντρωτική, υδροκέφαλη και γραφειοκρατική ή γνήσια φιλελεύθερη, ανεξάρτητη και εθνική;  Σε αυτό ο JohnBull, ο χωριάτης ο προικισμένος με τον τετράγωνο κοινό νου, ο προσγειωμένος πραγματιστής που δεν συγκινείται από τον αιθεροβάμονα ιδεαλισμό ομοσπονδιακών ουτοπιών, δίνει μια πολύ καλή απάντηση.

Facebook Comments