Πώς το δολάριο έγινε νόμισμα αναφοράς

Όταν πριν από 70 χρόνια, την 1η Ιουλίου του 1944, ξεκινούσε η διεθνής διάσκεψη στο αμερικανικό τουριστικό θέρετρο Μπρέτον Γουντς στην Πολιτεία Νιού Χάμσαϊρ, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμα τελειώσει. Δημοσιονομικά και χρηματοοικονομικά, όμως, οι περισσότερες χώρες στην Ευρώπη και όχι μόνο είχαν καταστραφεί. Ήδη πριν το ξέσπασμα του πολέμου είχε εγκαταλειφθεί ο κανόνας του χρυσού για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες στο διεθνές εμπόριο.

Για να λύσουν το πρόβλημα της νομισματικής αστάθειας και του υπερπληθωρισμού, που οφείλονταν εν πολλοίς στις μεγάλες διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών, μια σειρά χώρες συμφώνησαν στην αναγκαιότητα ενός νέου συστήματος σταθερών ισοτιμιών.

Στο Μπρέτον Γουντς συζητήθηκαν δύο πιθανά σενάρια: Το πρώτο, του διάσημου βρετανού οικονομολόγου Τζον Μέιναρντ Κέινς, προέβλεπε ότι η ευθύνη και η διαμόρφωση του παγκόσμιου συναλλαγματικού χάρτη θα ήταν συλλογική και όχι μόνο αμερικανική υπόθεση. Το δεύτερο, του Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, ο οποίος ήταν υπάλληλος του αμερικανικού υπουργείου Οικονομικών, έθετε το δολάριο στο επίκεντρο του νέου συστήματος ισοτιμιών.

Με άλλα λόγια καθιστούσε το δολάριο νόμισμα αναφοράς με τις αποκλίσεις των συναλλαγματικών διακυμάνσεων να είναι σε σχέση με το δολάριο εξαιρετικά περιορισμένες. Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ έδωσαν εγγυήσεις ότι ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαν να μετατρέψουν τα αποθέματα δολαρίων σε χρυσό. Τελικά επικράτησε το δεύτερο σενάριο.

Αμέσως μετά το τέλος της διάσκεψης δημιουργήθηκαν δύο σημαντικοί θεσμοί: Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Τρία χρόνια αργότερα, το 1947, υπογράφονταν η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου GATT. Το νέο σύστημα ισοτιμιών και οι καινούργιοι θεσμοί συνέβαλλαν αναμφίβολα στην άνθηση του μεταπολεμικού παγκόσμιου εμπορίου.

Επειδή όμως το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών συναλλαγών παγκοσμίως γίνονταν σε δολάρια αυξήθηκε εύλογα και η ανάγκη για δολάρια. Και εδώ βρίσκεται η αχίλλειος πτέρνα του συστήματος Μπρέτον Γουντς. Πώς ήταν δυνατόν να εγγυηθούν οι ΗΠΑ την μετατροπή των δολαρίων σε χρυσό όταν κυκλοφορούσαν όλο και περισσότερα δολάρια;

Προαναγγελθείσα κατάρρευση

Ο βρετανός οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουτς

Γρήγορα οι Αμερικανοί συνειδητοποίησαν ότι λόγω της εξέχουσας θέσης του εθνικού τους νομίσματος μπορούσαν να τυπώνουν όσα δολάρια επιθυμούσαν. Παράλληλα, όμως, διογκώνονταν το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Δηλαδή οι Αμερικανοί παρήγαγαν λιγότερα και κατανάλωναν περισσότερα. Εκτός αυτού οι δαπάνες για τον πόλεμο στο Βιετνάμ αύξησαν ακόμα περισσότερο τα ελλείμματα.

Τον Αύγουστο του 1971 ο αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον ανακοίνωσε την αποδέσμευση του δολαρίου από τον χρυσό. Μετά το λεγόμενο «Σοκ Νίξον» πολλές τράπεζες του δυτικού κόσμου προσπάθησαν, χωρίς αποτέλεσμα, να κρατήσουν εν ζωή το σύστημα ισοτιμιών Μπρέτον Γουντς. «Το σύστημα κατέρρευσε γιατί οι Αμερικανοί συγκέντρωσαν όλες τις εξουσίες στις ΗΠΑ, αλλά και επειδή με αφορμή τον πόλεμο στο Βιετνάμ ακολούθησαν μια νομισματική πολιτική που δεν είχε ως στόχο την σταθεροποίηση, όπως έκανε για παράδειγμα η Γερμανία, λέει ο οικονομολόγος Γιούργκεν Μάτες από το Ινστιτούτο της γερμανικής Οικονομίας IW.

Αυτό που έμεινε από το σύστημα Μπρέτον Γουντς ήταν οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν για να το υποστηρίξουν: το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου, GATT, μετεξελίχθηκε αργότερα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου WTO.