To «κοκτέιλ τρόμου» που προκαλεί παγκόσμιο πανικό στους επενδυτές

Ημέρες 2008 ήρθαν στο μυαλό πολλών στην αγορά το μεσημέρι της Τετάρτης. Είχε μόλις ξεκινήσει η συνεδρίαση στη Wall Street και οι δείκτες βυθίζονταν δίχως «φρένα».

Ο S&P-500 υποχωρούσε πάνω από 2%, παρασύροντας ακόμα χαμηλότερα τους δείκτες και στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Στην αγορά ομολόγων υπήρχε φρενίτιδα αγορών αμερικανικών Treasuries, οδηγώντας σε λίγα λεπτά το κόστος δεκαετούς δανεισμού από το 2,2% στο 1,935%.

Ήταν η πρώτη φορά που επέστρεφε κάτω από το 2% από την άνοιξη του 2013, όταν ξεκίνησε η συζήτηση περί σταδιακής διακοπής της εκτύπωσης δολαρίων από τη Fed. Ο δείκτης μεταβλητότητας των τιμών VIX, το βαρόμετρο του φόβου της Wall Street, ενισχυόταν στα υψηλότερα επίπεδα της τελευταίας τριετίας. Τους επενδυτές επηρεάζει ένα… «κοκτέιλ» φόβων, που αφορούν γεωπολιτικούς, μακροοικονομικούς, πολιτικούς αλλά και καθαρά τεχνικούς παράγοντες στην πορεία των αγορών.

Η Δευτέρα ήταν σαν ημιαργία στη Wall Street, καθώς εορταζόταν η Ημέρα του Κολόμβου και η αγορά ομολόγων ήταν κλειστή. Κατά τις πρώτες ώρες οι χρηματιστηριακοί δείκτες υποχωρούσαν ελαφρά, αλλά μετά το κλείσιμο των ευρωπαϊκών αγορών οι απώλειες διευρύνθηκαν, οδηγώντας τον S&P-500 κάτω από τον κινητό μέσο όρο 200 συνεδριάσεων. Πρόκειται για «πυξίδα» της μακροπρόθεσμης τάσης της αγοράς και όταν ο δείκτης υποχωρεί κάτω από αυτό θεωρείται ένδειξη εξόδου. Είχε να συμβεί σχεδόν δύο χρόνια και αρκετοί έσπευσαν να αποδώσουν την εξέλιξη στον χαμηλό όγκο συναλλαγών. Όταν ο δείκτης απέτυχε να ανακάμψει την επόμενη ημέρα, αρκετοί άρχισαν να φοβούνται το… σημάδι.

Η τεχνική ανάλυση είναι περισσότερο σημαντική από ποτέ για την πορεία της αγοράς, καθώς πρωτοφανής όγκος συναλλαγών διεκπεραιώνεται από υπολογιστές, που λειτουργούν βάσει προκαθορισμένων στρατηγικών τεχνικής ανάλυσης. Η διάσπαση κάποιου κρίσιμου επιπέδου μπορεί να πυροδοτήσει κύμα πωλήσεων, όπως συνέβη την άνοιξη του 2010, όταν ο Dow Jones βυθίστηκε στο -9% χωρίς προφανή λόγο, για να ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών μέσα σε λίγα λεπτά. Ο κίνδυνος είναι ότι μια τέτοια υποχώρηση θα μπορούσε να διασπάσει ακόμα πιο σημαντικά επίπεδα τιμών (σύμφωνα πάντα με την τεχνική ανάλυση), πυροδοτώντας ακόμα μεγαλύτερο κύμα πωλήσεων.

Διορθωτική κίνηση
Ο κίνδυνος μιας διόρθωσης στην αγορά (υποχώρηση πάνω από 10%), της πρώτης μετά από 38 μήνες, ενισχύεται από την επικείμενη διακοπή της εκτύπωσης δολαρίων από τη Fed, στα τέλη του μήνα. Από την άνοιξη του 2009, όταν ξεκίνησε το ράλι στις αγορές, ο S&P-500 έχει υποχωρήσει για σημαντικό διάστημα κάτω από τον κινητό μέσο όρο 200 συνεδριάσεων και έχει καταγράψει απώλειες άνω του 10%, μόνο στις περιόδους που η Fed είχε διακόψει την εκτύπωση χρήματος -στα μέσα του 2010 και του 2011.

Σημαντικό μέρος του χρήματος που τυπώνει η Fed είναι το καύσιμο που οδηγεί το ράλι στα χρηματιστήρια. Ένα άλλο μέρος καταλήγει στην πραγματική οικονομία, υποστηρίζοντας την ανάκαμψη, η οποία όμως αποδεικνύεται βραχύβια μόλις η εκτύπωση χρήματος διακόπτεται. Το ίδιο κινδυνεύει να συμβεί και σήμερα, παρά την υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας στο 6%.

Το χειρότερο είναι ότι σε φάση εξασθένησης της ανάκαμψης βρίσκονται οι αναπτυγμένες ασιατικές και η ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς και οι αναδυόμενες. Στην Ιαπωνία η εκτύπωση πρωτοφανούς ποσότητας χρήματος κατάφερε να αποδυναμώσει το γεν αλλά η ώθηση στην οικονομία πλέον σβήνει, υπό το βάρος και της αύξησης του φόρου κατανάλωσης. Στην αγορά αρκετοί ελπίζουν σε νέο γύρο εκτύπωσης γεν αλλά στο Τόκιο ακούγονται όλο και περισσότερες αντίθετες φωνές.

Οι ελπίδες για τη συνέχιση της εκτύπωσης χρήματος στρέφονται έτσι στην Ευρωζώνη. Ήδη η ΕΚΤ ανακοίνωσε πρόγραμμα αγοράς τίτλων από τον ιδιωτικό τομέα και πολλοί θεωρούν βέβαιη τη διεύρυνση του προγράμματος, ώστε να περιλάβει και τίτλους του Δημοσίου, δηλαδή εκτύπωση χρήματος. Λόγος για να συμβεί κάτι τέτοιο υπάρχει και είναι σημαντικός: οι οικονομίες της Ευρωζώνης διολισθαίνουν η μία μετά την άλλη στην παγίδα του αποπληθωρισμού. Ήδη οι τιμές έχουν σταματήσει να αυξάνονται το τελευταίο διάστημα σε 9 από τις 18 οικονομίες της Ευρωζώνης και στις περισσότερες μειώνονται.

Παγίδα αποπληθωρισμού
«Πρωταθλήτρια» είναι η Βουλγαρία, όπου οι τιμές μειώθηκαν 1,4% το τελευταίο 12μηνο. Διευρύνθηκε, έτσι, το σχετικό ανταγωνιστικό μειονέκτημα της Ελλάδας, όπου οι τιμές μειώθηκαν «μόνο» 1,1%. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα του? σισύφειου χαρακτήρα της όλης προσπάθειας, ο οποίος υπάρχει και σε μεγαλύτερη κλίμακα: Οι τιμές στην Ευρωζώνη μειώνονται με στόχο τα προϊόντα να γίνουν φθηνότερα, αλλά την ίδια στιγμή ο πληθωρισμός υποχωρεί όλο και χαμηλότερα και στις ασιατικές οικονομίες. Στη Ν. Κορέα η κεντρική τράπεζα αναγκάστηκε αυτή την εβδομάδα να μειώσει τα επιτόκια στο 2%, καθώς για φέτος προβλέπει πληθωρισμό μόλις 1,4%. Στην Κίνα ο πληθωρισμός υποχώρησε τον Σεπτέμβριο στο 1,6%, για πρώτη φορά από τον Ιανουάριο του 2010.

Η πτώση των τιμών δεν προσφέρει, συνεπώς, σημαντικό πλεονέκτημα στην Ευρωζώνη αλλά απειλεί να οδηγήσει στην παγίδα, όπου έμεινε η ιαπωνική οικονομία για σχεδόν δύο δεκαετίες. Η πιστωτική επέκταση είναι εξαιρετικά χαμηλή (μόλις 2% όταν την προηγούμενη δεκαετία ήταν 5% και στην Ιαπωνία περί του 4%), η οικονομία αδυνατεί να ανακάμψει σταθερά, οι προσδοκίες για την πορεία του πληθωρισμού υποχωρούν και ο πληθυσμός γερνά όλο και περισσότερο. Ο κίνδυνος είναι ότι καθώς οι τιμές θα υποχωρούν, οι καταναλωτές θα αναβάλουν τις αγορές αγαθών, οι εταιρείες τις επενδύσεις και τις προσλήψεις και άρα η ζήτηση σταθερά θα μειώνεται, οδηγώντας τις τιμές χαμηλότερα, την οικονομία στην ύφεση και σε φαύλο κύκλο.

Το χειρότερο για την Ευρωζώνη είναι ότι παράλληλα οι κυβερνήσεις επιχειρούν τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων με πολιτικές λιτότητας και προωθούν νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, που πλήττουν το εισόδημα των εργαζομένων και άρα την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Το μείγμα είναι εκρηκτικό και ήδη οι σχέσεις της Γερμανίας με το ιταλο-γαλλικό στρατόπεδο περνούν κρίση.

Παρίσι και Ρώμη κατέθεσαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προϋπολογισμούς για το 2015 που δεν τηρούν τις δεσμεύσεις τους περί δημοσιονομικής προσαρμογής. Υποστηρίζουν ότι οι Βρυξέλλες δεν έχουν την εξουσία να τους αλλάξουν τους προϋπολογισμούς, αλλά η καγκελάριος Μέρκελ υπογράμμισε την Πέμπτη ότι «όλοι, και τονίζω όλοι, θα πρέπει να σέβονται πλήρως τους ενισχυμένους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης». Την εξεύρεση λύσης θα μπορούσε να διευκολύνει η ΕΚΤ, χρηματοδοτώντας δημόσια επενδυτικά προγράμματα με φρεσκοτυπωμένο χρήμα. Δεν είναι όμως καθόλου βέβαιο ότι η Γερμανία θα το αποδεχθεί τελικά αυτό, γεγονός που αποτελεί έναν ακόμα παράγοντα ανησυχίας για την αγορά.

Σε όλους αυτούς τους φόβους που γεννά η οικονομική πραγματικότητα (διακοπή εκτύπωσης χρήματος, εξασθένιση ανάπτυξης διεθνώς, απειλή αποπληθωρισμού, δημοσιονομικά προβλήματα στην Ευρωζώνη) έρχονται να προστεθούν μια σειρά εξωγενών παραγόντων, όπως η όξυνση των γεωπολιτικών εντάσεων ή η εξάπλωση του ιού Έμπολα, που ήδη έχει πλήξει αισθητά τις τιμές των μετοχών αεροπορικών εταιρειών. Οι ανησυχίες φαντάζουν σημαντικότερες από ποτέ για την πορεία του ράλι στην αγορά, που πάντως έχει αποδειχθεί εξαιρετικά ανθεκτικό την τελευταία 5ετία, με τις κεντρικές τράπεζες να «βάζουν το χέρι τους», όποτε φαινόταν ότι τα καύσιμα τελειώνουν. Θα γίνει και τώρα το ίδιο;