Αναφυλαξία

Τι είναι

Αναφυλαξία  είναι μια σοβαρή, απειλητική για τη ζωή αντίδραση υπερευαισθησίας  του οργανισμού σε διάφορες αιτίες.  Συνήθως  ο κόσμος ταυτίζει την αναφυλαξία με την σοβαρή αλλεργική αντίδραση σε φάρμακα (κυρίως αντιβιοτικά). 

Που οφείλεται

Πράγματι, στις συχνότερες   αιτίες  της αναφυλαξίας  βρίσκουμε  τα φάρμακα, τις  τροφές και τους νυγμούς (τσιμπήματα) εντόμων.     Λιγότερο συχνά μπορεί να οφείλεται σε βιολογικούς παράγοντες (αίμα και προϊόντα αίματος, μεταγγίσεις), συντηρητικές ουσίες και πρόσθετα τροφών, υλικά όπως το latex,  δηλητήρια όπως το δήγμα φιδιού  και ακόμη πιο σπάνια  σαν αντίδραση στην έντονη άσκηση, το κρύο και τη θερμότητα.  Σε ένα ποσοστό 20% ο αιτιολογικός παράγοντας είναι άγνωστος!!

Στα παιδιά οι πιο συχνές αιτίες αναφυλαξίας είναι οι τροφές .

Στους ενήλικες είναι  τα φάρμακα και οι νυγμοί εντόμων .

Από τα φάρμακα συχνότερα είναι τα αντιβιοτικά (πενικιλίνες, κεφαλοσπορίνες), τοπικά αναισθητικά, αναλγητικά (ασπιρίνη, αντιφλεγμονώδη  φάρμακα), οπιοειδή.

Από τις τροφές  είναι  το γάλα ,αυγό, ψάρι οστρακοειδή, σόγια, ξηροί καρποί δέντρων, όσπρια, σιτηρά.

Η φυσική δραστηριότητα που προκαλεί συχνότερα αναφυλαξία είναι το jogging. Το τένις, ο χορός και η ποδηλασία  επίσης  μπορεί να προκαλέσουν  αναφυλαξία από άσκηση .

Το ψύχος μπορεί  και αυτό σπάνια να οδηγήσει σε αναφυλαξία, ειδικά εάν κάποιος κολυμπά σε ψυχρό νερό.

Επιδημιολογία:

Η αναφυλακτικη  αντίδραση είναι μια δυνητικά απειλητική  για τη ζωή αντίδραση γιατί  εξελίσσεται πολύ γρήγορα με εκδηλώσεις  από το δέρμα, το αναπνευστικό, το καρδιαγγειακό  και το γαστρεντερικό σύστημα.Οι εκδηλώσεις κυρίως  από το αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό  σύστημα είναι αυτές που μπορεί να αποβούν θανατηφόρες ,  σε  χρόνο που μπορεί να μην υπερβαίνει  τα 30 λεπτά!  Από την άλλη,  η αναφυλαξία δεν είναι πάντα επικίνδυνη για τη ζωή ,  ποικίλει  σε σοβαρότητα  και  μπορεί να λυθεί και αυτόματα. Η  επίπτωση (συχνότητα) στο γενικό πληθυσμό εκτιμάται από ευρωπαϊκές πληθυσμιακές μελέτες ότι ανέρχεται σε 1,5-7,9 /10.000 άτομα ανά έτος. Η δε θνησιμότητα από αναφυλαξία  εκτιμάται πως είναι μικρότερη από 0,001%. Επίσης είναι συχνότερη στα αγόρια έως 15 ετών, ενώ στην ενήλικο ζωή υπερέχουν οι γυναίκες.  

Πως θα την αναγνωρίσουμε :

Το συχνότερο σύμπτωμα αλλά όχι πάντα απαραίτητα  υπαρκτό,  είναι από το δέρμα: γενικευμένη κνίδωση, δηλαδή ερυθρό με πομφούς δέρμα, κνησμός, έξαψη, οιδηματώδη-πρησμένα χείλη και αυτιά, βλέφαρα  γλώσσα και βλεννογόνοι.

Από το αναπνευστικό έχουμε  δύσπνοια, αίσθημα κόμπου και καψίματος στο λαιμό, βράγχος φωνής, βήχα, αναπνευστική δυσχέρεια, σφίξιμο στο στήθος, κυάνωση, συριγμό.

Από το καρδιαγγειακό, ωχρότητα, ζάλη,  υπόταση, υποτονία,  ακράτεια,  συγκοπή, κατάρρευση

Από το γαστρεντερικό συνήθως κοιλιακό άλγος και εμέτους.

Τα βρέφη μπορεί να εμφανίζουν υπνηλία, βυθιότητα, κυάνωση . 

Σε τροφικές αλλεργίες  τα συμπτώματα  εμφανίζονται  από 30 min έως 2 ώρες  από την έκθεση ενώ  σε φαρμακευτική  ουσία (ειδικά αν είναι ενδοφλέβια)  ή τσιμπήματα εντόμων, κυρίως υμενόπτερα( σφήκες,μέλισσες) εμφανίζεται πολύ πιο γρήγορα από 5-30 min!

Επιβαρυντικός παράγοντας είναι η συνύπαρξη αλλεργικού άσθματος, ατοπικής δερματίτιδας και τροφικής αλλεργίας.

Στα παιδιά τα πιο σοβαρά και συχνά συμπτώματα εκδηλώνονται από το αναπνευστικό  ενώ στους ενήλικες  από το καρδιαγγειακό.

Επίσης  ένα ποσοστό  5-20% των ασθενών μπορεί να εμφανίσει υποτροπή  των συμπτωμάτων  μέσα στις επόμενες (4-12) ώρες  η οποία μπορεί να είναι και πιο σοβαρή από την αρχική  εικόνα.

Αντιμετώπιση – «Οδηγός επιβίωσης» σε σοβαρή αναφυλακτικη αντίδραση:

Η θεραπεία της σοβαρής αναφυλακτικής αντίδρασης εξαρτάται από το συνδυασμό της έγκαιρης  αναγνώρισης  από το  περιβάλλον του ασθενούς   της σοβαρότητας των συμπτωμάτων   και κυρίως της δυνατότητας άμεσης  ιατρικής, κυρίως,  παρέμβασης  με την κατάλληλη ιατρική  θεραπεία.  Τα φάρμακα που προορίζονται για αυτή την περίπτωση δυστυχώς, δεν είναι από τα συνηθισμένα που μπορεί να βρίσκονται στο φαρμακείο του σπιτιού μας όπως πχ τα αντισταμινικά  που μπορεί να έχουμε μαζί μας  ακόμη και στο βαλιτσάκι φαρμάκων των διακοπών

Αν  λοιπόν κάποιος εμφανίσει  τα ύπατα συμπτώματα που παραπέμπουν σε μια τέτοια κατάσταση, δρούμε ως εξής:

• Ελέγχουμε αρχικά τους αεραγωγούς  -( παρομοια εικόνα μπορεί να έχουμε σε επεισόδιο πνιγμονής ή εισροφηση ξένου σώματος), αν αναπνέει, αν έχει σφυγμό και καλούμε άμεσα για βοήθεια, είτε γνωρίζουμε είτε όχι βασικές τεχνικές καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης. Απαιτείται  άμεση επικοινωνία με γιατρό  για καθοδήγηση παράλληλα με την  έγκαιρη μετάβαση του ασθενούς  στην πλησιέστερη δομή Υγείας. 
• Θέτουμε τον ασθενή σε θέση ανάνηψης, δηλαδή στο πλάι.
• Ένα  φάρμακο που προορίζεται  για την αντιμετώπιση της αναφυλαξίας  και που θα μπορούσε  να χορηγηθεί  άμεσα  , ακόμη και από μη γιατρό κατόπιν  μικρής εκπαίδευσης και  καθοδήγησης, αφορά  σκεύασμα με τη φαρμακευτική ουσία  αδρεναλίνη  σε αυτό-ενέσιμη μορφή.  Εάν διαθέτουμε το σκεύασμα, δεν διστάζουμε να το χορηγήσουμε . 

Στα παιδιά δεν υπάρχουν σοβαρές αντενδείξειςγια τη χορήγηση αυτού του φάρμακου και σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα πρέπει να διστάζει κανείς να το χορηγήσει,ακόμη και αν δεν είναι σίγουροςότι πρόκειται για αναφυλαξία!

Επίσης η χορήγηση του δεν απαιτείιδιαίτερη εκπαίδευσηκαι είναι σχετικά απλό στη χρήση του.

• Άλλα φάρμακα όπως τα αντισταμινικα και η κορτιζόνη δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά μια πολύ σοβαρή  αναφυλακτικη αντίδραση.

Μια συχνή απορία και  αγωνία για τους γονείς   είναι αν  θα   μπορούσαν να έχουν μαζί τους κάποιο  φάρμακο, όπως η αδρεναλίνη,  ώστε να αποφύγουν μια τέτοια επικίνδυνη κατάσταση που θα μπορούσε να προκύψει για το παιδί τους,  ειδικά αν δεν υπάρχει η δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε οργανωμένη δομή υγείας. 

Από το 2015  η Ευρωπαϊκή  Εταιρεία Αλλεργιολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας και ο Παγκόσμιος  Οργανισμός Υγείας  διατύπωσαν τις κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση της αναφυλαξίας.

 Μέσα σε αυτές περιγράφεται  ποιες  είναι οι  Ενδείξεις για συνταγογραφηση  αυτό-ενέσιμης  αδρεναλίνης :

• Προηγούμενο ιστορικό αναφυλαξίας προκληθείσης από: τροφή, latex, αεροαλλεργιογόνο άσκηση, συστηματική αντίδραση από υμενόπτερα, ή 

• ιδιόπαθους, άγνωστου δηλαδή   αιτιολογίας  αναφυλαξίας . 
• Υποκείμενο ιατρικό νόσημα  με δυναμικό  έκλυσης αλλεργικής  αντίδρασης.
• Προηγούμενη αντίδραση σε φιστίκι ή ξηρό καρπό δέντρου( πχ καρύδι).
• Οποιαδήποτε προηγούμενη  αλλεργική αντίδραση  σε άτομα απομακρυσμένα από ιατρική φροντίδα .
• Εάν η προηγούμενη αλλεργική αντίδραση αφορά εφήβους ή νεαρούς ενήλικες. Ειδικότερα οι έφηβοι με προηγούμενο ιστορικό σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης, πρέπει να εκπαιδεύονται στην αναγνώριση των πρώιμων συμπτωμάτων μιας  αναφυλακτικης αντίδρασης και της χρήσης της αδρεναλίνης.  Και αυτό  γιατί οι έφηβοι είναι μια κατηγορία ασθενών που λογω της συμπεριφοράς της  ηλικίας τους και του τρόπου ζωής τους, υποεκτιμούν τη σοβαρότητα της κατάστασης, εκθέτουν τον εαυτό τους περισσότερο σε κίνδυνο και επιτρέπουν λιγότερη επίβλεψη από το οικείο περιβάλλον τους.

Γενικότερα όμως η ενημέρωση, η  εκπαίδευση, όλων των ηλικιακών ομάδων σε μια τέτοια επείγουσα κατάσταση, που  παρά την σπανιότητα της  μπορεί να οδηγήσει  σε σοβαρή απειλή ή και απώλεια ανθρώπινης ζωής πρέπει να είναι στόχευση από όλους τους εμπλεκομένους φορείς Υγείας . 

Μεγαλύτερη προσοχή και προτεραιότητα σε αυτό θα πρέπει να δίνεται σε  ασθενείς που είναι απομακρυσμένοι από οργανωμένες δομές υγείας. 

Για καταστάσεις που θεωρούνται ιάσιμες και ειδικά αν πρόκειται  για παιδιά είναι ανεπίτρεπτη η απειλή της ζωής τους εάν αυτό  μπορεί να αποφευκτεί!