Με αφορμή το νέο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο που παρουσιάστηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,  αποφάσισα να δημοσιεύσω μία σειρά τριών άρθρων με επίκεντρο το μεταναστευτικό. Στο πρώτο άρθρο της τριλογίας καταγράφηκαν τα δέκα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στο ζήτημα του μεταναστευτικού.  Στο παρόν δεύτερο άρθρο αναλύονται τα βασικότερα μέτρα του νέου συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο που αποσκοπούν στην επίλυση των προβλημάτων αυτών και επισημαίνονται οι λόγοι για τους οποίους το νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο φαίνεται πως δεν θα επιτύχει τελικά να συμβάλει στην ουσιαστική αντιμετώπισή τους. Ειδικότερα:

1. Δεν αναγνωρίζεται η μαζικότητα του μεταναστευτικού φαινομένου. Και στο νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο δεν φαίνεται να γίνεται αντιληπτή η μαζικότητα του μεταναστευτικού φαινομένου και οι εκρηκτικές διαστάσεις που μπορεί να λάβει αυτό, παρά τα όσα βιώσαμε στη μεταναστευτική κρίση του 2015 – 2016 και στα γεγονότα του Έβρου το Μάρτιο του 2020. Αυτό είναι εμφανές ακόμα και από την πρώτη παράγραφο της σχετικής Ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου η μετανάστευση αντιμετωπίζεται ως ένα σύνηθες και διαχρονικό φαινόμενο και όχι ως ένα σύγχρονο πρόβλημα που απειλεί την ίδια Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Σύμφωνα λοιπόν με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Η μετανάστευση αποτελεί σταθερό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ιστορίας με σημαντικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό της. Με ένα ορθά διαχειριζόμενο σύστημα, η μετανάστευση μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη, την καινοτομία και τον κοινωνικό δυναμισμό. Όλες οι καίριες κοινωνιακές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος – το δημογραφικό πρόβλημα, η κλιματική αλλαγή, η ασφάλεια, ο παγκόσμιος αγώνας δρόμου για την προσέλκυση ταλέντων και η ανισότητα – έχουν αντίκτυπο στη μετανάστευση. Οι πολιτικές επιταγές όπως η ελεύθερη κυκλοφορία στον χώρο Σένγκεν, η διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων, η εγγύηση της ασφάλειας και η κάλυψη των ελλείψεων δεξιοτήτων απαιτούν αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική. Καθήκον της ΕΕ και των κρατών μελών της, ενώ παράλληλα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τις επείγουσες ανάγκες, είναι να οικοδομήσουν ένα σύστημα που θα διαχειρίζεται και θα κανονικοποιεί τη μετανάστευση μακροπρόθεσμα και το οποίο θα βασίζεται πλήρως στις ευρωπαϊκές αξίες και στο διεθνές δίκαιο».

2. Δεν αντιμετωπίζεται ο ανεξέλεγκτος χαρακτήρας των μεταναστευτικών ροών. Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο δεν αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το πρόβλημα της μετανάστευσης στην πηγή του, δηλαδή στις χώρες προέλευσης. Αποτελεί μεν ιδιαίτερα θετικό στοιχείο, το γεγονός ότι η μετανάστευση τίθεται πλέον ως βασικό ζήτημα στις διεθνείς σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις βασικές χώρες καταγωγής και διέλευσης μεταναστών. Τα μέτρα που προβλέπονται, όπως η δημιουργία οικονομικών ευκαιριών στις χώρες καταγωγής, η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων της παράνομης μετανάστευσης, η χορήγηση αναπτυξιακής βοήθειας, η ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων για την ενίσχυση της διαχείρισης της μετανάστευσης, η πολιτική θεωρήσεων κ.ά. κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση και αποτελούν θετικά κίνητρα για τη συνεργασία με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης μεταναστών. Απουσιάζει όμως κάθε πρόβλεψη για μέτρα παρεμπόδισης των μεταναστευτικών ροών στις ίδιες τις χώρες καταγωγής και διέλευσης. Για μέτρα που δεν θα επιτρέπουν την ανεξέλεγκτη ροή μεταναστών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση από τις χώρες αυτές.

3. Δεν εμποδίζεται η καταχρηστική εφαρμογή της Σύμβασης της Γενεύης. Δεν λαμβάνεται καμία πρόνοια για πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αναθεώρηση της Σύμβασης της Γενεύης για τους πρόσφυγες και στην προσαρμογή της στις ανάγκες και στα δεδομένα του 21ου αιώνα.

4. Δεν διασφαλίζεται η πλήρης ταυτοποίηση των αιτούντων άσυλο. Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο λαμβάνει πρόνοια για την ταυτοποίηση, τον έλεγχο ασφαλείας, τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και την καταχώριση των αιτούντων άσυλο στη νέα αναβαθμισμένη βάση δεδομένων Eurodac. Αποτελεί θετικό στοιχείο ότι η νέα βάση Eurodac θα είναι πλήρως διαλειτουργική με τις βάσεις δεδομένων για τη διαχείριση των συνόρων. Πλην όμως δεν υπάρχει καμία πρόνοια για τη διασφάλιση της ενημέρωσης της βάσης Eurodac με δεδομένα των χωρών καταγωγής των αιτούντων άσυλο, προκειμένου να διασφαλιστεί η πλήρης ταυτοποίησή τους.

5. Δεν εμποδίζεται η καταχρηστική επίκληση ανηλικότητας από ενήλικους μετανάστες. Δεν λαμβάνεται καμία σχετική πρόνοια για την παρεμπόδιση του φαινομένου των ενήλικων μεταναστών, οι οποίοι δηλώνουν ως ανήλικοι, προκειμένου να ενταχθούν στο ειδικό ευνοϊκό καθεστώς προστασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα παιδιά – μετανάστες.

6. Ο έλεγχος διαλογής κατά την είσοδο δεν αποτρέπει την εκμετάλλευση της καθολικότητας της παρεχόμενης προστασίας για τους πρόσφυγες. Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο εισάγει μια νέα διαδικασία προελέγχου (pre-screening), για τον άμεσο καθορισμό του καθεστώτος του αιτούντος άσυλο κατά την άφιξή του στη χώρα πρώτης υποδοχής, χωρίς τυπικά να θεωρείται ότι έχει εισέλθει σε αυτή (και στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Πρόκειται για μία ιδιαίτερα σημαντική καινοτομία του νέου συμφώνου, η οποία όμως δεν αρκεί για να αποτρέψει την καταχρηστική εκμετάλλευση, από τους μετανάστες, της πρόνοιας του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου του ασύλου για καθολικότητα του δικαιώματος υποβολής αιτήσεως ασύλου. Επιπλέον, επιβάλλει τη δημιουργία μόνιμων δομών στα σύνορα για τη διεκπεραίωση των απαιτούμενων διαδικασιών, δηλαδή σε ευαίσθητες γεωπολιτικά περιοχές για την Ελλάδα, όπως είναι ο Έβρος και τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Έτσι, ενισχύεται η συσσώρευση μεγάλου αριθμού μεταναστών για μεγάλο χρονικό διάστημα στις ευαίσθητες αυτές περιοχές, μέχρι να ολοκληρωθούν οι προβλεπόμενες διαδικασίες (στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η χρονοβόρα διαδικασία επιστροφής των απορριφθέντων αιτούντων άσυλο, προς τις τρίτες χώρες καταγωγής ή διέλευσης).

7. Ο έλεγχος διαλογής κατά την είσοδο δεν αποτρέπει την εκμετάλλευση της ατομικότητας της παρεχόμενης προστασίας για τους πρόσφυγες. Η νέα διαδικασία του pre-screening δεν αρκεί για να αποτρέψει την καταχρηστική εκμετάλλευση, από τους μετανάστες, της πρόνοιας του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου του ασύλου για ατομικότητα του δικαιώματος υποβολής αιτήσεως ασύλου. Δεν λαμβάνεται πρόνοια για την ενιαία αντιμετώπιση περισσότερων ομοειδών αιτήσεων ασύλου (π.χ. αιτήσεων από άτομα που προέρχονται από την ίδια χώρα καταγωγής).

8. Δεν αντιμετωπίζεται η πολυπλοκότητα των διαδικασιών ασύλου. Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο δεν απλοποιεί τις διαδικασίες ασύλου, αλλά αντιθέτως τις καθιστά περισσότερο περίπλοκες, με αποτέλεσμα να διατηρεί και να επιτείνει την υφιστάμενη κατάσταση της de facto παγίωσης του καθεστώτος του αιτούντος άσυλο για πολλά χρόνια. Με τον τρόπο αυτό επιβαρύνονται ανισομερώς ιδίως οι χώρες πρώτης υποδοχής, όπως η Ελλάδα, που καλούνται με το νέο σύμφωνο να διεκπεραιώσουν ιδιαίτερα αυστηρές, λεπτομερείς, πολύπλοκες και δεσμευτικές διαδικασίες, υπό τον αυστηρό έλεγχο διαφόρων ενωσιακών εποπτικών μηχανισμών.

9. Το νέο κοινό πλαίσιο για αλληλεγγύη και δίκαιη κατανομή των ευθυνών είναι ανεπαρκές και αναποτελεσματικό. Ο νέος μηχανισμός αλληλεγγύης προβλέπει δύο νέες δυνατότητες των κρατών μελών, ως εναλλακτικές της υποχρεωτικής μετεγκατάστασης, και συγκεκριμένα, τη χορηγία επιστροφής (return sponsorship) και τη δυνατότητα συνεισφοράς μέσω άλλων μορφών αλληλεγγύης, όπως η ανάπτυξη ικανοτήτων, η επιχειρησιακή υποστήριξη, η τεχνική και επιχειρησιακή εμπειρογνωσία (capacity building). Η μεν χορηγία επιστροφής κρίνεται καταρχήν ως θετικό μέτρο, πλην όμως ουσιαστικά συγκρούεται με το δέον, το οποίο είναι ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο επιστροφών, που θα αξιοποιεί την ισχύ και τις διεθνείς σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να εξασφαλίσει την αποτελεσματικότητα των επιστροφών. Η δε δυνατότητα συνεισφοράς μέσω άλλων μορφών αλληλεγγύης, όπως προβλέπεται στο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, δεν συνιστά μέτρο αντίστοιχης βαρύτητας με αυτό της μετεγκατάστασης ή της χορηγίας επιστροφής και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ισότιμο μέτρο αλληλεγγύης και δίκαιης κατανομής των ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών. Τέλος, και στις δύο περιπτώσεις, ο νέος μηχανισμός αλληλεγγύης στηρίζεται σε μία περίπλοκη και χρονοβόρα γραφειοκρατική διαδικασία περισσότερων σταδίων, η οποία τελικά μπορεί να οδηγήσει στη μη εφαρμογή τους.

10. Δεν δημιουργείται ένα αποτελεσματικό κοινό σύστημα επιστροφών. Το νέο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου δεν αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το μείζον πρόβλημα των επιστροφών, οι οποίες αποτελούν χρονοβόρες διαδικασίες με αβέβαια αποτελέσματα, καθώς εξαρτώνται από τη συνεργασία τρίτων χωρών. Το νέο κοινό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις επιστροφές περιλαμβάνει πολλά θετικά στοιχεία, όπως η θέση της μετανάστευσης στο επίκεντρο των συνολικών σχέσεων της Ένωσης με βασικές χώρες καταγωγής και διέλευσης, η συνεργασία με χώρες καταγωγής μεταναστών στην Αφρική (σε μεγαλύτερο βαθμό) και την Ασία (σε μικρότερο βαθμό), η ενθάρρυνση της συνεργασίας για την επανεισδοχή και την επανένταξη, η διασύνδεση της συνεργασίας στον τομέα της επανεισδοχής και της έκδοσης θεωρήσεων στο πλαίσιο του κώδικα θεωρήσεων, η παροχή κινήτρων και η βελτίωση της συνεργασίας σε τομείς πολιτικής που ενδιαφέρουν τις τρίτες χώρες, με στόχο τη διευκόλυνση της επιστροφής και της επανεισδοχής, η ενίσχυση των προγραμμάτων οικειοθελούς επιστροφής, η επιχειρησιακή υποστήριξη των εθνικών προσπαθειών για επιστροφές μέσω του Frontex, ο διορισμός συντονιστή επιστροφής κ.ά. Τα παραπάνω μέτρα μπορούν μεν να βελτιώσουν την κακή σήμερα εικόνα των επιστροφών, οι οποίες αφορούν μόνο το ένα τρίτο των ατόμων που έλαβαν από τα κράτη μέλη εντολή να επιστρέψουν, πλην όμως δεν είναι ικανά για να διασφαλίσουν το ζητούμενο: Την επιστροφή ΟΛΩΝ όσων δεν δικαιούνται διεθνούς προστασίας.

Έχοντας αναλύσει τα βασικότερα μέτρα του νέου ευρωπαϊκού συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο, που αποσκοπούν στην επίλυση των δέκα σημαντικότερων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα στο ζήτημα του μεταναστευτικού και έχοντας επισημάνει τους λόγους για τους οποίους το νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο φαίνεται πως δεν θα επιτύχει τελικά να συμβάλει στην ουσιαστική αντιμετώπισή τους, στο τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας για το μεταναστευτικό θα διατυπωθούν δέκα προτάσεις για ένα αποτελεσματικότερο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου, αλλά και για μία ουσιαστικότερη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη βέλτιστη αντιμετώπιση του σοβαρού φαινομένου της παράνομης μετανάστευσης.

Facebook Comments