Θα ήθελα να ξεκινήσω αυτό το χρονικό με μια πιο προσωπική νότα: την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου, αποφράδα ημέρα της σφαγής των Παρισίων, ήμουν και εγώ εκεί – περί τα 500 μέτρα μακριά από το κοντινότερο θέατρο επιχειρήσεων των ισλαμιστών τρομοκρατών. Η έκπληξη, κατόπιν το σοκ, κατόπιν η οργή, τέλος η μελαγχολία από το αποτρόπαιο γεγονός είναι μεγάλα και έρχονται με χρονική καθυστέρηση.
 
Θεωρώ ότι η Ενωμένη Ευρώπη θα διαβεί τη μεγαλύτερη ίσως δοκιμασία της από καταβολής της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας το 1957 λόγω της συνδυαστικής επενέργειας της τρομοκρατίας, της προσφυγικής κρίσης και της πάντα σοβούσας οικονομικής κρίσης. Η δοκιμασία αυτή, η οποία θα φέρει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στα όριά του, θα είναι τριπλή: ηθική, πολιτική και οικονομική.
 
Ηθική δοκιμασία, κατ’ αρχήν. Ο νεότερος δυτικός πολιτισμός ξεκίνησε ουσιαστικά στα τέλη του Μεσαίωνα με την εγγύηση της ελευθερίας των προσώπων απ’ το αναδυόμενο κράτος. Βασικό συστατικό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ιδιοπροσωπίας θεωρούνται, στη Δύση, η ελεύθερη κίνηση των ανθρώπων καθώς και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Από αυτήν την ανάγκη γεννήθηκε τον 13ο αιώνα στην Αγγλία το habeas corpus, δηλαδή ο περιορισμός της ελευθερίας κινήσεως των προσώπων μόνο από ανεξάρτητο δικαστή και για ειδικά και εκ των προτέρων προσδιορισμένους λόγους. Αν τώρα οι τζιχαντιστές τα καταφέρουν, με τη σφαγή του Παρισιού, να αυτοακυρωθεί ο νομικός πολιτισμός της Δύσης λόγω της πίεσης που θα νιώσουν τα πολιτικά συστήματα για εξωδικαστικές κρατήσεις υπόπτων για τρομοκρατία και «πολεμιστών εχθρών» (enemy combatants), χωρίς χρονικά όρια, σαφείς και περιορισμένες πιθανές αιτίες, δικονομικές εγγυήσεις και δικηγορική συμπαράσταση, αν με άλλα λόγια ανοίξουμε ένα, δύο, πολλά Γκουαντάναμο στην Ευρώπη, τότε οι τζιχαντιστές θα μας έχουν νικήσει κατά κράτος και ας έχει στο μεταξύ συντριβεί το «Χαλιφάτο» στο πεδίο των μαχών της Μέσης Ανατολής.
 
Πολιτική δοκιμασία, κατόπιν. Ακραίες πολιτικές δυνάμεις εκμεταλλεύονται τις συνθήκες κρίσης με την έξαρση στις εισροές προσφύγων και μεταναστών για να περάσουν τη δική τους εθνικιστική, μισαλλόδοξη και ρατσιστική ατζέντα, αποσπώντας συχνά οφέλη και στην κάλπη. Η προσφυγική κρίση κατέδειξε τις αδυναμίες ενός στρεβλού και άδικου πλαισίου (της Συνθήκης του Δουβλίνου), που επί χρόνια άφηνε τις χώρες εισόδου να επωμίζονται όλο το βάρος των παράτυπα εισερχόμενων αλλοδαπών από τρίτες χώρες. Τώρα, που έχουν πια αντιληφθεί όλοι ότι πρόκειται για ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα, αντί για μία κοινοτική λύση αλληλεγγύης, έχουμε συνεχείς αντεγκλήσεις μεταξύ κυβερνήσεων, σταδιακή επαναφορά των συνοριακών ελέγχων και οικοδόμηση τειχών, φραχτών και συρματοπλεγμάτων ακόμα και στα εσωτερικά σύνορα της Ένωσης. Αυτή η εξέλιξη, σε συνδυασμό με την έξαρση της θρησκευτικής τρομοκρατίας, γεννά τον φόβο για de facto κατάργηση του Ενιαίου Χώρου Σένγκεν, ο οποίος επέτρεπε την ελεύθερη κίνηση ανθρώπων και αγαθών εντός του. Ο κατακερματισμός της Ένωσης φαντάζει πια ολοένα και πιθανότερος, δυστυχώς.
 
Οικονομική δοκιμασία, τέλος. Αν αφήσουμε στην άκρη την κρίση της ευρωζώνης και συγκεντρωθούμε μόνο στις οικονομικές επιπτώσεις από τη σταδιακή αναστολή της ελευθερίας κίνησης προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών εντός της Ένωσης ως παρεπόμενο της έξαρσης της εισροής προσφύγων και της τρομοκρατίας, θα διαπιστώσουμε ότι τα λεγόμενα «κόστη συναλλαγής» (transaction costs), δηλαδή τα κόστη που μεσολαβούν μεταξύ της παραγωγής και της διάθεσης ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας στον τελικό καταναλωτή, αυξάνονται ραγδαία λόγω των συνοριακών ελέγχων, που πολλαπλασιάζουν το χρόνο και συνεπώς το κόστος μεταφοράς καθώς και τις γραφειοκρατικές διαδικασίες ελέγχου.
 
Όμως τα κόστη συναλλαγής αυξάνουν και το λεγόμενο «κόστος ευκαιρίας» (opportunity cost), δηλαδή την ανάλωση εργατοωρών από ανθρώπινο δυναμικό για τη διεκπεραίωση δραστηριοτήτων που, αν διοχετεύονταν στην πραγματική οικονομία, θα αύξαναν την παραγωγικότητα. Όμως η συνδυαστική αύξηση του κόστους συναλλαγής και του κόστους ευκαιρίας αποτελούν δυναμίτη στα θεμέλια της Κοινής Αγοράς, που καταφέραμε να θεμελιώσουμε με κόπους δεκαετιών. Η Ευρώπη είναι μπροστά σε ένα σταυροδρόμι: ή θα ομοσπονδιοποιηθεί πραγματικά ή η διάλυση είναι πια ορατή στον ορίζοντα.

Facebook Comments