Παθογένειες της Ελληνικής Γεωργίας

Η Ελληνική αγροτική παραγωγή βρίσκεται εδώ και χρόνια σε μία συνεχή ύφεση. Οι αναλύσεις που γίνονται αποδίδουν το πρόβλημα στο μικρό μέγεθος των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, τα μεγάλα κόστη και την έλλειψη κεφαλαίων και αγροτικής πίστης.

Η αγροτική πολιτική επί δεκαετίες βασίζεται στο να βοηθηθούν οι αγρότες να παράγουν και να παράγουν φθηνότερα. Τα αγροτικά αιτήματα στις κινητοποιήσεις είναι οι επιδοτήσεις και η χαμηλότερη φορολογία, ώστε να κατέβη το κόστος παραγωγής.

Όμως, όπως έχω γράψει πολλές φορές[1], το πρόβλημα της Ελληνικής Γεωργίας δεν είναι η παραγωγή, αλλά το εμπόριο των αγροτικών προϊόντων, όπως και η έλλειψη επιχειρηματικών κριτηρίων στον σχεδιασμό και λειτουργία των αγροτικών εκμεταλλεύσεων.

Μέγεθος κλήρου

Για πολλούς λόγους που αναφέρονται τόσο στο κληρονομικό δίκαιο, αλλά, περισσότερο, στην γεωγραφία της χώρας μας με την έλλειψη μεγάλων πεδιάδων, πέραν της Κεντρικής Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, όπου βρίσκεται το 44% των αροτριαίων εκτάσεων της πατρίδας μας, στην Ελλάδα δεν μπορούμε να προσβλέπουμε σε μεγάλες αγροτικές εκμεταλλεύσεις.

Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι η ελάχιστη έκταση μίας εκμεταλλεύσεως μεγάλης καλλιεργείας, για να είναι οικονομικώς υγιής και να μπορεί να συντηρεί μία οικογένεια είναι 8.000 στρέμματα. Το νούμερο αυτό είναι απλώς εξωπραγματικό για την Ελλάδα.

Εικόνα 1  Ατελείωτες πεδιάδες στην Ουκρανία

Αναδασμοί ή συγκεντρώσεις γης μέσω εξαγοράς, μπορεί να δημιουργήσουν μερικές αγροτικές εκμεταλλεύσεις μερικών εκατοντάδων στρεμμάτων, αλλά ελάχιστα θα επηρεάσουν το μέσο κλήρο που βρίσκεται ακόμα και κάτω από τα 40 στρ. Επομένως, το να ελπίζουμε και να προσβλέπουμε σε βιομηχανικής κλίμακας καλλιέργεια ή εκτατική κτηνοτροφία στην Ελλάδα είναι τελείως εκτός τόπου και χρόνου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.

Τα Μεγάλα Κόστη Παραγωγής

Οικονομίες κλίμακος μιας μεγάλης καλλιέργειας ή εκτατικής κτηνοτροφίας δεν πρόκειται να έχουμε στην Ελλάδα. Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτήν την πραγματικότητα.

Ταυτοχρόνως, πρέπει να κάνουμε κάθε τι δυνατόν να μειώσουμε τα λοιπά κόστη. Ο κυριότερος τρόπος είναι με την βελτίωση της τεχνογνωσίας. Το μέσο τεχνολογικό επίπεδο του Έλληνα αγρότη είναι τραγικό. Η ενημέρωσή του για την τεχνολογία προέρχεται από τις προωθήσεις των προϊόντων που κάνουν οι προμηθεύτριες εταιρείες.

Έλλειψη Κεφαλαίων

Η έλλειψη κεφαλαίων και τα προβλήματα χρηματοδοτήσεων είναι γενικότερα χαρακτηριστικά όλων των τομέων της Ελληνικής οικονομίας και είναι μία δυσάρεστη πραγματικότητα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε.

Μεγάλος Αγροτικός Πληθυσμός

Οι απασχολούμενοι στην γεωργία το 2013 υπολογίζονται στους 1.240.000 περίπου[2]. Το νούμερο αυτό είναι τουλάχιστον τριπλάσιο από αυτό που θα περίμενε κάποιος σε μία Ευρωπαϊκή χώρα. Όμως και αυτό μία πραγματικότητα είναι. Σε μία εποχή με τρομακτική ανεργία και ύφεση, είναι αδύνατον να σχεδιάζουμε την μείωση του αγροτικού πληθυσμού. Αντιθέτως, ευκταίο θα ήταν να μπορούσε ο αγροτικός τομέας να απορροφήσει μέρος των ανέργων.

Έλλειψη Επιχειρηματικών κριτηρίων στην Γεωργία

Ο μέσος Έλληνας αγρότης δεν έχει καμία γνώση επιχειρηματικών κριτηρίων για να εφαρμόσει στην εκμετάλλευσή του. Οι έννοιες μάρκετινγκ, έρευνας αγοράς, τοποθέτηση προϊόντων του είναι τόσο άγνωστες όσο άγνωστη έννοια είναι το Excel, η κοστολόγηση, ο προϋπολογισμός και οι χρηματοροές.

Η καθοδήγηση των αγροτών στην πράξη γίνεται από τους γεωπόνους των τοπικών γεωπονικών καταστημάτων, οι οποίοι μπορεί να έχουν εξαιρετικές τεχνικές γνώσεις, αλλά όχι επιχειρηματικές γνώσεις και εμπειρία. Αποτέλεσμα είναι να στήνονται αγροτικές επιχειρήσεις χωρίς επιχειρηματικό σχέδιο ή μελέτη βιωσιμότητος.

Σε προηγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, οι αγροτικές υπηρεσίες των πανεπιστημίων προετοιμάζουν πρότυπες μελέτες και επιχειρηματικά σχέδια, βασισμένα στις συνθήκες κάθε περιοχής και τα διαθέτουν στους αγρότες, συνήθως χωρίς αμοιβή. Οι μελέτες αυτές, πολλές φορές είναι αποτέλεσμα συνεργασίας γεωπόνων και οικονομολόγων από τις αντίστοιχες σχολές των Πανεπιστημίων.

Μία απλή έρευνα στο διαδίκτυο θα δείξει ότι στην Ελλάδα μας απασχολεί ο τρόπος καλλιεργείας και η φυτοπροστασία, για τα οποία υπάρχουν πολλοί ιστότοποι με πληροφορίες και όχι η επιχειρηματική πλευρά της αγροτικής δραστηριότητας, στην οποία ελάχιστοι ιστότοποι αναφέρονται[3].

Σχεδόν Ανύπαρκτο Μάρκετινγκ Αγροτικών Προϊόντων

Το μάρκετινγκ των αγροτικών προϊόντων ήταν μέχρι προσφάτως πρακτικώς ανύπαρκτο. Τελευταία έχουν γίνει κάποιες κινήσεις σε μήλα και ροδάκινα, κυρίως. Βεβαίως, αυτό συνδέεται και με το μικρό μέγεθος των αγροτικών επιχειρήσεων, που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν με το κόστος του μάρκετινγκ.

Από εκεί και πέρα, υπάρχουν μορφές μάρκετινγκ που είναι προσιτές και σε μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις. Θα μπορούσαμε πχ να δούμε τους μάγειρες της TV να χρησιμοποιούν πατάτες Νάξου, τομάτες Βελίνας ή πορτοκάλια Άργους, για να αναφέρω μερικά εξαιρετικά προϊόντα. Τα τοπικά αυτά προϊόντα αν τα έχετε ακούσει, είναι από τις διαφημίσεις των σουπερμάρκετ, πράγμα που δείχνει πόση ανάγκη υπάρχει για διαφοροποίηση και μάρκετινγκ των αγροτικών προϊόντων.

Όμως, ούτε οι μεμονωμένοι παραγωγοί, ούτε οι χονδρέμποροι προχωρούν σε τέτοιες κινήσεις.

Αρπακτικό Χονδρεμπόριο

Το χονδρεμπόριο των αγροτικών προϊόντων, όμως, έχει επί δεκαετίες επιβιώσει ως αρπακτικό χονδρεμπόριο που έχει κάθε συμφέρον από την ανωνυμία των προϊόντων που διακινεί, ώστε να μπορεί να εκβιάζει για χαμηλές τιμές και ακριβά τιμολόγια τους παραγωγούς.

Η κατάσταση αλλάζει, αλλά πολύ αργά. Πάλι, όμως, μπορεί κάποιος να υποδείξει μία χονδρεμπορική επιχείρηση που έχει επενδύσει στα προϊόντα μίας περιοχής και, ταυτοχρόνως, έχει αναλάβει να τα τοποθετήσει και προμοτάρει στην αγορά; Δεν το κάνουν διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε μακρόχρονη επένδυση και συνεργασία με τους παραγωγούς μίας περιοχής. Ένα χονδρεμπόριο που είναι μαθημένο απλώς να αρπάζει τις ευκαιρίες κάθε στιγμής, δεν πρόκειται να κάνει κάτι τέτοιο.

Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι της Αγροτικής Πολιτικής;

Με τα παραπάνω δεδομένα, γίνεται φανερό ότι η αγροτική πολιτική στην Ελλάδα οφείλει να είναι προσανατολισμένη κυρίως στο να κάνει την μέση αγροτική οικογενειακή εκμετάλλευση επικερδή και συντηρήσιμη.

Ταυτοχρόνως, πρέπει να προωθεί την συνεργασία ανάμεσα στις αγροτικές επιχειρήσεις με όποια μορφή επιλέγουν οι αγρότες, συνεταιρισμό, επιχείρηση ή ομάδα παραγωγών, ώστε να μεγαλώσει το μέγεθος των αγροτικών επιχειρήσεων. Η αγροτική οικονομία χρειάζεται ένα μίγμα μικρών, μεγάλων και πολύ μεγάλων επιχειρήσεων για να είναι ανθεκτική στις συνεχώς μεταλλασσόμενες συνθήκες, τόσο οικονομικές, όσο και περιβαλλοντικές.

Αυτός είναι ένας στόχος που θα πάρει καιρό. Εν τω μεταξύ, οι μικρές οικογενειακές αγροτικές επιχειρήσεις βρίσκονται στην άκρη του γκρεμού. Αν το κράτος δεν επέμβει να τις στηρίξει, η αγορά θα διορθώσει την κατάσταση αλλά ως τότε θα έχει μειωθεί και άλλο η αγροτική μας παραγωγή. Χαρακτηριστική η μείωση σχεδόν 30% της παραγωγής των περισσοτέρων κλάδων της γεωργίας από το 2004 στο 2014[4].

Θα ήταν μεγάλο λάθος η στήριξη αυτή να γίνει όπως μέχρι σήμερα, με χρήματα στα χέρια των παραγωγών. Θα πάνε σε καταναλωτικές ανάγκες.

Θα πρέπει τα Ευρωπαϊκά κονδύλια να κατευθυνθούν έξυπνα σε:

·Δράσεις που στηρίζουν τα καλύτερα προϊόντα σε εξειδικευμένες αγορές.

·Εκπαίδευση των αγροτών σε βασικές οικονομικές και επιχειρηματικές έννοιες, αλλά και στη χρήση υπολογιστικών φύλλων στην καθημερινή πρακτική τους.

·Εκπαίδευση των αγροτών σε θέματα μάρκετινγκ.

·Έρευνα από τα Πανεπιστήμια και προσδιορισμός των προϊόντων που ταιριάζουν σε κάθε περιοχή.

·Δημιουργία Αγροτικών Υπηρεσιών των ΑΕΙ, στα πρότυπα των Agricultural Extension Services στις ΗΠΑ.

·Βελτίωση του ανταγωνισμού στο χονδρεμπόριο αγροτικών προϊόντων.