Η οικονομική θεωρία προσπαθεί να εξηγήσει τους κύκλους της οικονομίας, όπως και την οικονομική συμπεριφορά των ανθρώπων, με μαθηματικές εξισώσεις. Ο ιδανικός στόχος θα ήταν να μπορούμε να εξηγήσουμε και να προβλέψουμε την πορεία της οικονομίας, με την ίδια ακρίβεια που οι εξισώσεις του Νεύτωνα εξηγούν την συμπεριφορά των φυσικών συστημάτων.

Όμως, ήδη, από το 2008, η οικονομική κρίση έδειξε ότι οι κυρίαρχες οικονομικές θεωρίες, όχι μόνον είχαν αποτύχει στο να προβλέψουν την κρίση, αλλά βοηθούσαν στην επιδείνωσή της.

Η βασική διαφορά μεταξύ της Νευτονικής μηχανικής και της οικονομίας είναι η πολυπλοκότητα των οικονομικών φαινομένων και των εξισώσεων που χρειάζονται για να περιγραφθούν. Στην Οικονομία, οι μαθηματικές εξισώσεις που απαιτούνται για την περιγραφή της είναι διαβολικώς πολύ-πλοκες. Για να μπορέσουμε να απλοποιήσουμε λίγο τις εξισώσεις αυτές, αναγκαζόμαστε να κάνουμε πολλές παραδοχές, πχ δίνοντας σε κάποιους επί μέρους παράγοντες σταθερές τιμές, παρ’ όλο που αυτοί μεταβάλλονται.

Κάτι τέτοιο συμβαίνει με τα μετεωρολογικά συστήματα. Οι μετεωρολόγοι κάνουν παραδοχές, οι οποίες, όμως, δεν τους εμποδίζουν να προβλέπουν με ακρίβεια τον καιρό των επομένων λίγων ημε-ρών. Όμως, αυτές οι παραδοχές είναι ακριβώς που τους παρεμποδίζουν να προβλέπουν με ακρίβεια τον καιρό του επόμενου μήνα.

Στην Οικονομία, η μαθηματική περιγραφή άρχισε κάπου στα 1874, όταν ο Léon Walras περιέγραψε την «Θεωρία της Γενικής Ισορροπίας». Το μοντέλο αυτό έκανε τόσο πολλές παραδοχές για τις προτι-μήσεις και τις δεξιότητες των ανθρώπων, που, τελικώς, απαιτούσε ένα θεωρητικό είδος ανθρώπων, τον Homo economicus.

Η «Θεωρία της Γενικής Ισορροπίας» εξακολουθεί να κυκλοφορεί στην οικονομική θεωρία και πρακτική. Ο Milton Friedman, μάλιστα, ήταν βέβαιος ότι η θεωρία αυτή ήταν σωστή, ακόμα και αν οι παραδοχές ήταν λάθος.

Τα προβλήματα της θεωρίας αυτής έχουν καταγραφθεί λεπτομερώς. Πολλοί οικονομολόγοι έχουν προσπαθήσει να την προσαρμόσουν στον πραγματικό άνθρωπο, καταγράφοντας τις ανωμαλίες και τα παράδοξα, πάντα, όμως, στα πλαίσια του μοντέλου της Γενικής Ισορροπίας.

Το Εξελικτικό Μοντέλο

Ένα άλλο πολύ πολύπλοκο σύστημα είναι το σύστημα της ζωής. Οι βιολόγοι γνωρίζουν καλά ότι είναι πρακτικώς αδύνατον να περιγράψεις την ζωή με ένα μαθηματικό μοντέλο. Όχι μόνον τα βιολο-γικά συστήματα είναι πολύπλοκα, αλλά και αλλάζουν ιδιότητες σε βάθος χρόνου. Γι’ αυτό και οι βιο-λόγοι χρησιμοποιούν άλλα εργαλεία.

Ειδικότερα, οι εξελικτικοί βιολόγοι, για να αναλύουν κάθε έκφραση της ζωής, χρησιμοποιούν τέσ-σερις βασικές ερωτήσεις που αφορούν στην λειτουργικότητα, την ιστορία, τον φυσιολογικό μηχανισμό, αλλά και την χρονική εξέλιξη κάθε χαρακτηριστικού.

Για παράδειγμα, τα ζώα που ζουν βορείως του αρκτικού κύκλου, τείνουν να έχουν άσπρο χρώμα. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί διότι έτσι γίνονται λιγότερο αντιληπτά από τους θηρευτές (λειτουργική εξή-γηση). Το λευκό χρώμα στην γούνα ή τα πτερά επιτυγχάνεται με διάφορους μηχανισμούς, αναλόγως το είδος, (φυσιολογικός μηχανισμός). Ο συγκεκριμένος φυσιολογικός μηχανισμός βασίζεται στην κα-ταγωγή του είδους (ιστορία) και εξελίσσεται στην διάρκεια ζωής του οργανισμού με διάφορους τρό-πους (εξελικτικός μηχανισμός).

Εφαρμογή του Εξελικτικού Μοντέλου στην Οικονομία

Αυτός ο τρόπος σκέψης, σίγουρα σας φαίνεται πολύ απομακρυσμένος από οποιαδήποτε οικονο-μική σκέψη. Όμως, όπως έχει αποδείξει ο David Sloan Wilson, καθηγητής Βιολογίας και Ανθρωπολο-γίας στο Πανεπιστήμιο του Binghamton στις ΗΠΑ, μπορεί να εφαρμοσθεί στις βασικές οικονομικές έννοιες.

Το εξελικτικό μοντέλο, όμως, αμφισβητεί παραδοχές που είναι τόσο βαθιά ριζωμένες στην οι-κονομική θεωρία που, οι πιο πολλοί, δεν θα τις αναγνώριζαν ως παραδοχές. Για παράδειγμα, οι οικονομολόγοι θεωρούν ότι το κάθε άτομο ανταγωνίζεται για να πετύχει το μέγιστο όφελος για τον εαυτό του, ενώ η εξελικτική θεωρία γνωρίζει ότι η φυσική επιλογή βασίζεται στην σχετική καταλληλότητα. Στην φύση, δεν έχει σημασία πόσο επιδέξια επιβιώνει και αναπαράγεται ένας οργανισμός. Αυτό που έχει σημασία είναι πόσο καλύτερα το κάνει από άλλους οργανισμούς, που καταλαμβάνουν τον ίδιο χώρο και χρησιμοποιούν διαφορετικές στρατηγικές.

Τα χαρακτηριστικά που ευνοούν ένα άτομο σε σχέση με τα υπόλοιπα άτομα της ομάδας του, είναι τελείως διαφορετικά από αυτά που χρειάζονται στην ομάδα για να λειτουργήσει συντονισμένα και να επιτύχει, εξηγεί ο καθηγητής Wilson.

Ό,τι είναι καλό για εμένα, δεν είναι απαραιτήτως καλό για την οικογένειά μου. Ό,τι είναι καλό για την οικογένειά μου, δεν είναι απαραιτήτως καλό για την γενιά μου ή την φυλή μου και ό,τι είναι καλό για την γενιά μου, δεν είναι απαραιτήτως καλό για το έθνος μου, συμπληρώνει.

Σε κάθε σκαλί αυτής της πολύ-επίπεδης ιεραρχίας, οι εγωιστικές συμπεριφορές των ατόμων απειλούν να ζημιώσουν την απόδοση της ομάδας. Αυτό το δυναμικό για σύγκρουση βρίσκεται στην καρδιά όλων των θεωριών κοινωνικής εξελίξεως. Πώς μπορούμε, όμως, να το συμβιβάσουμε με την εξέλιξη των ειδών, αλλά και των κοινωνιών (ζώων, φυτών ή ανθρώπων);

Οι μονοκύτταροι ή οι πολυκύτταροι οργανισμοί, αλλά και οι αποικίες κοινωνικών εντόμων είναι παραδείγματα ανώτερου επιπέδου οργανώσεων που λειτουργούν με καταπληκτική ακρίβεια, χωρίς τα μέλη τους να έχουν κατά νου την πρόοδο της οργανώσεως. Αυτές οι μονάδες δεν έχουν καν νου, με την ανθρώπινη έννοια. Πώς, όμως, επιτυγχάνεται αυτή η θαυμαστή οργάνωση; Αυτό επιτυγχάνεται διότι οι ανώτερες οργανώσεις ή κοινωνίες έχουν επιλέγουν χαρακτηριστικά των κατωτέρων μο-νάδων, τα οποία συμβάλλουν στο καλό της ομάδας.

Το ίδιο συμβαίνει και στις ανθρώπινες κοινωνίες. Οι πολλοί άνθρωποι κινούνται από το προσωπικό συμφέρον. Η ευημερία των μεμονωμένων ανθρώπων ευνοεί την ευημερία της οικογενείας και, στην σειρά, του Έθνους ή και μιας υπερ-εθνικής οργανώσεως, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η τελευταία είναι ένα εκπληκτικό παράδειγμα πολυ-επίπεδης εξελικτικής διαδικασίας, όπου χαμηλότε-ρου επιπέδου οργανώσεις (τα κράτη) αγωνίζονται να σχηματίσουν μία κοινωνική οργάνωση ανωτέ-ρου επιπέδου (την ΕΕ).

Βεβαίως, κάθε κοινωνία είναι εκτεθειμένη στην εκμετάλλευση από «εγωιστικά» άτομα, τα οποία απολαμβάνουν τα προνόμια της ομάδος, χωρίς να συμβάλλουν στην ευημερία της.

Στα λιοντάρια, κάθε ομάδα κυριαρχεί σε μία περιοχή. Αυτός είναι ένας κοινός πόρος, που, όμως, μόνον ένα ποσοστό των θηλυκών πληρώνουν το κόστος για την διατήρησή του. Αν δεν υπάρξουν αρκετά θηλυκά που να αναλάβουν την αρχηγία και την υπεράσπιση της περιοχής, η περιοχή θα χαθεί, καθώς και η ομάδα.

Αν υπάρξουν αρκετά θηλυκά που να αναλάβουν το κόστος της υπερασπίσεως της περιοχής, η ομάδα θα ευημερήσει, αλλά, παραλλήλως, θα υπάρξει αρκετός χώρος για τους «λα-θρεπιβάτες», δηλαδή τα θηλυκά που απολαμβάνουν τα προνόμια της περιοχής, αλλά όχι το κόστος της διατηρήσεώς της. Καθώς, αυτό το χαρακτηριστικό, δηλαδή η υπεράσπιση της περιοχής, δεν προ-σφέρει κανένα πλεονέκτημα σε κάθε λιονταρίνα χωριστά, είναι ένα χαρακτηριστικό που επιλέγεται σε επίπεδο ανταγωνισμού μεταξύ των ομάδων.

Ακριβώς έτσι και στις ανθρώπινες κοινωνίες, καθώς και στην οικονομία, αν υπάρξουν αρκετά άτομα που θα αναλάβουν την υπεράσπιση της κοινωνίας ή της οικονομίας, η κοινωνία ή η οικονομία θα πάει μπροστά. Όμως, θα υπάρξει χώρος για άτομα κοινωνικούς ή οικονομικούς «λαθρεπιβάτες», που θα απολαμβάνουν πλεονεκτήματα χωρίς να καταβάλλουν το αντίστοιχο μερίδιο κόστους.

Ίσως, τώρα, γίνεται φανερή η κοινωνική και οικονομική ανάλυση με βάση τα εργαλεία της εξελικτικής θεωρίας: Πάντα σε μία κοινωνία, υπάρχουν οι «λαθρεπιβάτες», αυτοί που πχ παίρνουν ωφελήματα με την μορφή επιδομάτων ή κερδών, χωρίς να καταβάλουν το αντίστοιχο κόστος, τους φό-ρους ή χωρίς να τα δικαιούνται. Όταν ο αριθμός των «λαθρεπιβατών» ξεπεράσει ένα κρίσιμο όριο, η κοινωνία αρχίζει να φθίνει σαν σύνολο.

Αφού, όμως, τον κάθε άνθρωπο χωριστά τον συμφέρει να λαμβάνει το όφελος από την συμμετοχή του στην κοινωνία, χωρίς, όμως, να καταβάλλει το κόστος, ποια είναι η δύναμη αυτή που, τελικώς, επιβάλλει τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος να καταβάλλει το αντίστοιχο κόστος;

Αυτή η δύναμη δεν είναι το κράτος. Το μοντέλο της εξελικτικής βιολογίας μας δείχνει ότι η «αό-ρατη δύναμη», που επιβάλλει αυτό, είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ των κοινωνιών, μεταξύ των εθνών.

Ένα έθνος, όπου δεν υπάρχουν αρκετά άτομα πρόθυμα να αναλάβουν το κόστος της υπερασπίσεως της περιοχής τους, δηλαδή της οικονομίας ή και της εδαφικής ακεραιότητας, αναπόφευκτα υποκύπτει και απορροφάται από ανταγωνιστικά έθνη. Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πολλά.

Βλέπουμε, ότι η χρήση των εργαλείων της εξελικτικής βιολογίας μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς δουλεύουν οι ανθρώπινες κοινωνίες και η οικονομία. Μπορούμε να καταλάβουμε πώς μία κοινωνία, ένα έθνος, ενώ αποτελείται από εκατομμύρια άτομα, που το ατομικό συμφέρον του καθενός μπορεί να είναι αντίθετο προς το συμφέρον του έθνους, τελικώς, λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ των εθνών, κατορθώνει η κοινωνία, το έθνος, να βελτιωθεί προωθώντας την αλτρουιστική συμπεριφορά, τουλάχιστον της πλειοψηφίας των πολιτών.

Η εξελικτική θεωρία μπορεί να βοηθήσει τις οικονομικές και πολιτικές επιστήμες να ισορροπήσουν την σημασία των αυτό οργανωτικών διαδικασιών σε επίπεδο πολιτών ή ιδιωτικής οικονομίας και την σημασία των ρυθμίσεων και κανονισμών σε επίπεδο κοινωνίας ή έθνους.

Τα παραδείγματα από την βιολογία μας δείχνουν ότι οι πιο πετυχημένες κοινωνίες βασίζονται στην ελευθερία δράσης των μεμονωμένων ατόμων, ενώ, ταυτοχρόνως, υφίστανται μηχανισμοί που περιορίζουν τους «λαθρεπιβάτες».

Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι οικονομολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες στρέφονται στην κοινωνική βιολογία, διότι μπορεί να εξηγήσει πολλά φαινόμενα που η «Θεωρία της Γενικής Ι-σορροπίας» αποτυγχάνει να απαντήσει λόγω των πολλών παραδοχών που είναι αναγκασμένη να α-ποδεχθεί.

Facebook Comments