Φωτοβολταϊκά: Μια Ιστορία Χαμένων Ευκαιριών

Ο νόμος 3468 της 27ης Ιουνίου 2006 έδωσε το σύνθημα έναρξης. Γενναιόδωρος, προέβλεπε τιμή MWh από 400 – 500€. Η τεχνολογία των Φωτοβολταϊκών (Φ/Β) ήταν πανάκριβη τότε και δεν μπορούσε να σταθεί εμπορικά χωρίς ενίσχυση. Το κόστος παραγωγής μίας MWh από Φ/Β υπολογιζόταν, τότε, γύρω στα 210+ €, ενώ η ΔΕΗ παρήγε ηλεκτρικό ρεύμα από λιγνίτη με κόστος γύρω στα 40€.

Χρειαζόταν λοιπόν ένας μηχανισμός που θα εξασφάλιζε την πώληση της παραγόμενης από φωτοβολταϊκά ενέργειας σε συγκεκριμένη (εγγυημένη)  τιμή για ικανό χρονικό διάστημα ώστε να διασφαλίζεται η απόσβεση της επένδυσης και με ένα εύλογο κέρδος για να έχει κίνητρο ο επενδυτής να προχωρήσει στην επένδυση.

Αυτός ο μηχανισμός των εγγυημένων τιμών είχε ήδη χρησιμοποιηθεί για 10 χρόνια με μεγάλη επιτυχία στη Γερμανία και μικρότερο διάστημα σε άλλες χώρες. Οδήγησε στην ανάπτυξη μιας αγοράς για τα φωτοβολταϊκά, που βοήθησε στη σταδιακή επίτευξη των Ευρωπαϊκών στόχων για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα και την ανάπτυξη της σχετικής βιομηχανίας, η οποία, με οικονομίες κλίμακος και τεχνολογικές βελτιώσεις, θα μείωνε το κόστος των φωτοβολταϊκών ώστε τελικά να γίνουν ανταγωνιστικά της συμβατικής παραγωγής ηλεκτρισμού. 

Κρίσιμο ήταν το ότι ο νόμος 3468 είχε μία ουσιώδη παράλειψη. Έδινε κίνητρα για την παραγωγή, αλλά δεν είχε πρόβλεψη για την εξαίρεση επιδότησης των παγίων από τον αναπτυξιακό νόμο.Και είχε και μία ακόμη παράλειψη: Δεν προέβλεπε την προσαρμογή των εγγυημένων τιμών πώλησης του ρεύματος στις πτωτικές τάσεις του κόστους του φωτοβολταϊκου εξοπλισμού. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία των Φ/Β στην Ελλάδα: με περισσή γενναιοδωρία, με διπλές επιδοτήσεις, που δεν υπήρχαν πουθενά αλλού στον κόσμο και IRR για τα οποία κανείς δεν μιλούσε, καθώς ξεπερνούσαν, μερικές φορές, το 60%[1]. Ειδικά όταν μετά από μερικά χρόνια το κόστος του εξοπλισμού είχε πέσει στο 1/5 σε σχέση με αυτό του 2006 αλλά η νομοθεσία επέτρεπε την υλοποίηση επενδύσεων με τις υψηλές εγγυημένες τιμές του παρελθόντος, η αγορά διογκώθηκε εκτός ελέγχου, οι στόχοι του 2020 επιτεύχθηκαν από το 2013 και ήταν θέμα χρόνου η κατάρρευση.

Τον νόμο 3468, τον περίμεναν πολλοί στην αγορά: Χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ ολόκληρο το 2005 είχαν κατατεθεί αιτήσεις για 26,7 MW, τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2006 κατετέθησαν αιτήσεις για 34,7 MW και την περίοδο από τον Ιούνιο έως και τον Δεκέμβριο του 2006 οι αιτήσεις είχαν φθάσει τα 148,6 MW.

Την ίδια στιγμή, κάποιοι άλλοι επιχειρηματίες είδαν τα Φ/Β σαν μία ευκαιρία για να ιδρυθεί και στην Ελλάδα μία βιομηχανία παραγωγής Φ/Β πλαισίων.

Ο Όμιλος Βιοχάλκο είχε ξεκινήσει από το τέλος του 2003 την ίδρυση μιας μικρής βιομηχανίας συναρμολόγησης φωτοβολταϊκών πλαισίων στη Βουλγαρία, την EnergySolutions. Η μονάδα αυτή λειτούργησε από τις αρχές του 2005, αρχικά με σημαντικές εξαγωγές σε περισσότερες από 10 χώρες και αργότερα τροφοδότησε και την ελληνική αγορά με υψηλής ποιότητας φωτοβολταϊκά πλαίσια.

Ο Όμιλος Κοπελούζου, έστησε στην Πάτρα δύο εργοστάσια: την Silcio, για την παραγωγή πολυκρυσταλλικών Φ/Β κυττάρων (ετήσιας δυναμικότητας 30MW) και την συναρμολόγηση πλαισίων (24MW) και την Piritiumγια την παραγωγή φετών πυριτίου (30MW). Το πρώτο πλαίσιο της Silcioπαρήχθη στις 14 Απριλίου του 2009.

Ο βιομήχανος Δημήτρης Παναγάκος, είχε ήδη ξεκινήσει να στήνει την καθετοποιημένη μονάδα παραγωγής πολυκρυσταλλικών Φ/Β πλαισίων SolarCellsHellas. Το εργοστάσιο της Πάτρας, όμως, θα άρχιζε να παράγει πλαίσια μετά την Silcio ενώ η παραγωγή Φ/Β στοιχείων είχε ξεκινήσει λίγο νωρίτερα.

Μία άλλη ομάδα επιχειρηματιών με επί κεφαλής τον Ελληνοαμερικανό Τζον Ρήγα, διάλεξε την τεχνολογία του «λεπτού υμενίου» για το εργοστάσιο της HelioSpheraστην Τρίπολη. Η παραγωγή της Heliosphera ξεκίνησε στις αρχές του 2010 με έντονη εξαγωγική δραστηριότητα.

Εκτός από αυτές τις 3 καθετοποιημένες βιομηχανίες, ιδρύθηκαν και λειτούργησαν στην Ελλάδα[2] και οι βιομηχανίες συναρμολογήσεως Φ/Β: Η Exelστο Κιλκίςκαι η StelSolar στην Θεσσαλονίκη.

Φωτοβολταϊκή Βιομηχανία: Μια χαμένη Ευκαιρία

Σήμερα, πρακτικώς δεν λειτουργεί καμία από αυτές τις βιομηχανίες. Υπάρχει η εύκολη απάντηση: το ντάμπινγκ από την Κίνα. Εξ άλλου, σε όλη σχεδόν την Ευρώπη σταμάτησε η παραγωγή Φ/Β. Όμως, αυτό είναι απλώς μία δικαιολογία.

Το Ελληνικό κράτος δεν είδε ποτέ τα Φ/Β ως μία ευκαιρία αναπτύξεως. Ξεκίνησε με σκανδαλώδεις, μη βιώσιμες, διπλές επιδοτήσεις, παραγωγής (FIT) αλλά και κεφαλαίου, κάτι που δεν υπήρξε πουθενά αλλού στον κόσμο και αγνόησε πλήρως το Ελληνικό παραγωγικό δυναμικό.

Το πάρτι δεν μπορούσε να κρατήσει πολύ. Αφού για αρχή σταμάτησαν οι διπλές επιδοτήσεις, στην συνέχεια το κράτος, ελλείψει χρημάτων, επέλεξε να αθετήσει ακόμα και υπογεγραμμένες συμβάσεις και να οδηγήσει σε απελπισία πολλούς επενδυτές.

Η Ελληνική Βιομηχανία Φωτοβολταϊκών, σε αντίθεση με τα Φ/Β πάρκα, δεν στηρίχθηκε από το Κράτος.

Το 2009 ο Γ. Παπανδρέου, μόλις είχε αναλάβει την Πρωθυπουργία, ανακοίνωσε ότι θα προωθήσει, από τις ανανεώσιμες, τα αιολικά. Δεν έλαβε υπ’ όψιν του ότι στα αιολικά, ο μόνος Ελληνικής παραγωγής εξοπλισμός ήταν το τσιμέντο στις βάσεις.

Στα Φωτοβολταϊκά, υπήρχαν τρεις πλήρως καθετοποιημένες βιομηχανίες, οι οποίες ήταν ό,τι πιο σύγχρονο είχε να παρουσιάσει η τεχνολογία. Υπήρχαν και τουλάχιστον 2 σοβαροί συναρμολογητές.

Όλοι αυτοί απασχολούσαν άμεσα περίπου 1.000 άτομα, χωρίς να υπολογίζονται οι εργαζόμενοι στους προμηθευτές τους. Το σύνολο των επενδύσεων στην ελληνική βιομηχανία ξεπερνούσε το 1δις€, με ένα σημαντικό ποσοστό κρατικών επιδοτήσεων. Επί πλέον, είχε δημιουργηθεί ένα μεγάλο κύκλωμα από τοπικούς εγκαταστάτες και είχαν βρει δουλειά βιομηχανίες και σιδηρουργοί για τις βάσεις. Για την βιομηχανία αλουμινίου οι βάσεις των Φ/Β ήρθαν, σωτήριες, σε μια στιγμή που σταματούσε η οικοδομή. Με λίγα λόγια, η Ελληνική βιομηχανία μπορούσε να προσφέρει σε ένα Φ/Β πάρκο το 90% του εξοπλισμού, τα πάντα πλην των αντιστροφέων.

Όλα αυτά, δεν απασχόλησαν τον κ. Παπανδρέου. Ως τότε είχαμε δώσει πραγματική μάχη για να ανοίξουν τα Φ/Β στις στέγες των σπιτιών. Ήταν μία αγορά στην οποία η Ελληνική βιομηχανία είχε σαφές πλεονέκτημα έναντι των Κινέζων. Αν η ανάπτυξη των Φ/Β είχε βασισθεί στις στέγες, σήμερα χιλιάδες άνθρωποι θα εργάζονταν ακόμα στον τομέα αυτόν.

 Όμως, το Ελληνικό Κράτος έβλεπε μέχρι πολύ αργά αρνητικώς τις μικρές εγκαταστάσεις. Κάποιοι στην ΔΕΗ έβλεπαν ότι θα έχαναν την δυνατότητα να κατεβάζουν τον διακόπτη… Οι μικρές εγκαταστάσεις δεν προσφέρονται για μεγάλα γρήγορα κέρδη στους λίγους δικούς μας. Αν η ανάπτυξη των Φ/Β βασιζόταν στις εγκαταστάσεις στις στέγες, θα κέρδιζαν όσοι είχαν επενδύσει στον δύσκολο δρόμο της παραγωγής και όχι οι ευκαιριακοί εισαγωγείς.

Από τους υπουργούς της περιόδου, ο Δημήτρης Σιούφας ήταν αυτός που νομοθέτησε την περίφημη διπλή επιδότηση. Δεν τον απασχόλησαν τα Φ/Β σαν αναπτυξιακή ευκαιρία για την χώρα μας, αλλά σαν ευκαιρία να δοθούν επιδοτήσεις. Ο Χρήστος Φώλιας, αν και ως πρώην επιχειρηματίας έβλεπε θετικά τα Φ/Β στις στέγες, παρά τις πιέσεις, δεν το νομοθέτησε. Ήταν ο Κωστής Χατζηδάκης που άνοιξε αυτήν την αγορά και είδε τα Φ/Β σαν μοχλό ανάπτυξης.

Γρήγορα, όμως, ήρθε ο Παπανδρέου, ο οποίος στον τομέα των Φ/Β αυτό που έκανε ήταν να εξαγγείλει μεγάλα έργα: 50 MWστην Μεγαλόπολη και 200 MWστην Κοζάνη και τα δύο της ΔΕΗ. Όμως και τα δύο έργα δεν στήθηκαν για να βοηθήσουν την Ελληνική βιομηχανία Φ/Β. Ήταν πολύ απλό: στις διακηρύξεις προβλεπόταν όλα τα πλαίσια να είναι ενός τύπου (δεν απαιτείτο από τεχνικής πλευράς) και οι χρόνοι παραδόσεως ήταν ασφυκτικοί.

 Η Ηλιόσφαιρα είχε αποκλεισθεί εξ αρχής, διότι η ΔΕΗ ζητούσε πολυκρυσταλλικά Φ/Β και όχι λεπτού υμενίου. Στην Silcio, η παραγωγική δυνατότητα σε πλαίσια δεν ξεπερνούσε τα 25 MWτον χρόνο. Η SolarCellsHellasείχε λίγο μεγαλύτερη δυναμικότητα. Καμία από τις δύο δεν μπορούσε μόνη της να ανταποκριθεί στις χρονικές προδιαγραφές του διαγωνισμού. Και στους δύο διαγωνισμούς, μόνον η τεράστια Κινεζική βιομηχανία μπορούσε να ανταποκριθεί.

Η Ελληνική βιομηχανία Φ/Β την περίοδο 2009-2011 είχε έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Η  Silcioεξήγε πανέλα σε Γερμανία, Ελβετία, Γαλλία, Ιταλία και Φ/Β κύτταρα σε Ιταλία, Τουρκία, Ισπανία, μέχρι και Κίνα. Η Ηλιόσφαιρα εξήγε το 85% της παραγωγής της, με κύριες αγορές τη Γερμανία και την Ιταλία.

Όταν ήρθε η κρίση της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας Φ/Β, λόγω του ντάμπινγκ της Κίνας, αν οι διαγωνισμοί της ΔΕΗ είχαν στηθεί να στηρίξουν την Ελληνική βιομηχανία, σίγουρα, θα είχαν αντέξει, ίσως και όλες. Στην Ιταλία, πχ άντεξε η Elitalστο Αβελίνο που παράγει ακόμα και σήμερα. Μπορούσε να γίνει το ίδιο και στην Ελλάδα.

Εδώ, όμως, το φορολογικό / νομοθετικό πλαίσιο εμπόδιζε την λειτουργία της Ελληνικής βιομηχανίας. Για παράδειγμα, η Exelστο Κιλκίς ήθελε να αγοράζει Φ/Β κύτταρα από την Silcio. Ήταν καλύτερα και φθηνότερα. Η απαλλαγή όμως του ΦΠΑ για τους επενδυτές σε συνδυασμό με τις τρομερές καθυστερήσεις επιστροφής ΦΠΑ προς την βιομηχανία σήμαινε ότι, αν αγόραζε Ελληνικά κύτταρα, θα έπρεπε να χρηματοδοτεί η Exelτο 23%. Η λύση ήταν απλή: αγόραζε εισαγόμενα Φ/Β κύτταρα.

Επίλογος

Η ιστορία των Φ/Β στην Ελλάδα είναι μία ιστορία χαμένων ευκαιριών ανάπτυξης:

 Έλληνες επιχειρηματίες θελήσανε και μπόρεσαν να είναι στην πρωτοπορία της τεχνολογίας. Την ίδια στιγμή, οι πολιτικοί μας νομοθετούσαν απίθανες επιδοτήσεις, σε επίπεδο που δεν είχε εμφανισθεί πουθενά στον κόσμο. Ήταν λάθος; Έγινε επίτηδες; Δεν γνωρίζω. Αυτό που γνωρίζω είναι ότι τράβηξαν το χαλί κάτω από τα πόδια της Ελληνικής Βιομηχανίας Φωτοβολταϊκών. Έστω, δεν τη βοήθησαν καθόλου.

Κάποιοι, ειδικώς όσοι ήταν έτοιμοι για να στήσουν Φ/Β πάρκα με το που βγήκε ο νόμος έβγαλαν καλά λεφτά. Πολλοί θησαύρισαν κι από τη δευτερογενή αγορά αγοραπωλησίας αδειών. Άλλοι επένδυσαν στην παραγωγή και έχασαν χρήματα. Πάρα πολλοί αγρότες έχασαν από 2.000€ ή περισσότερα για την σύνταξη μελετών, που οι επαΐοντες γνώριζαν από πριν ότι δεν είχαν τύχη να μετατραπούν σε επενδύσεις.

Φωτοβολταϊκά στην Ελλάδα: Μία ιστορία αρπακτών, χαμένων ευκαιριών, χαμένων κεφαλαίων, χιλιάδων ανέργων. Άνεργοι που είχαν εκπαιδευθεί σε υψηλή τεχνολογία.

Δεν πάνε όλοι χαμένοι. Κάποιοι δημιουργούν. Στο εξωτερικό. Σε χώρες φιλικές στους επενδυτές, όπως η Ιορδανία[3], όπου η Ελληνική τεχνογνωσία και επιχειρηματικότητα θριαμβεύουν.

Άρης Παπαχρήστου

Αλέξανδρος Ζαχαρίου

Ο Άρης Παπαχρήστου από 2006 έως το τέλος του 2010 υπήρξε στέλεχος του Ομίλου Κοπελούζου και επικεφαλής του Τμήματος Φωτοβολταϊκών. Οι απόψεις του σε αυτό το άρθρο είναι προσωπικές και δεν αντιπροσωπεύουν ή δεσμεύουν τον Όμιλο Κοπελούζου.

Ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου ήταν συνιδρυτής της EnergySolutions στη Βουλγαρία και στη συνέχεια συνεργάστηκε με τις SolarCellsHellas και Heliosphera καθώς και εταιρίες παραγωγής προφίλ αλουμινίου, που δραστηριοποιήθηκαν στην κατασκευή βάσεων φωτοβολταϊκών. Ήταν για πολλά χρόνια ενεργό μέλος του Συνδέσμου Εταιριών Φωτοβολταϊκών όπου διετέλεσε και πρόεδρος για 2 χρόνια.