Σουηδική Ακαδημία: Αμφίσημο το μήνυμα των φετινών Nobel

Ο J.K. Galbraith, ένας ολοκληρωμένος οικονομολόγος και διανοούμενος, είδος σε δραματική σπάνια στη σημερινή πραγματικότητα, συνήθιζε να λέει με αυτοσαρκασμό ότι οι προσπάθειες των οικονομολόγων να κάνουν προβλέψεις καθιστά πιο έγκυρες ακόμη και εκείνες που διατυπώνουν οι αστρολόγοι! Δυστυχώς, η Σουηδική Ακαδημία επιβεβαίωσε το παραπάνω με τις φετινές επιλογές της στην απονομή των Nobel για την οικονομία.

Έτσι λοιπόν, η Σουηδική Ακαδημία θεώρησε ότι η πολύχρονη δουλειά των καθηγητών Fama, Hansen και Shiller σε σχέση με την πρόβλεψη των τιμών βασικών επενδυτικών κατηγοριών (μετοχών και ομολόγων κυρίως) άξιζε να τιμηθεί και στις τρεις περιπτώσεις με Nobel.

Όμως, οι καταιγιστικές εξελίξεις των τελευταίων ετών σε σχέση με χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε το 2007-8 και έχει ήδη οδηγήσει στη χειρότερη κρίση που έχει γνωρίσει η παγκόσμια οικονομία μεταπολεμικά, όφειλαν να έχουν μεταφέρει το ηχηρό τους μήνυμα στους Σουηδούς Ακαδημαϊκούς.

Και αυτό είναι πολύ συγκεκριμένο: η αυτορρύθμιση των αγορών όπως συντελείται στα υποδείγματα των οικονομολόγων απέχει παρασάγγας από την πολυσύνθετη πραγματικότητα, ιδιαίτερα του σημερινού χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος στο οποίο ο χρηματοπιστωτικός τομέας ( σχεδόν άγνωστος ακόμη στα υποδείγματα!), με το καταλυτικό του μέγεθος και την ενεργή νομισματική πολιτική έχει καθισχύσει στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

Επομένως, οι αποτελεσματικές αγορές του Fama στο πλαίσιο των οποίων η ενσωμάτωση πληροφοριών είναι μία διαδικασία που οδηγεί στη βραχυχρόνια διαμόρφωση των τιμών των μετοχών με τρόπο ορθολογικό, διαψεύδεται δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες στις αγορές. Αρκεί να θυμηθεί κανείς τα παραποιημένα λογιστικά  στοιχεία που πιστοποιούσε η Arthur Andersen για την Enron που τελικώς πτώχευσε και τα βαθμολογημένα με ΑΑΑ ομόλογα της sub-prime market από τους αμαρτωλούς οίκους πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ που διέθεταν οι επενδυτικές τράπεζες σε τρίτους στη συνέχεια, διαδικασία που συνεχίζει να έχει υπό κατηγορία τους αμερικανικούς κολοσσούς (13 δις $ το πρόσφατο πρόστιμο που επιβλήθηκε στη J.P Morgan…)

Η τρέχουσα κρίση όμως δεν κατέδειξε μόνο τη δραματική ανεπάρκεια των εργαλείων της οικονομικής επιστήμης σε σχέση με την «ελέω Alan Greenspan» υπέρμετρη πίστη στο μηχανισμό λειτουργίας των αγορών, σαν να μην είχε προηγηθεί το ΄29 και η κεϋνσιανή επανάσταση με την μορφή του ενεργού κρατικού παρεμβατισμού. Κατέδειξε ότι στο χώρο των χρηματοοικονομικών προϊόντων αναιρείται κυριολεκτικά ο νόμος προσφοράς και ζήτησης όπως διδάσκεται σε όλα τα εγχειρίδια των πρωτοετών φοιτητών οικονομικών πανεπιστημίων και ισχύει σε γενικές γραμμές για όλα τα άλλα οικονομικά αγαθά!

Έτσι λοιπόν, η αύξηση των τιμών τραπεζικών μετοχών, για παράδειγμα, οδηγεί σε αυξημένη ζήτηση καθώς ολοένα και νέοι επενδυτές επιθυμούν να επωφεληθούν ωθώντας τις τιμές σε υπερβολικά επίπεδα , που παρά τις προειδοποιήσεις των αναλυτών μπορεί να συντηρηθούν για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.

Ο ίδιος ο Alan Greenspan που αναφέρθηκε στο φαινόμενο της «ανορθόλογης ευρωστίας» (irrational exuberance) έπεσε θύμα της διαδικασίας εκτόξευσης των τιμών στην Wall Street και σε άλλες αγορές, καθώς ο ίδιος συνέπραξε στη χαλαρή νομισματική πολιτική που αρνήθηκε να περιορίσει εικάζοντας ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις άλλαζαν δραστικά τα δεδομένα της πραγματικής οικονομίας! Βεβαίως, κάποια στιγμή η φούσκα έσκασε, διαχέοντας τις αρνητικές επιδράσεις της και στην πραγματική οικονομία.

Αν όμως η Σουηδική Ακαδημία αστόχησε τιμώντας τον Fama με Nobel και υπερεκτιμώντας την οικονομετρική δουλειά του Hansen στο πεδίο των αγορών, έπραξε άριστα με την απονομή του στο Shiller, πιστοποιώντας ότι αντιλαμβάνεται την ανάγκη επιβράβευσης οικονομολόγων που με τη συμβολή τους δημιουργούν τις προϋποθέσεις υπέρβασης της «νευτώνειας» (ακόμη δυστυχώς!) φάσης που διανύει η οικονομική επιστήμη.

Ήταν λοιπόν ο Shiller εκείνος που επεσήμανε ότι η μεταβλητότητα των τιμών των μετοχών εξαρτάται και από άλλους παράγοντες και όχι μόνο από τα αναμενόμενα έσοδα/κέρδη/μερίσματα που σύμφωνα με τη θεωρία των αποτελεσματικών αγορών οφείλουν να καθορίσουν τις τιμές, αφού προηγουμένως ενσωματώσουν τις τελευταίες διαθέσιμες πληροφορίες.

Διέγνωσε και ανέλυσε το φαινόμενο της αγελαίας συμπεριφοράς των αγορών με έννοιες από άλλους επιστημονικούς κλάδους (ψυχολογία, κοινωνική επιστήμη) και προειδοποίησε για τη φούσκα των dotcoms που έσκασε το 1999-2000 και της αγοράς ακινήτων που έσκασε το 2007.

Άνοιξε έτσι το δρόμο για την ανάπτυξη του γνωστικού πεδίου των οικονομικών της συμπεριφοράς (behavioral economics), ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τη λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών που μεταλλάχτηκαν δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες υπό την επίδραση της τεχνολογίας, της παγκοσμιοποίησης και της θεσμικής απελευθέρωσης.

Η επιβράβευση του Shiller ενθαρρύνει τους επιστήμονες να χρησιμοποιήσουν νέα εργαλεία από άλλα επιστημονικά πεδία ώστε να ξεπεραστεί το υφιστάμενο «παράδειγμα» της συντηρητικής – φιλελεύθερης σχολής σκέψης (προϊόν της οποίας αποτελεί και η ευλαβική προσήλωση στη δημοσιονομική ορθοδοξία) που αδυνατεί να εξηγήσει τις βραχυχρόνιες κινήσεις των αγορών, καθώς αναρίθμητοι παράγοντες μεταβάλλουν καθημερινά το δίπτυχο ψυχολογίας και ρευστότητας.

Όμως, όπως απέδειξε ο Keynes είναι κρίσιμης σημασίας να μπορούμε να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε τι συμβαίνει στις αγορές και κατ’ επέκταση στην οικονομία για να μπορούμε να δράσουμε άμεσα και αποτελεσματικά, αφού όπως έλεγε μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί (in the long run we are all dead…).