Ο P. Krugman, σε πρόσφατο άρθρο του  στους New York Times (12.10.2014) καταθέτει μια άποψη που πλησιάζει πολύ κοντά στον εντοπισμό του πυρήνα των σημερινών προβλημάτων της παγκόσμιας οικονομίας. Σύμφωνα με τον αμερικανό  οικονομολόγο , η υπερχρέωση της παγκόσμιας οικονομίας (ιδιαίτερα των αναπτυγμένων χωρών) αποτελεί το υπ’ αριθμό ένα πρόβλημα.

Όμως μεγαλύτερο πρόβλημα αποτελεί ο τρόπος  με τον οποίο ,  οι πολιτικές και οικονομικές  αρχηγεσίες , επιχειρούν  να το αντιμετωπίσουν.  Η εφαρμοζόμενη πολιτική της δημοσιονομικής προσαρμογής  μέσω της λιτότητας προκειμένου να μειωθεί το χρέος, αποτελεί εντελώς λανθασμένη πολιτική όπως αποδεικνύεται από τα σημερινά  αποτελέσματα (μετά από πέντε έτη αυτής της πολιτικής  το χρέος συνεχίζει να αυξάνεται) αλλά και από πλείστα όσα ιστορικά παραδείγματα (θυμίζω απλά τις τεράστιες προσπάθειες  που κατέβαλε η Μεγάλη Βρετανία  μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο , να επιτύχει τη μείωση του χρέους μέσω  υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων , κάτι που φυσικά απέτυχε παταγωδώς με σειρά επώδυνων συνεπειών για την οικονομία της).

Η Ιστορία και η Θεωρία διδάσκει ότι το χρέος χρειάζεται να απομειωθεί είτε διοικητικά είτε πληθωρίζοντάς το. Πρόκειται για τη  μοναδική υπάρχουσα λύση.   Δεν υπάρχουν άλλες επιλογές.

Στις  σημερινές παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές αρχηγεσίες (προεξάρχοντος στους  χρηματοπιστωτικοί κύκλοι) μόνο το άκουσμα  αυτής της ιδέας  τους προκαλεί πανικό συνοδευόμενο από απέχθεια εδραζόμενη σε ηθικά και ηθικολογιστικά κριτήρια. Η απομείωση των χρεών αντιμετωπίζεται ως ανήθικη συμπεριφορά. Πρόκειται για ένα υπερβολικό ηθικισμό  ενάντια στην απομείωση του χρέους στηριζόμενο στην έννοια της «δικαιοσύνης».  Όποιος χρωστάει πρέπει να πληρώσει. Η απομείωση του χρέους αποτελεί κακό ηθικό παράδειγμα. Η «δικαιοσύνη» πρέπει ανυπερθέτως να εφαρμοστεί αδιάφορο ποιες θα είναι οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες.

Η ηθικολογία έχει εξοστρακίσει την πολιτική αντιμετώπιση των κοινωνικών φαινομένων. Η ηθική επιστρέφει στη θέση της πολιτικής.  Είναι γνωστόν ότι εδώ και δύο αιώνες , από την εποχή του Καντ, η ηθική γινότανε όλο και περισσότερο ακαδημαϊκός κλάδος , φτωχός συγγενής της φιλοσοφίας ή υλικό θρησκευτικής κατήχησης σημειώνει ο Καστοριάδης. Όμως εδώ και 30-40  έτη παρατηρείται μια φαινομενικά επιθετική επιστροφή ενός λόγου που επικαλείται την ηθική . Ίσως ο όρος «λόγος» να είναι υπερβολικός , μάλλον πρόκειται στη χειρότερη περίπτωση για σλόγκαν , ενώ στην καλύτερη αποτελεί σημάδι αμηχανίας και απορίας τονίζει ο έλληνας διανοητής.

Που οφείλεται αυτή η παρατηρούμενη αλλαγή;  Για να απαντήσουμε χρειάζεται να ανατρέξουμε στις κοινωνικές διεργασίες που έλαβαν χώρα στο τελευταίο ήμισυ του 20ου αιώνα  αλλά και στις αντίστοιχες εξελίξεις στο χώρο των ιδεών . Η συνεχής αναζήτηση των τομών αυτών των εξελίξεων θα μας οδηγήσει στο αποτέλεσμα. Εδώ μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένους από τους λόγους αυτής της επαναφοράς της ηθικής .

–          Η εξαφάνιση του ιστορικού ορίζοντα , του κοινωνικού, συλλογικού πολιτικού ορίζοντα, κάτι που έχει αφαιρέσει κάθε αξιοπιστία και από τον ίδιο τον όρο «πολιτική» που κατάντησε συνώνυμο  της δημαγωγίας, της κομπίνας , της μηχανορραφίας , της κυνικής αναζήτησης της εξουσίας παντί μέσω. Αυτό συνέβη αφενός μεν λόγω  της κατάρρευσης του πειράματος των «σοσιαλιστικών» χωρών και αφετέρου της υπέρμετρης απογοήτευσης των πολιτών εμπρός στις απίστευτη ανικανότητα των δυτικών «δημοκρατιών» να επιλύσουν προβλήματα και τη συνεχή μεταστροφή τους σε όλο και περισσότερο ολιγαρχικά καθεστώτα.

–          Η όλο και μεγαλύτερη απαξίωση της επιστήμης , η άλλη μεγάλη μαζική δραστηριότητα του περασμένου αιώνα, και η συνεχής αποκαθήλωσή της  ως φορέα της αλήθειας.

Η απόρριψη των βασικών «γλωσσών» επικοινωνίας και συνεννόησης οδήγησε αναπόφευκτα στην προσπάθεια να βρεθούν ηθικά κριτήρια που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν τις επιμέρους πράξεις και συμπεριφορές των ατόμων. Ήδη, με τον τρόπο αυτό,  έχουμε διαβεί την προσπάθεια του  συλλογικού  σκέπτεσθαι και πράττειν  και οδηγούμεθα  με μαθηματική ακρίβεια στην «ιδιωτική» σφαίρα που χαρακτηρίζει την ιδεολογία του ατομισμού.  Η άνθηση των  «αντιλήψεων» που κατευθύνονται στη συμπεριφορά του ιδιωτεύοντος ατόμου  εδράζεται σε ηθική βάση και επαναφέρει στη μνήμη όλες εκείνες τις φιλοσοφίες που  ασχολήθηκαν με  τη διαγωγή του στο σύνολο της ιστορίας . Όμως και εδώ χρειάζεται να είμαστε αρκετά προσεκτικοί για μα μην προκαλέσουμε παρεξηγήσεις σχετικά με την έννοια του ατόμου  σε διάφορες κοιωνικοϊστορικές στιγμές.

Η νοοτροπία και ο τρόπος ζωής μιας κοινωνίας σχετίζονται στενά με τις εκάστοτε κρατούσες ιδέες για το ρόλο του ατόμου μέσα σε αυτές.  Αυτό σημαίνει ότι  η μετεξέλιξη ή η μετατροπή των κοινωνιών βρίσκεται πρωταρχικά σε συνάφεια με την μετατόπιση της έννοιας του ατομικισμού. Οι παρατηρούμενες αλλαγές στη νοοτροπία και στον τρόπο ζωής της σύγχρονης κοινωνίας των τελευταίων τουλάχιστον 50 ετών , συναρτώνται ουσιωδώς με την νέα αντίληψη για το άτομο και συγκεκριμένα σε ότι αναφέρεται ως  προγραμματική διαδικασία  αντικατάσταση των αξιών της αυτοϋπέρβασης – αυτοπειθάρχησης  από τις αξίες της αυτοπραγμάτωσης. Αν αποδεχτούμε την βασική αυτή πρόταση δίχως διεξοδικές περαιτέρω αναλύσεις οδηγούμεθα στο απλό όσο και αυτονόητο συμπέρασμα ότι η έννοια του ατομισμού στην οποία αναφέρονται οι θεωρητικοί του φιλελευθερισμού  του 19ου αιώνα ως  βασικό σημείο αναφοράς των αναλύσεών τους  δεν συνάδει καθόλου με την έννοια του ατομισμού που συνδέεται με την κοινωνική πραγματικότητα της σημερινής εποχής.  Συνεπώς η κατανόηση της σημερινής πραγματικότητας (της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής)  μέσω των  θεωρητικών κατηγοριών περιγραφής του ατομισμού της φιλελεύθερης σχολής  είναι πρακτικά και ουσιαστικά αδύνατη.

Το σύνολο σχεδόν των εννοιών οι οποίες προέρχονται από το οπλοστάσιο του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου  αντιστοιχούν σε κοινωνικές , πολιτιστικές και οικονομικές διεργασίες εκείνης της εποχής  οι οποίες διαποτίζοντας την έννοια του ατομισμού καθόριζαν  επαρκώς το περιεχόμενό της.

Οι σημερινές κοινωνικές , πολιτιστικές και οικονομικές συνθήκες  πόρρω απέχουν από τις αντίστοιχες της αναφερόμενης παραπάνω εποχής. Συνεπώς όλες οι έννοιες οι οποίες συνυφαίνονται ουσιωδώς με τον ατομισμό χρειάζονται ριζική αναθεώρηση.  Το άτομο δεν συμπεριφέρεται με τον τρόπο που θεωρεί η φιλελεύθερη αντίληψη.

Είναι αρκετό προς επίρρωση των παραπάνω λεχθέντων η απλή αναφορά στην αλλαγή η οποία παρατηρείται στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία θα πρέπει να έχει  το άτομο ώστε να παρουσιάζεται ως  σύγχρονο και νομιμοποιημένο.

Η δραστική υποχώρηση του Λόγου ως συνεκτικού Όλου, έναντι του «ηδονισμού» των αισθήσεων . Ενός «ηδονισμού»  όμως που κυρίως κατευθύνεται από τη μαζική κατανάλωση ενώ φαντάζει στο μυαλό του καθενός που συμμετέχει  ως «αυθεντική και απολύτως προσωπική επιλογή» η οποία οδηγεί στην «αυθεντική» αυτοπραγμάτωση του «αυθεντικού» εγώ.

Η αυθεντικότητα είναι το συνεχές ζητούμενο στη σύγχρονη εποχή. Αποτελεί συνώνυμο της υπαρξιακής γνησιότητας και καθαρότητας . Είναι ο αντίποδας της αλλοτρίωσης και της ετερονομίας. Όμως η σημερινή αυθεντικότητα δεν είναι προϊόν παιδείας και άσκησης , όπως την περίοδο της αστικής κυριαρχίας αλλά είναι προϊόν αστάθμητων , μεταβαλλόμενων , αλλεπάλληλων  και συνεχών αυτοσχεδιασμών.

Το περιεχόμενο της  έννοιας της προσωπικότητας στην αστική εποχή είχε έναν σχεδόν αντικειμενικό  κοινωνικό και ηθικό προσδιορισμό σε συνάρτηση με τη σύνδεση του ατόμου με την κοινωνία μέσω της κοινωνικής τάξης, της οικογένειας , του επαγγέλματος , του επιπέδου μόρφωσης. Σήμερα η προσωπικότητα δεν μετριέται με τέτοιου είδους αντικειμενικά κριτήρια. Υπερισχύει η ψυχολογική θεώρηση δεδομένου ότι το ενδιαφέρον γέρνει στα υποκειμενικά κίνητρα και οι προθέσεις του ατόμου.

Συμπερασματικά, για να επανέλθουμε από εκεί που ξεκινήσαμε αυτές τις σκέψεις , θα μπορούσαμε να πούμε ότι ζούμε σε ένα καταστροφικό  κύκλο «αρετής».  Υπάρχουν , άραγε, αποθέματα πολιτικής που μπορούν να τον ανατρέψουν ή θα συνεχίσουμε να βυθιζόμαστε σε μια ηθικολογία που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή; 

Facebook Comments