Ποστάροντας γάτες στο διαδίκτυο

Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας, όχι μόνο ως κέντρα ενημέρωσης αλλά κυρίως ως πλατφόρμες διαλόγου και αντιπαράθεσης, ομαδικής δουλειάς και πολιτικών διεργασιών.  Ολοένα και περισσότεροι χρήστες τα εμπιστεύονται για να διατηρήσουν επαφή με φίλους και την επικαιρότητα, για συμμετοχή σε γκρουπ και για κινητοποίηση υπέρ κάποιου σκοπού.  Πολλές φορές, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν το αποτέλεσμα που είχε παλιά η ντουντούκα στο δρόμο, που ανακοίνωνε σημαντικές συναντήσεις και εκδηλώσεις για τους κατοίκους μιας μικρής κοινότητας.  Όπως τότε, έτσι και τώρα σχηματίζουμε τα δικά μας διαδικτυακά χωριά, αποτελούμενα από τους ανθρώπους που συμπαθούμε και συμφωνούμε, θέλουμε να συναντάμε και να επιβεβαιώνουμε. 

Τα χωριά αυτά δεν λειτουργούν απαραίτητα ως κιβωτοί του Νώε περισυλλέγοντας τουλάχιστον μία άποψη από κάθε οπτική γωνία που κυκλοφορεί ελεύθερη στο ίντερνετ.  Αντιθέτως, πολλοί έχουν γράψει για το φαινόμενο eco-chamber, για εκείνη δηλαδή την διαδικασία κατά την οποία εσύ ο ίδιος ελέγχεις, φιλτράρεις και μπλοκάρεις κόσμο, φέρνοντας το προφίλ σου στο επιθυμητό επίπεδο ψυχικής και ιδεολογικής ισορροπίας.  Αυτή η ισορροπία δυστυχώς δεν επιτυγχάνεται μακριά από την ψευδαίσθηση-πακέτο ότι αυτό ακριβώς που καταλήγεις να διαβάζεις και να ενισχύεις με like, αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της ποιότητας λόγου και απόψεων που κυκλοφορεί στο διαδικτυακό σύμπαν.  Πρόκειται επιπλέον για το ψυχολογικό φαινόμενο της γνωστικής ασυμφωνίας, κατά το οποίο επιλέγεις να κρατήσεις τη στάση με τις λιγότερες συναισθηματικές για σένα απώλειες, ακόμα κι αν η συμπεριφορά σου δεν συμβιβάζεται απόλυτα με το περιεχόμενο που προσφέρεται στο facebook.   

Έχοντας  αυτό κατά νου, υπάρχουν εκεί έξω δεκάδες χρήστες που θα ποστάρουν γάτες και αστεία βίντεο, ηλιοβασιλέματα και καλημεροκαλησπέρες στις πιο δύσκολες στιγμές: σε ένα κόσμο που μοιάζει με καζάνι που βράζει, σε ένα πλανήτη που μαστίζεται από ανισότητες και φτώχεια, σε ένα προβληματικό σύστημα που σου δίνει διαχρονικά την εντύπωση ότι οι κυβερνήσεις ανεβοκατεβαίνουν όσο συχνά χρειάζεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες συνδικαλιστών ή συλλογικοτήτων, το διαδίκτυο δεν θα αποτυπώσει την προσωπική τους άποψη ποτέ, παρόλο που η προσωπική τους άποψη σε μεγάλο βαθμό ενδέχεται να γίνει ψήφος προς διάφορες, άγνωστες κατευθύνσεις, να επηρεάσει, να φέρει εμπόδια, να δημιουργήσει απρόσμενες αναταράξεις που οι επιστήμονες  και οι πολιτικοί δεν θα καταφέρουν εγκαίρως να αναλύσουν ή να διαχειριστούν.  Εφόσον η συμπεριφορά μας – μέσα ή έξω από τον υπολογιστή – επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον φόβο των επιπτώσεων που έχουν τα πράγματα στη ζωή, αρκετοί άνθρωποι θα απέχουν από το να εκφραστούν, να πατήσουν like, να συμμεριστούν μια άποψη ή να πάρουν δημόσια θέση σε κοινωνικά και πολιτικά θέματα. 

Ο φόβος του στιγματισμού, το υπαρξιακό άγχος, η ανάγκη για αποδοχή από το περιβάλλον μας και η συμμόρφωση με μεγαλύτερες ομάδες μέσα στις οποίες μπορούμε ευκολότερα να κρυφτούμε, αποτρέπουν αρκετούς ανθρώπους όχι απλά από το να εκφραστούν αλλά περαιτέρω από το συμφωνήσουν με μια άποψη που τους εκφράζει, αν πιστεύουν ότι η δική τους «γειτονιά» θα το αποδοκιμάσει.  Υπάρχουν κοινωνικές ομάδες οι οποίες ιδιαίτερα βασανίζονται από αυτό τον αυτοπεριορισμό, όπως οι νέοι, οι first-time voters, διάφοροι υπάλληλοι και αρκετές γυναίκες που αισθάνονται ότι πρέπει να στηρίξουν τα θέματα στα οποία πιστεύουν και οι σύντροφοί τους.  Έτσι παραμένουν διαδικτυακά ουδέτεροι στην καλύτερη περίπτωση ή μέλη ομάδων που δεν έχουν παρενέργειες στην έξω-από-τον-υπολογιστή ζωή.  Για να μη βρεις τον μπελά σου, καλύτερα να ποστάρεις γάτες από προσωπικές απόψεις. 

Υπάρχει ένα τυφλό σημείο σε κάθε κοινωνικοπολιτική διαδικασία και αυτό αφορά στον πληθυσμό που παρακολουθεί βουβά αλλά όχι απαραίτητα ανενεργά.  Βασίζεται σε αυτό το καινούριο, πολύ ζωντανό, πολύ άμεσο είδος άγχους για τα δίκτυα που συχνά οδηγεί σε αυτολογοκρισία και αποχή από συζητήσεις και ανταλλαγές.  Όσοι λοιπόν από μας μελετάμε την κοινωνική συμπεριφορά (και αυτό πλέον δεν γίνεται ανεξάρτητα από τις αναφορές στους χρήστες δικτύων που εκδηλώνουν καθημερινή παρουσία) οφείλουμε να λάβουμε υπόψη τις ομάδες που δειλιάζουν, κρατούν επιφυλακτική στάση, απέχουν να δώσουν δημόσια το στίγμα τους αλλά από την άλλη διαμορφώνουν εκλογικά αποτελέσματα, πρωταγωνιστούν σε πορείες και διαδηλώσεις και σίγουρα αποτελούν μέρος της συλλογικής μας ταυτότητας που ψάχνει αφορμές να παραμείνει συμπαγής και εξέχουσα, όχι πάντα χωρίς να πέφτει θύμα των λαϊκιστών αυτής της ζωής, που παίζουν τον φόβο στα δάκτυλα που χτυπούν τα κουμπιά του πληκτρολογίου.