Κυρώθηκε λοιπόν από το Ελληνικό κοινοβούλιο η συμφωνία με την Αίγυπτο για την αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ).  Πολλές απόψεις γράφτηκαν και αναλύσεις παρουσιάστηκαν, με λεπτομέρειες που γίνονται ιδιαίτερα τεχνικές για τον μη εξειδικευμένο αναγνώστη, για το αν είναι ωφέλιμη ή όχι για την Ελλάδα. Σε γενικές γραμμές οι υπέρμαχοι αναφέρουν ότι αυτή ακυρώνει το Τουρκολυβικό μνημόνιο και οι πολέμιοι  ότι παραχωρεί μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση ΑΟΖ στην Αίγυπτο σε μια αναλογία 55-45, έχει προβληματική χάραξη στον 28ο μεσημβρινό όσον αφορά την Ρόδο και το Καστελόριζο και ενδεχομένως αποδέχεται μειωμένη επήρεια των νήσων στην ΑΟΖ.

Είναι λοιπόν η συμφωνία επωφελής για την Ελλάδα;

Εξαρτάται από ποιο πρίσμα το βλέπει κανείς. Αν η οπτική είναι με ορίζοντα τους μήνες της παρούσας κυβέρνησης και τα τετελεσμένα με τα οποία τέθηκε αντιμέτωπη, τότε δείχνει να είναι μια διπλωματική κίνηση προς την ορθή κατεύθυνση, σε συνδυασμό με την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία, ώστε να υποβληθεί στον ΟΗΕ σχεδόν ταυτόχρονα με το Τουρκολυβικό μνημόνιο δημιουργώντας νομικό αντίβαρο, καθώς η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους υφίσταται ακόμη και εάν αυτό δεν την κηρύξει, ενώ για την ΑΟΖ απαιτείται κήρυξη ώστε να διασφαλιστεί αυτή.  Επιπλέον διαβάζοντας την συμφωνία φαίνεται ότι σε περίπτωση που κάποιο υποθαλάσσιο κοίτασμα βρίσκεται εν μέρη και στις δύο ζώνες θα υπάρξει συνεννόηση για την εκμετάλλευση αυτού.  

Αν η οπτική είναι με βάση την Ελληνική εξωτερική πολιτική τότε ίσως μπορούσαμε, αν προχωρούσαμε σε αυτές τις ενέργειες νωρίτερα, κάποια στιγμή τις τελευταίες δύο, τρεις δεκαετίες ώστε να επιτύχουμε καλύτερη συμφωνία σε μια πιο ευνοϊκή συγκυρία, χωρίς ενδεχομένως να υπάρξουν παραχωρήσεις στις από την Τουρκία διεκδικούμενες περιοχές (χοντρικά μεταξύ 28ου και 30ου μεσημβρινού). Παραχωρήσεις που ίσως δυσχεράνουν μελλοντικά τις νομικές μας θέσεις σε διεθνές επίπεδο.  Γιατί δεν προχωρήσαμε σε οριοθέτηση νωρίτερα; Διότι δεν νιώθαμε αρκούντως ισχυροί οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά να αντιπαρατεθούμε στην Τουρκία ή να προσελκύσουμε κατάλληλες συμμαχίες καθώς ευκολότερα ελκύεις στήριξη όταν ο ίδιος προτάσσεις ισχύ (κάτι σαν τις τράπεζες, πρέπει να αποδείξεις ότι δεν χρειάζεσαι ένα δάνειο για να στο δώσουν).  Οπότε αναβάλλαμε συνεχώς την διευθέτηση αυτών των θεμάτων μέχρι που οι εξελίξεις μας την επέβαλλαν.  Είναι σαφές ότι όταν είσαι με την πλάτη στον τοίχο η άλλη πλευρά σε μια διαπραγμάτευση θα παζαρέψει περισσότερα οφέλη, απλά είναι όλα.

Ο πόλεμος για την ενέργεια

Η φύση και η διεθνής ισχύς απεχθάνεται τα κενά.  Η μείωση της παρουσίας των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο έφερε στο προσκήνιο Τουρκία και Γαλλία σε συγκρουσιακή τροχιά.  Η Τουρκία επειδή είχε μερική κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο για μια περίοδο 2-3 αιώνων επιθυμεί να την αναβιώσει. Πότε θα σταματήσει η Τουρκία την επεκτατική της πολιτική;  Ποτέ, το δηλώνει και ο Πρόεδρός της.

«Θα συνεχίσουμε μέχρι να γίνουμε ενεργειακά ανεξάρτητοι, κανείς δεν θα μας σταματήσει.

Η ενέργεια, εκτός από βασικό στοιχείο της ανάπτυξης, έχει μεγάλη σημασία για την εδραίωση της εθνικής ανεξαρτησίας ενός κράτους», ανέφερε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε δηλώσεις του για την «ανακάλυψη» της Τουρκίας για κοιτάσματα στη Μαύρη Θάλασσα. 

Τι σημαίνει η ανακάλυψη φυσικού αερίου για την Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα; Τα κοιτάσματα αναφέρονται ως μεγάλα (320 δισ κυβικά μέτρα) αλλά μάλλον θα χρησιμοποιηθούν από τον Ερντογάν για σύναψη ευνοϊκότερων συμφωνιών με τις ρωσικές εταιρίες διανομής φυσικού αερίου, όπως της Gas Prom, καθώς αυτές λήγουν σε λίγα χρόνια.  Η χώρα του άλλωστε εξαρτάται κατά 90% από τις εισαγωγές όσον αφορά το φυσικό αέριο.

Συγκριτικά, ο αγωγός EastMed που σχεδιάζεται να εξυπηρετήσει Ισραήλ, Κύπρο και Ελλάδα θα διοχετεύει 10 δισ κυβικά μέτρα ετησίως στις ευρωπαϊκές αγορές (από τα περίπου 470 που αυτές καταναλώνουν).  Η ΕΕ προγραμματίζει να μετακινηθεί σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέχρι το 2050. Το φυσικό αέριο θα εξακολουθήσει να αποδίδει γύρω στο 25% της ενέργειας ενώ η συμμετοχή του ρυπαρού πετρελαίου θα μειωθεί δραστικά προς όφελος των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. 

«Πίσω από όλα τα παιχνίδια που παίζονται στην Ανατολική Μεσόγειο, υπάρχει ένας αγώνας για την κατανομή των ενεργειακών πόρων», πρόσθεσε ο Τούρκος πρόεδρος.

Και σε αυτά τα παιχνίδια φαίνεται να μην τον παίζουν. Τον Ιανουάριο του 2019, επτά Υπουργοί ενέργειας της περιοχής υπέγραψαν μια συμφωνία να συστήσουν το East Mediterranean Gas Forum.  Οι Total S.A., Eni, Novatek and Exxon υπέγραψαν συμφωνίες  ερευνών και εκμετάλλευσης με τις κυβερνήσεις των χωρών που συμμετέχουν στο Forum.  Αίγυπτος, Κύπρος, Ελλάδα, Ισραήλ , Ιταλία, Ιορδανία και Παλαιστίνη, με την συμμετοχή της Γαλλίας και των ΗΠΑ ως παρατηρητή έχουν κοινά συμφέροντα. Η Τουρκία και ο Λίβανος έμειναν εκτός. 

Επεκτατική πολιτική και νέο-οθωμανισμός

Ο αποκλεισμός της Τουρκίας την ωθεί στο να αρνείται να δεχθεί τις συμφωνίες που έχει υπογράψει η Κύπρος με Ισραήλ και Αίγυπτο. Η Τουρκία πέρα από την διεκδίκηση ενεργειακών πόρων ακολουθεί μια πολιτική σταδιακής απεξάρτησης από την συνθήκη της Λοζάνης του 1923 που θεωρεί ότι την περιορίζει.

Και ο Πρόεδρός της να μην το δήλωνε το δείχνουν οι συστηματικές ενέργειες αμφισβήτησής της εδώ και δεκαετίες. Πογκρόμ Κωνσταντινούπολης 1955, εισβολή την Κύπρο 1974, όλα αντιτίθενται στους όρους της συνθήκης. Σε αυτή την προσπάθεια ο Τούρκος Πρόεδρος επιχειρεί να αποκεμαλοποιήσει την Τουρκία με συμβολικές πράξεις αντιστρέφοντας κεμαλικές αποφάσεις εκσυγχρονισμού της χώρας όταν μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς είχαν γίνει μουσεία.  Ο Ερντογάν κολακεύει το πλέον παραδόπληκτο και οπισθοδρομικό κομμάτι τη κοινωνίας, από το οποίο αντλεί εκλογική δύναμη.

Πέρα αυτού, ενέργειες όπως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας σε τζαμιά αποτελούν κλασική τακτική αποπροσανατολισμού από τα εσωτερικά οικονομικά προβλήματα. Η υποτίμηση της τουρκικής λίρας προκαλεί δυσχέρειες στους κατοίκους της καθώς, οι μετακινήσεις, τα ταξίδια τους και τα εισαγόμενα αγαθά κοστίζουν πλέον ακριβότερα. Φυσικά αυτό ελάχιστο αντίκτυπο θα έχει στη στρατιωτική ισχύ της Τουρκίας, οι πολίτες είναι αυτοί που θα βιώσουν την μείωση της αγοραστικής τους δύναμης.

Επιπλέον, δηλώσεις όπως αυτές για απελευθέρωση της Ιερουσαλήμ από τον Σιωνισμό εντάσσονται στην προσπάθεια της Τουρκίας να φανεί ως ηγέτιδα του μουσουλμανικού κόσμου. Το ίδιο αποσκοπούν και πολλές από τις υπερπόντιες εκστρατείες του. Μπορεί να του κοστίζουν σε διεθνή στήριξη αλλά επιτυγχάνει την αντίστοιχη εσωτερική, που την έχει εκλογικά ανάγκη.

Η Τουρκία έχει ήδη δυνάμεις κατοχής ή βάσεις σε Ιράκ, Συρία, κατεχόμενη Κύπρο, Λιβύη Σομαλία, Κατάρ και επιχειρούν να στήσουν βάση και στο Σουδάν.

Νομική αμφισβήτηση, σύγκρουση και συμφερόντων και σύμμαχοι

Το Δίκαιο της Θάλασσας που κυρώθηκε ως συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών το 1982 δεν χαράσσει διαχωριστικές γραμμές μεταξύ χωρών, όπως τα χερσαία σύνορα, απλά δίνει συγκεκριμένα κριτήρια για την υφαλοκρηπίδα.  H Τουρκία δεν την υπέγραψε διότι δεν την βόλευε.  Θεωρεί ότι η ΑΟΖ εκτείνεται κάτω από την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα την οποία διαθέτει, κατ’ αυτήν,  μόνο η ηπειρωτική χώρα και όχι τα νησιά, τα οποία έχουν μόνο κυριαρχία όσο εκτείνονται τα θαλάσσια χωρικά σύνορα (έως 12 ναυτικά μίλια κατά μέγιστο σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας). Έτσι επιχειρεί επέκταση επιρροής σε θαλάσσιες ζώνες όπου είναι πιο εύκολο να υπάρξει αμφισβήτηση, με συστηματική δημιουργία γκρίζων ζωνών και τετελεσμένων, προτάσσοντας στρατιωτική ισχύ.

Η ελληνική εκδοχή του διεθνούς δικαίου δυσχεραίνει τον τουρκικό στόχο που είναι η επέκταση επιρροής και δημιουργίας Mare Nostrum στην ανατολική Μεσόγειο, περιλαμβανομένης και της συνεκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων.

Τα μέσα που χρησιμοποιεί είναι προβολή της ως ηγέτιδα του μουσουλμανικού κόσμου, δημιουργία βάσεων στην λεκάνη της Μεσογείου, ερμηνεία διεθνούς δικαίου σύμφωνα με την ιδιαίτερη γεωγραφία της περιοχής και το προσφυγικό ως μέσο πίεσης.

Η ενέργειές της έρχονται σε αντίθεση με τα άμεσα συμφέροντα χωρών όπως η Γαλλία (η οποία προσπαθεί να αναβιώσει την επιρροή της και στο Λίβανο), Αίγυπτος, Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, ΗΑΕ (η Τουρκία ενοχλήθηκε από την κανονικοποίηση των σχέσεων της με το Ισραήλ) και Ιορδανία.

Η Γαλλία επιπλέον, παραδοσιακά, μπλοκάρει την είσοδο της Τουρκίας στην ΕΕ διότι θα μειωθεί η δική της επιρροή σε αριθμό ευρωβουλευτών από μια μεγάλη πληθυσμιακά χώρα.

Ο μόνος σύμμαχος της γείτονος στην παρούσα φάση είναι το Κατάρ, το οποίο υποστηρίζει την μουσουλμανική αδελφότητα και στηρίζει οικονομικά την Τουρκία χρησιμοποιώντας την για προβολή ισχύος στην Μέση Ανατολή, Ανατολική Μεσόγειο και Λίβανο. Αλλά οι συμμαχίες είναι κάτι που εύκολα μεταβάλλεται, ανάλογα με τα συμφέροντα και ευτυχώς που υπάρχει αυτή τη σταθερά για να ξέρουμε πως να διαμορφώσουμε τις δράσεις μας.

Επειδή οι δύο χώρες δεν θα τα βρουν εύκολα μεταξύ τους κάποια τρίτη δύναμη θα πρέπει να μεσολαβήσει. Η Τουρκία δεν θα δεχθεί την ΕΕ καθώς θεωρεί ότι συντάσσεται με την Ελλάδα, άρα ο μόνος διαμεσολαβητής στο τέλος μπορεί να είναι οι ΗΠΑ.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα;

Έχουμε εθιστεί να πιστεύουμε ότι οι κρίσεις εκτονώνονται με διπλωματικές κινήσεις στρατηγικής όταν αυτές ανακύπτουν. Λάθος, οι κρίσεις προβλέπονται και προλαμβάνονται. Οι χώρες προετοιμάζονται χρόνια για τέτοια ενδεχόμενα.

Ο Thomas Schelling, εκπρόσωπος του στρατηγικού ρεαλισμού στα βιβλία του “The Strategy of Conflict” και “Arms and Influence” τέλη της δεκαετίας του ‘50, εξηγεί πως η χρήση της στρατιωτικής ισχύος σε διάφορα επίπεδα, από την άμεση άσκηση βίας έως την δυνατότητα απροσδόκητων ανταποδοτικών πληγμάτων μπορεί να κάνει την άλλη πλευρά να υποκύψει ή να συναινέσει. Περαιτέρω, αναλύει πως η αποτροπή μέσω απειλών σύρραξης, εκφοβισμού και διαπραγμάτευσης μπορεί να οδηγήσει στην αποφυγή πολέμου.  Η γνώση των επιθυμιών και των αδυναμιών του αντιπάλου παίζει ουσιαστικό ρόλο στο να εξαναγκαστεί η άλλη πλευρά να πράξει αυτό που επιθυμούμε.

Αν είχαμε λοιπόν τη αποτρεπτική δυνατότητα θα μπορούσαμε ήδη να έχουμε επεκτείνει τα χωρικά μας ύδατα στα 12 νμ με αποτέλεσμα να ελέγχουμε το 71% του Αιγαίου από το 41% που έχουμε δικαιοδοσία σήμερα και να διαθέτουμε αυξημένη μεταναστευτική, φορολογική, υγειονομική και αρχαιολογική αρμοδιότητα.   

Είμαστε ανίσχυροι; Όχι, αλλά αυτό είναι κάτι που θέλει διαρκή ανανέωση και εκσυγχρονισμό και εκεί μείναμε πίσω τα χρόνια της κρίσης με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται ο στρατιωτικός μηχανισμός να παρατάξει όλη την ισχύ που χρειάζεται για να συνδράμει την διπλωματία.

Ένας πύραυλος με 1000 χλμ βεληνεκές όπως ο Naval Cruise Missile των Belharra είναι πιο πειστικός από οποιαδήποτε διπλωματική νότα.  Από το 2018 συζητούσαμε την απόκτησή τους αλλά ουδέν έγινε έκτοτε.  Δύο φρεγάτες Belharra με όλα τα οπλικά συστήματα κοστίζουν 3 δισ. ευρώ.

Η χώρα πληρώνει 8,5 δισ. τον χρόνο σε ΠΡΟΩΡΕΣ συντάξεις. Χρήματα που δεν έπρεπε καν να βγαίνουν από τον προϋπολογισμό. Δεν μιλάμε για απόκτηση μεγαλύτερης συνολικά ισχύος από τον αντίπαλο, αυτό λόγω των μεγεθών των δύο χωρών είναι αδύνατο. Μιλάμε για την δυνατότητα τέτοιων ανταποδοτικών χτυπημάτων που η άλλη πλευρά δεν θα μπορέσει να τα αντέξει στρατιωτικά ή πολιτικά. Και αυτό απαιτεί υψηλή τεχνολογία και στοχευμένους εξοπλισμούς.

 Οι πολιτικές παλινωδίες την Ελλάδα δίνουν προτεραιότητα σε λαϊκίστικες επιδοματικές πρακτικές έναντι της συνεπούς προσήλωσης στην οικονομική ανάπτυξη, στην εκβιομηχάνιση και την έρευνα. 

Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για μια ισχυρή εξωτερική πολιτική. Παρατίθενται ενδεικτικά μερικές προτάσεις που θα μπορούσαν να αυξήσουν τα κρατικά έσοδα και τα κονδύλια που διατίθενται για την Άμυνα και την τεχνολογία:

  • Σταδιακή μετάβαση από το αναδιανεμητικό σε ένα μερικώς ή ολικώς κεφαλαιοποιητικό συνταξιοδοτικό σύστημα
  • Ελεύθερη οικονομία χωρίς στρεβλώσεις από συντεχνιακά συμφέροντα με σταθερούς και χαμηλούς συντελεστές για πολλά χρόνια και ιδιωτικοποίηση των ΔΕΚΟ
  • Σύνδεση των πανεπιστημίων με την εφαρμοσμένη έρευνα στον τομέα της άμυνας
  • Ίδρυση, με ιδιωτικά κεφάλαια, τεχνολογικού πάρκου με έμφαση στην αμυντική τεχνολογία

Ο κατάλογος προτάσεων μπορεί να επιμηκυνθεί αρκετά αλλά το βασικό νόημα παραμένει. Αποτελεί ψευδοδίλημμα ότι η υψηλή αμυντική αποτρεπτική δυνατότητα συνεπάγεται μείωση πόρων για άλλες ανάγκες. Αν θες να καθορίζεις ο ίδιος τις ανάγκες σου θα πρέπει να μπορείς να υπερασπίσεις αυτές σου τις επιλογές.

Η χώρα χρειάζεται αυτό που δεν διαθέτει, προσήλωση σε μια στρατηγική οικονομικής ανάπτυξης και στρατιωτικής ενδυνάμωσης σε βάθος δύο, τριών δεκαετιών όπου όλα τα κόμματα και οι κυβερνήσεις θα την υπηρετούν.

Όταν έχεις τα εργαλεία αρκεί να χρησιμοποιήσεις σωστά, όταν δεν τα έχεις ψάχνεις να τραβήξεις διπλωματικούς λαγούς από το καπέλο σε κάθε διεθνή κρίση. Δεν θα τους βρεις πάντα.

Facebook Comments