Στα δέκα σημεία που ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας ανέφερε, στην χθεσινή του ομιλία, ως σημαντικά για να αποκτήσει η Ελλάδα την κοινωνικο-οικονομική σταθερότητα που θα της επιτρέψει να μην διακινδυνεύσει τις κατακτήσεις των τελευταίων χρόνων, συμπεριέλαβε και την «αντίσταση της γραφειοκρατίας στη δημόσια διοίκηση».

Η έκφραση αυτή μου φάνηκε σιβυλλική. Σε τι αντιστάθηκε, άραγε, η ελληνική γραφειοκρατία;  Επιχειρήθηκε κάτι εναντίον της και  απέτυχε; Ή, μήπως, είναι άλλο πράγμα η γραφειοκρατία κι άλλο η δημόσια διοίκηση;

Πέρα, όμως, από την όποια ερμηνεία της έκφρασης του Διοικητή, ένα γεγονός παραμένει αδιαμφισβήτητο: Ο τρόπος που λειτουργεί και οργανώνεται η δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα παραμένει πελατειακός. Πολλοί θεωρούν ότι το πελατειακό σύστημα εξαντλείται στην πρόσληψη ημετέρων. Ο πελατειασμός, όμως, αποτελεί μια νοητική σύλληψη και μια επιχειρησιακή λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Κάθε τμήμα της (δομές, αποφάσεις, προσωπικό, υπηρεσίες, έλεγχοι) που αλληλεπιδρά με τα υπόλοιπα, λειτουργεί πελατειακά.

Ο πελατειακός τρόπος λήψης απόφασης, για παράδειγμα, επιτάσσει να υπάρχουν, διαρκώς, ανοιχτές οδοί για να μπορούν να τακτοποιούνται οι «ημέτεροι». Ποιά άλλη οδός θα μπορoύσε να το διασφαλίζει αυτό, καλύτερα, εκτός από τις τροπολογίες-γίγαντες που εισάγουν ολόκληρα νομοσχέδια από το παράθυρο, χωρίς διαβούλευση και τεκμηρίωση της αναγκαιότητάς τους;

Ο πελατειασμός εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία και δεν μένει στην εποχή του Μαυρογυαλούρου. Αφομοιώνει, προνομιακά, τα οφέλη από τις σύγχρονες τεχνολογίες και παρεισφρύει όπως, προσφυώς, είπε ο Michel Serres, ως πράσιτο, δηλαδή, ως γενικός τελεστής σε κάθε μορφή οργάνωσης. Αυτό το παράσιτο αποσταθεροποιεί, διαρκώς, τον διοικητικό ορθολογισμό, επί του οποίου, βασίστηκε το ελληνικό κράτος.

Συνάμα, όμως, ο πελατειασμός είναι όρος δυνατότητας για τη δημιουργία τάξεων υψηλότερης πολυπλοκότητας. H πελατειακή δημόσια διοίκηση του 2023 μπορεί να είναι, εν ταυτώ, μεταρρυθμιστική και αντι-μεταρρυθμιστική! Μπορεί να ομνύει στην διαφάνεια και την αμεροληψία που οι σύγχρονες τεχνολογίες εγγυώνται για την παροχή υπηρεσιών αλλά, στο ίδιο διάστημα, να αποδομεί την «Διαύγεια», να αποκρύπτει στοιχεία των δημοσίων συμβάσεων (ιδίως, δε, των απ’ ευθείας αναθέσεων), ακόμη και τον αριθμό και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των υπηρετούντων υπαλλήλων σε κάθε Υπουργείο και ΝΠΔΔ. Μπορεί να υιοθετεί σχέδια δράσης και στόχους αλλά η επίδοση κάθε μονάδας η υπαλλήλου να μην αξιολογείται με βάση αυτά. Μπορεί να παράγει σελίδες επί σελίδων για συμβούλους ακεραιότητας και κώδικες ηθικής, ακόμη και για πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, αλλά να καθυστερεί υπερβολικά στην εφαρμογή τους η να μην εφαρμόζει, καν, όσα διακηρύσσει και ψηφίζει.

Το ερώτημα που τίθεται, καλοπροαίρετα, από πολλούς είναι «μα, γιατί η δημόσια διοίκηση δεν αλλάζει»; Στην περίοδο των μνημονίων, η δημόσια διοίκηση δεν αποτέλεσε, παρά μόνον μια, μεταξύ άλλων,  μεταρρυθμιστική περιοχή. Οι δανειστές δεν κατανόησαν ούτε τον οριζόντιο χαρακτήρα της ούτε το βάθος του προβλήματος της πελατειακής διακυβέρνησης. Η προσπάθειά τους επικεντρώθηκε στον έλεγχο συγκεκριμένων δομών που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην δημοσιονομική και την οικονομική σταθερότητα. Το παράδειγμα της ΑΑΔΕ είναι χαρακτηριστικό. Ανεξάρτητη Αρχή εντός Υπουργείου δεν νοείται πουθενά στον αναπτυγμένο κόσμο, πλην όμως, αυτό, εδώ, συνέβη.

Οι σημειακές αλλαγές δεν απείλησαν, πάντως, το εδραιωμένο πελατειακό σύστημα. 

Όσον αφορά τα εθνικά κόμματα που άσκησαν την διακυβέρνηση, αυτά δεν έκαναν τίποτα περισσότερο από την περαιτέρω ενδυνάμωση της πελατοκρατίας.

Όποιες μείζονες οριζόντιες αλλαγές έχουν επισυμβεί, μέχρι τώρα, επιχειρήθηκαν από κεντρικές κυβερνήσεις που εμφορούνταν από την ισχυρή πεποίθηση ότι μόνον η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης και η αποκόλλησή της από τα παραδοσιακά πρότυπα λειτουργίας της, μπορεί να προσφέρει την πολυπόθητη οικονομική και δημοσιονομική σταθερότητα.

Δυστυχώς, σήμερα, που οι κρίσεις έχουν πολλαπλασιαστεί και μονιμοποιούνται, δεν υπάρχουν ηγεσίες που να αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων και την σοβαρότητα του εγχειρήματος. Οι αντιστάσεις στις μεταρρυθμίσεις πρέπει, λοιπόν, να αναζητηθούν, ιδίως, στο πολιτικό κι όχι στο διοικητικό  μέρος της δημόσιας διοίκησης.

Facebook Comments