Δέκα χρόνια από τον θάνατο της Μάργκαρετ Θάτσερ

Η είδηση του θανάτου της Μάργκαρετ Θάτσερ στις 8 Απριλίου του 2013 μας βρήκε χωμένους μέχρι τον λαιμό στα οικονομικά προβλήματα προσπαθώντας ατομικά αλλά και ως κοινωνία να επιβιώσουμε στην Ελλάδα που εκείνη την εποχή ζούσε την κορύφωση της οικονομικής κρίσης.

Η είδηση εκείνη είχε έρθει για να υπενθυμίσει σε όλους εμάς που ασφυκτιούσαμε κάτω από ένα βαρύ  κρατικιστικό σύστημα ότι κάποτε υπήρξε σε μια μεγάλη χώρα του δυτικού κόσμου μια πολιτικός η οποία συγκρούστηκε λυσσαλέα με κάθε έννοια κρατισμού βγαίνοντας νικήτρια.

Στα χρόνια που πέρασαν από τον θάνατο της όποτε παρακολουθώ αποτιμήσεις του έργου της ακούω να της προσάπτουν το επίθετο «αμφιλεγόμενη». Όντως έναν άνθρωπο που στην κηδεία του από την μια γιούχαραν όταν περνούσε η νεκρική πομπή και από την άλλη την ίδια στιγμή άλλοι έραιναν το φέρετρο με λουλούδια μπορείς να τον αποκαλέσεις «αμφιλεγόμενο». Αλλά υπήρξε ποτέ κανένας πραγματικά μεγάλος άνθρωπος στην ιστορία που να μην ήταν αμφιλεγόμενος; Για καμία μεγάλη προσωπικότητα που πέρασε και άφησε το στίγμα της σε αυτήν την γη δεν θα ακούσουμε μόνον αγιογραφίες ή μόνον λίβελους. Γιατί οι πραγματικά μεγάλες προσωπικότητες και συγκρούστηκαν και κατέστρεψαν και συγκρούστηκαν και έσωσαν. Ως μεγάλοι έκαναν μεγάλα λάθη και μεγάλα καλά. Αν για το πέρασμα και τα πεπραγμένα ενός ανθρώπου από την ζωή ακούσουμε μόνον καλά ή μόνον κακά λόγια τότε η σταδιοδρομία του σε αυτόν τον κόσμο υπήρξε ένα αδιάφορο πέρασμα που δεν άφησε κανένα στίγμα στον καιρό του.

Η Μάργκαρετ Ρόμπερτς, μετέπειτα Θάτσερ, γεννήθηκε στις 13 Οκτωβρίου του 1925 στην πόλη Gradtham.  Ο πατέρας της ήταν παντοπώλης και αναμιγνυόταν στην τοπική πολιτική σκηνή ενώ ήταν και ιερέας εκκλησίας Μεθοδιστών. Όντας καλή μαθήτρια το 1944 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης για να σπουδάσει Χημεία. Το 1951 παντρεύτηκε τον Ντένις Θάτσερ ενώ το 1959, αν και  μητέρα δύο παιδιών, εξελέγη στην Βουλή των κοινοτήτων με το Συντηρητικό κόμμα. Το 1970 με την νίκη του κόμματος της η Θάτσερ γίνεται υπουργός παιδείας. Ενώ το 1975 εξελέγη πρόεδρος του Συντηρητικού κόμματος. Στις 3 Μαΐου μέσα σε ένα οικονομικό και πολιτικό χάος που περιελάμβανε από την Βρετανική προσφυγή στο ΔΝΤ μέχρι μια αντιλαϊκή ληστρική φορολογική πολιτική του Εργατικού κόμματος η Μάργκαρετ Θάτσερ κερδίζει τις εκλογές. Τώρα πλέον είναι η «Σιδηρά Κυρία»! Ως Σιδηρά Κυρία έριξε τον πληθωρισμό από το 18% στο 8,6%. Μείωσε τις κρατικές δαπάνες ενώ στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ανακατέλαβε τα Φόκλαντ από τους Αργεντινούς το 1983.

Κατά την δεύτερη θητεία της ως πρωθυπουργός η οικονομική της πολιτική χαρακτηρίστηκε από την ριζική μείωση του κρατικού παρεμβατισμού, την απελευθέρωση των αγορών, την προώθηση της επιχειρηματικότητας και τις ιδιωτικοποιήσεις. Οι περισσότερες δημόσιες επιχειρήσεις πωλήθηκαν φέροντας έσοδα 29 δις λίρες. Οι αντιδράσεις που αντιμετώπισε ήταν τρομακτικές και περιελάμβαναν από βομβιστικές επιθέσεις έως πάνκ τραγούδια που έλεγαν ότι ο κόσμος θα πανηγυρίζει όταν πεθάνει. Καμία από αυτές τις αντιδράσεις δεν φάνηκε να την επηρεάζει. Μόνον μια την έπληξε και ήταν η καταλυτική. Στις εσωκομματικές εκλογές του 1990 δεν κατάφερε να εκλεγεί εκ νέου πρόεδρος του Συντηρητικού κόμματος εισπράττοντας την μεγάλη δυσαρέσκεια για μια νέα φορομπηχτική πολιτική που σχεδίαζε να επιβάλει. Η ήττα αυτή έφερε την παραίτηση από την πρωθυπουργία και την σταδιακή απόσυρση από τα κοινά έως τον θάνατο της το 2013.

Άνθρωποι που την γνώρισαν και συνομίλησαν μαζί της  έχουν περιγράψει το μοναδικό στιλ της ως εξεζητημένα επιτηδευμένο σε σημείο που να γίνεται φανερό ότι πάντα μέσα από αυτό ήθελε να αποκρύψει αυτό που η ίδια θεωρούσε «ταπεινή καταγωγή» που την στιγμάτιζε στα υψηλά Βρετανικά σαλόνια ως την «κόρη του μπακάλη».  Αυτό το μοναδικό και χαρακτηριστικό στιλ είχε γίνει μανιώδης στόχος των επικριτών της. Τους ενοχλούσε η οξεία φωνή της, η κόμμωση της, η τσάντα που πάντα κρατούσε, οι γόβες της, η προγνανθική οδοντοστοιχία της κτλ. Όσο για τον χαρακτήρα της τον περιγράφουν λακωνικά ως: «Την  δυναμική σκύλα θεία που έχει ο καθ’ ένας από εμάς στην οικογένεια του»…

Η πολιτική ιστορία του ΗΒ και της Ευρώπης έχει σημαδευτεί από τα δώδεκα χρόνια της εξουσίας της Θάτσερ. Αν και τα αποτελέσματα των ρηξικέλευθων πολιτικών της δεν ήταν τόσο εντυπωσιακά όσο θέλουν φίλοι και αντίπαλοι να πιστεύουν. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το 1979 το 13,4% των Βρετανών είχε ανεπαρκές εισόδημα ενώ το 1990 το ποσοστό αυτό έφτασε το 22,2%. Αντίστοιχα ούτε οι κρατικές δαπάνες είχαν μειωθεί τόσο δραματικά όσο θα θέλαμε να φανταζόμαστε. Το 1980 έφταναν το 23,1% του εργατικού δυναμικού της χώρας ενώ στο τέλος της δεκαετίας το 20%.

Παρ’ όλα αυτά το πέρασμα της Θάτσερ αποτελεί μια μεγάλη επανάσταση της ελεύθερης οικονομίας που τάραξε συθέμελα το παγιωμένο μεταπολεμικό μοντέλο κρατισμού.  Σήμερα λίγα αποτελέσματα έχουν παραμείνει  ενεργά από τα πεπραγμένα της αλλά το στίγμα που άφησε θα αποτελεί ένα μεγάλο σημείο αναφοράς στα μελλοντικά καπιταλιστικά οικονομικά μοντέλα.