Τον Μάϊο έγινε γνωστή η πρόθεση του Δήμου Αθηναίων για τη δημιουργία νέου χώρου εποπτευόμενης χρήσης (ΧΕΧ) στον Βοτανικό η οποία έτυχε πολύ θετικής αποδοχής από δημοσιογράφους, κυρίως, για να συνεχιστεί με τις αντιδράσεις των κατοίκων.

Προβαλλόμενος λόγος είναι η αντιμετώπιση της θλιβερής κατάστασης στο κέντρο της Αθήνας (π.χ. οδός Καρόλου/Ιεροθέου κ.α.) και η μείωση της βλάβης στους εξαρτημένους χρήστες. Σ’ αυτό να προστεθεί και το επιχείρημα ότι «είμαστε πίσω σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης». Για να δούμε όμως την εξέλιξη αυτής της πολιτικής και πόσο «πίσω» είμαστε.

Τα ΧΕΧ είναι δομές με επαγγελματίες υγείας που επιβλέπουν τη χρήση ναρκωτικών, τα οποία οι ίδιοι οι χρήστες έχουν προμηθευτεί Στόχος είναι η μείωση νοσηρότητας και θνησιμότητάς τους. Ανήκουν στη στρατηγική μείωσης της βλάβης, και όχι στον περιορισμό της χρήσης (μείωση της ζήτησης) ή στην απεξάρτηση.

Τον Μάρτιο 2019 με τον Ν. 4600 (άρ. 91) εισάγονται οι ΧΕΧ στην Ελλάδα και ορίζεται ότι μόνο oι εγκεκριμένοι φορείς του άρθρου 51 (Ν. 4139/2013) μπορούν να λειτουργούν τέτοιες δομές και γι’ αυτές απαιτείται άδεια από τον/την υπουργό Υγείας. Οι φορείς του άρθρου 51 για προγράμματα θεραπείας/απεξάρτησης ήταν πέντε: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Ψ.Ν. Αθηνών, Ψ.Ν. Θεσσαλονίκης και το Κέντρο Απεξάρτησης και Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών. Με τον ίδιο νόμο (άρ. 169) προστίθενται στους φορείς το Γ.Ν. Ιωαννίνων Γ. Χατζηκώστα και το Γ.Ν. Κέρκυρας «Αγία Ειρήνη».

Το 2020 στον Ν. 4662 του υπουργείου  Προστασίας του Πολίτη για την Πολιτική Προστασία, προστέθηκαν -για όσους παρακολουθούσαν το θέμα-, την τελευταία στιγμή διατάξεις χωρίς να τεθούν σε διαβούλευση. Μία από αυτές, άρθρο 189, έδωσε τη δυνατότητα και στους ΟΤΑ να λειτουργούν ΧΕΧ, σταθερούς και κινητούς.

Το ίδιο έτος, εκδίδεται υπουργική απόφαση (Δ2α/οικ.25602/27-4-2020), η οποία θέτει τις ειδικότερες προϋποθέσεις για τους ΧΕΧ, και τον Μάρτιο 2024 ακολουθεί δεύτερη ΥΑ (Δ2α/οικ 13530/4-3-2024), επικαιροποιώντας την προηγούμενη του 2020, τονίζοντας μάλιστα ότι «δεν προκαλείται δαπάνη σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού» (παρ. 16), παρότι προβλέπεται σημαντική υλικοτεχνική και ανθρώπινη υποδομή (άρ. 3, 4).

Το 2025 λειτουργούσαν 100 ΧΕΧ σε 15 χώρες (11 ευρωπαϊκές, με την Ελλάδα), κυρίως για χρήστες ηρωίνης, ενώ στις ΗΠΑ υπήρχαν μόνο τρεις από το 2018. Στη Γαλλία ξεκίνησε να λειτουργεί το πρώτο πρόγραμμα τον Οκτώβριο 2016. Το 2019 αναμενόταν να λειτουργήσει μία δομή στην Ιρλανδία, η οποία άνοιξε τελικά πιλοτικά για 18 μήνες τον Δεκέμβριο 2024 και μία στην Πορτογαλία, στην In Mouraria. Μόλις τον Μάρτιο 2025 άνοιξε στην Γλασκώβη ο πρώτος χώρος στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης στην Αθήνα υπάρχει από το 2021, είναι το «STEKI 46» στην Καποδιστρίου 46, με 12 θέσεις για την ενέσιμη ή/και εισπνεόμενη χρήση (ακόμη και «σίσα») προ-αποκτημένων ναρκωτικών ουσιών. Όμως τρεισήμισι χρόνια τώρα η προσέλευση χρηστών είναι πολύ περιορισμένη. Ο υφυπουργός Υγείας μιλά για «κουλτούρα δρόμου», ότι δηλ. οι χρήστες προτιμούν να κάνουν χρήση στον δρόμο μαζί με άλλους.

Από τον Οκτώβριο 2013 μέχρι τον Αύγουστο 2014 (10 μήνες) λειτούργησε στην Αθήνα πιλοτικά ο εποπτευόμενος σταθμός χρήσης«ΟΔΥΣΣΕΑΣ» που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ. Στεγάστηκε σε κτίριο του ΟΚΑΝΑ στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, δίπλα σε άλλες σχετικές δομές. Σκοπός του ήταν η «Μείωση της όχλησης της κοινότητας από την ενέσιμη χρήση ουσιών σε δημόσιους χώρους, αναβαθμίζοντας έτσι περιοχές στο κέντρο της πόλης» (sic!). Ωστόσο, η συσσώρευση σχετικών δομών (Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης, Μονάδα Υποκατάστασης Άμεσης Πρόσβασης Αθήνας, Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων) στην ίδια περιοχή επιδείνωσε την κατάσταση, με έξαρση της χρήσης, του εμπορίου ναρκωτικών και της πορνείας. Η λειτουργία του «Οδυσσέα» ανεστάλη τον Ιούλιο 2014. Ο ΟΚΑΝΑ επικαλέστηκε νομικό κενό, ενώ σύμφωνα με την PRAKSIS έκλεισε «σε συνέχεια σχετικής εισαγγελικής παραγγελίας, κατά την οποία διατάχθηκε προκαταρκτική εξέταση για τη διερεύνηση τυχόν αξιόποινων πράξεων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών».

Τα τελευταία χρόνια η δημιουργία XEX έχει μειωθεί λόγω υψηλού κόστους, στροφής των χρηστών σε άλλες ουσίες (π.χ. κάνναβη, κοκαΐνη, συνθετικές, εισπνεόμενες) και αμφιβολιών για την αποτελεσματικότητά τους. Στην Ελλάδα για παράδειγμα, σύμφωνα με το ΚΕΘΕΑ, έχει αυξηθεί ιδιαίτερα η χρήση κάνναβης και κοκαΐνης. Ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το 90% των χρηστών που προσέγγιζαν το ΚΕΘΕΑ ανέφεραν ως κύριες ουσίες χρήσης την ηρωίνη και τα οπιοειδή, σήμερα η αναλογία έχει περιορισθεί στο 1/3. Έτσι, το 2022 η κάνναβη και τα συνθετικά κανναβινοειδή αναφέρονται ως κύρια ουσία χρήσης από το 37,5% των χρηστών, η ηρωίνη και τα οπιοειδή από το 31,5% και η κοκαΐνη και τα αμφεταμινούχα ναρκωτικά από το 27%. Το 2023 ο ΟΚΑΝΑ, o οποίος διέθετε στον νομό Αττικής έξι Μονάδες Υποκατάστασης, σχεδίαζε προγράμματα για νέες ουσίες.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά (EMCDDA), η αποτελεσματικότητα των ΧΕΧ χαρακτηρίζεται είτε «άγνωστη» (unknown effectiveness), είτε «πιθανόν ευεργετική» (likely to be beneficial).

Με την εξάπλωση της χρήσης νέων ουσιών, οι ΧΕΧ έχουν προκαλέσει έντονες αντιδράσεις από κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, τόσο στην Ευρώπη όσο και στον Καναδά. Στη Γαλλία, οι Γονείς Ενάντια στα Ναρκωτικά και το Εθνικό Συμβούλιο της Ιατρικής Ένωσης τονίζουν ότι «το κράτος δεν έχει καμία συνταγματική υποχρέωση να διευκολύνει τη χρήση ναρκωτικών» και ότι οι ΧΕΧ δεν αποτρέπουν τη χρήση. Παρόμοιες θέσεις εκφράζουν και Καναδοί εισαγγελείς και νομικοί.

Ζωηρή συζήτηση διεξάγεται ακόμη για το ότι οι ΧΕΧ γίνονται μαγνήτης για τους εμπόρους ναρκωτικών και άλλα «αρπακτικά», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, με αποτέλεσμα να προκύπτει και ένα γενικότερο θέμα δημόσιας ασφάλειας. Η διασπορά των ΧΕΧ στους δήμους εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους: 1) Πλήγμα στη νόμιμη επιχειρηματικότητα, 2) υποβάθμιση της περιοχής (κοινωνικά, αισθητικά, οικονομικά), άνοδος της εγκληματικότητας και 3) ενίσχυση εγκληματικών δικτύων. Γι’ αυτό επισημαίνεται η ανάγκη για προσεκτική, περιορισμένη και απολύτως ελεγχόμενη εφαρμογή τέτοιων δομών από τις υγειονομικές αρχές, τις κοινωνικές υπηρεσίες και την αστυνομία.

Η εμπειρία από τον «Οδυσσέα» και η προβληματική λειτουργία της Καποδιστρίου δείχνουν ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα ως προς την αποτελεσματικότητα και ως προς την κοινωνική αποδοχή. Παράλληλα, παραμένουν αναπάντητα ερωτήματα για την ανάγκη νέων δομών, τη συμβολή των πέντε Κέντρων Πρόληψης «Αθηνά Υγεία» του Δήμου Αθηναίων, και κυρίως για το οικονομικό κόστος αυτών των παρεμβάσεων. Σε ποιες μελέτες, αξιολογήσεις, εκτιμήσεις (Evidence Paper) βασίζει το υπουργείο την απόφασή του; H κουλτούρα του δρόμου θα καταπολεμηθεί με τη δημιουργία νέων χώρων; Αντί να ενισχυθούν τα στεγνά προγράμματα, η Πολιτεία τα αποδυναμώνει, αντιμετωπίζοντας την εξάρτηση ως ανεπίλυτο ατομικό πρόβλημα και όχι ως κοινωνικό.

Η κυβερνητική αντιμετώπιση του θέματος των ΧΕΧ προκαλεί ακόμη πιο έντονο προβληματισμό, καθώς η Έκθεση Αξιολόγησης Συνεπειών Ρυθμίσεων για τον Ν. 4662/2020 αγνοεί εντελώς τις κοινωνικές επιπτώσεις και υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν συνέπειες (!). Το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους δηλώνει ότι το κόστος εξαρτάται από μελλοντικά δεδομένα, ενώ η Έκθεση Διαβούλευσης σταματά πριν την κρίσιμη ρύθμιση (στο άρ. 182) και η Έκθεση της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής απλώς αναπαράγει το άρθρο 189, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση.

Η κατάσταση στην οδό Καρόλου/Ιεροθέου δεν αναμένεται να αλλάξει με τη δημιουργία ΧΕΧ στον Βοτανικό ή αλλού, καθώς στην Καρόλου οι χρήστες διαβιούν παράλληλα και δεν χρειάζεται να  καταγραφούν σε κανένα μητρώο. Η κατάσταση ίσως βελτιωθεί όταν ακολουθηθεί το μοντέλο της χορήγησης υποκαταστάτων του ΟΚΑΝΑ σε νοσοκομεία, πολύ προσεκτικά και πολύ περιορισμένα, αντί της εκ νέου συγκέντρωσης δομών σε ήδη επιβαρυμένες περιοχές του κέντρου της Αθήνας.

Η πολιτική επιλογή δημιουργίας νέων ΧΕΧ -χωρίς (ανεξάρτητη, αντικειμενική) επιστημονική αξιολόγηση και χωρίς ουσιαστική αξιοποίηση των υπαρχουσών δομών-, παρουσιάζεται μεν ως κοινωνικά προοδευτική, αλλά στην πράξη φαίνεται να εξυπηρετεί πολιτικά, επαγγελματικά και οικονομικά συμφέροντα, ενώ δεν  αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τη χρήση και την εξάρτηση. Η έμφαση στη μείωση της βλάβης με τις ΧΕΧ είναι η αποδοχή από την επίσημη πολιτεία της μεγαλύτερης αποτυχίας των πολιτικών της για τα ναρκωτικά – μείωσης της ζήτησης και μείωσης της προσφοράς.

Facebook Comments