Κακοποίηση Ανθρώπων και Ζώων – Βία με κοινούς παρανομαστές;

«…Οι άνθρωποι, υποστηρίζουμε, ότι είμαστε κοινωνικά ζώα, αλλά δεν είμαστε μόνο εμείς. Όσο περισσότερο μαθαίνουμε για τα ζώα, εξημερωμένα και άγρια, τόσο πιο πολύ θα πρέπει να εντυπωσιαζόμαστε από τις κοινωνικές ανάγκες και  τις συμβάσεις οι οποίες χαρακτηρίζουν τις ζωές τους…»

Piers Beirne , 2007, “Issues in Green Criminology”, p.70,“Animal rights, animal abuse and green criminology”

Αφορμή για το παρόν κείμενο υπήρξε το παρακάτω γράμμα του γιού μου στην νεκρή φώκια της Ίου.

Το περιστατικό συζητήθηκε, όταν στο πλαίσιο ενός μαθήματος στο σχολείο του ζητήθηκε να γράψει ένα γράμμα και επηρεασμένος από την είδηση,  εξέφρασε τους προβληματισμούς του. Μετά από τις αναφορές για το συγκεκριμένο θέμα, το επίμονο ερώτημα των μικρών παιδιών που ζούνε με ζώο στο σπίτι, ήταν: «Γιατί;». Γιατί ένας άνθρωπος να προβεί σε μια τέτοια  πράξη και κατά πόσο αυτή του η εγκληματική δράση παρουσιάζει κοινά στοιχεία με την συμπεριφορά που επιδεικνύει στους ανθρώπους;

Η κακοποίηση των ζώων περιλαμβάνει την κοινωνικά μη αποδεκτή συμπεριφορά η οποία με πρόθεση προκαλεί περιττό πόνο, ταλαιπωρία, άγχος (δυσφορία) ή/και θάνατο σε ένα ζώο (Ascione, 1993:228). Εκτός από τις περιπτώσεις των άγριων ζώων, συχνά, στην καθημερινότητά μας, γινόμαστε μάρτυρες κακοποιήσεων ζώων συντροφιάς, με δράστες σε κάποιες περιπτώσεις τους ίδιους τους ιδιοκτήτες τους.

Οι περισσότεροι ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι αυτού του είδους η συμπεριφορά αποτελεί σύμπτωμα άλλων προβλημάτων, ενώ τα παιδιά που κακοποιούν ζώα, μεγαλώνουν σε βίαια περιβάλλοντα (είτε είναι θύματα τα ίδια ενδοοικογενειακής βίας, είτε μάρτυρες αυτής). Σύμφωνα με τις Θεωρίες της Μίμησης, τα παιδιά «εκπαιδεύονται» σε συγκεκριμένο pattern συμπεριφοράς και αντιμετώπισης των αδύναμων πλασμάτων. Ένα κοινό στοιχείο μεταξύ των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και των ζώων που κακοποιούνται είναι η αδυναμία τους, συναισθηματική ή σωματική, να αντιμετωπίσουν τον δράστη.

Σύγχρονες έρευνες μας προσκομίζουν στοιχεία που υποστηρίζουν ότι υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της σκληρότητας που επιδεικνύουν τα παιδιά στα ζώα και της μετέπειτα -ως ενήλικες- βίαιης συμπεριφοράς τους (Vachss, A., 2005).

Η δημιουργία αναπαραστάσεων και εικόνων κατά την διάρκεια της παιδικής ηλικίας, μέσω των μηχανισμών της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης (Piaget) των νοητικών σχημάτων, έχουν ως αποτέλεσμα συμπεριφορές οι οποίες μας ακολουθούν σε όλη μας τη ζωή (χωρίς να μπορεί να υποστηριχτεί με βεβαιότητα ότι οι συμπεριφορές αυτές δεν είναι δυνατόν να αλλάξουν). Υπάρχει σύνδεση μεταξύ βιαιότητας κατά των ζώων και εγκληματικής συμπεριφοράς αργότερα. Συμπεριφοράς που αφορά διαπροσωπικά βίαια εγκλήματα.

Τα τελευταία χρόνια είναι έντονος ο προβληματισμός των εγκληματολόγων για το κατά πόσο η βία μέσα στην οικογένεια και η κακοποίηση των ζώων έχουν κοινούς παράγοντες γέννησης. Η έρευνα των αιτιών εγκληματογένεσης είναι σημαντική σε κάθε περίπτωση για την αντιμετώπιση και την διαχείριση ενός εγκληματικού φαινομένου.     

Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι γονείς που παραμελούν ή κακοποιούν ζώα συχνά αντιμετωπίζουν κατά τον ίδιο τρόπο και τα παιδιά τους. Στις ΗΠΑ το 88% των ζώων που βρίσκονταν σε περιβάλλοντα ενδοοικογενειακής βίας κακοποιήθηκαν ή σκοτώθηκαν, ενώ στην Αυστραλία μία στις δώδεκα γυναίκες οι οποίες είχαν κακοποιηθεί από τους συντρόφους τους, υποστήριξαν ότι ο δράστης είχε κακοποιήσει και το κατοικίδιό τους.

Αν θέλαμε να κατηγοριοποιήσουμε τα κίνητρα των δραστών, την πρόθεση και τους σκοπούς τους, θα ήταν χρήσιμο να μελετήσουμε την έρευνα των Kellert & Felthous (1985: 1182-1124), στην οποία η κακοποίηση  παρουσιάζεται από τους ίδιους τους δράστες ως:

• Μέσο για να ελέγξουν τα ζώα (κακοποίηση ως μέσο εκπαίδευσης ή τιμωρίας).
• Αντίποινα στα ίδια τα ζώα.
• Έκφραση προκαταλήψεων.
• Προσπάθεια  «δημιουργίας» ενός επιθετικού ζώου.
• Τρόπο βελτίωσης κάποιων ικανοτήτων τους (το ζώο αποτελεί στόχο εκπαίδευσης).
• Απόπειρα να σοκάρουν την κοινή γνώμη με την είδηση της κακοποίησης.
• Αντίποινα σε ανθρώπους που έβλαψαν πριν τα δικά τους ζώα.
• Προσπάθεια να δείξουν τον θυμό τους και την εχθρότητα που ένιωθαν για κάποιον άνθρωπο, αλλά καθίσταντο αδύνατον να εκφράσουν αυτά τα συναισθήματα στους ίδιους (είτε επειδή υπήρχαν δεσμοί με τα συγκεκριμένα άτομα, είτε επειδή ήταν φορείς εξουσίας κ.α.)
• Για να βιώσουν nonspecific sadism (ένιωθαν ευχαρίστηση από την εμπειρία της κακοποίησης του ζώου).

Επειδή ακριβώς τα τελευταία χρόνια, οι κοινωνίες θορυβήθηκαν από αυτές τις συμπεριφορές και από το πώς αυτές συνδέονται με εγκληματικές προσωπικότητες (δράστες ενδοοικογενειακής βίας, βιαστές, serial killers κ.α.) και με άλλες εγκληματικές πράξεις, το FBI, ξεκίνησε να καταχωρεί περιστατικά κακοποίησης στο GROUP A του NIBRS. Έτσι δεν χρειάζεται να υπάρξει σύλληψη ή έρευνα για να καταχωρηθεί ένα  περιστατικό βίας κατά ζώου. Αρκεί η μήνυση.  

Αναλογιζόμενοι τα στοιχεία των ερευνών ίσως είναι η στιγμή να αντιληφθούμε πως το θέμα στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι να πείσουμε κάποιον να αγαπήσει τα ζώα. Δεν είναι ζητούμενο η επίδειξη ευαισθησίας. Σαφέστατα και κάθε κοινωνία που θέλει να χαρακτηρίζεται «πολιτισμένη» θα πρέπει να προστατεύει τα αδύναμα πλάσματα. Ωστόσο το πρόβλημα της κακοποίησης των ζώων είναι πιο σοβαρό. Σχετίζεται με την διαμόρφωση χαρακτήρων και με την «εκπαίδευση» των νεότερων μελών του κοινωνικού συνόλου.

Γι’ αυτόν τον λόγο τα ζώα δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα καταρχήν από τους γονείς. Θα πρέπει να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους να τα σέβονται και να τα προστατεύουν. Το ίδιο και το Σχολείο. Συνήθως στον σχολικό χώρο καταδικάζονται και τιμωρούνται συμπεριφορές που σχετίζονται με την αλληλεπίδραση των μαθητών, ενώ θα πρέπει να δοθεί η ανάλογη προσοχή και σε τέτοιου είδους περιστατικά.

Σε σχέση με τον σχεδιασμό μιας αντεγκληματικής πολιτικής με μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, είναι κρίσιμο το Κράτος να προχωρήσει στη δημιουργία της «Αστυνομίας Ζώων», όπως ήδη έχει συμβεί σε άλλες χώρες του Δυτικού κόσμου κυρίως σε Νορβηγία, Σουηδία, Ολλανδία και στις ΗΠΑ με ένα διαφορετικό μοντέλο, όπου τον συγκεκριμένο ρόλο επιτελούν οι animal control officers. Η Αστυνομία Ζώων θα στελεχώνεται όχι μόνο από αστυνομικούς αλλά και από κτηνιάτρους. Η Υπηρεσία αυτή θα πρέπει να είναι υπεύθυνη για τέτοιου είδους περιστατικά και οι πολίτες να καταγγέλλουν κακοποιήσεις ζώων, καθώς μόνο με την συνεργασία κοινότητας και αστυνομίας είναι δυνατόν να λειτουργήσει οποιοδήποτε σχέδιο αντεγκληματικής πολιτικής.

Το ζήτημα δεν έχει να κάνει μόνο με αυτή καθαυτή την διαχείριση του φαινομένου αλλά έχει και μία συμβολική διάσταση. Η Πολιτεία παρουσιάζεται με αυτόν τον τρόπο υπεύθυνη και αποφασισμένη να αντιμετωπίσει το θέμα και σε επίπεδο πρόληψης. Μια Πολιτεία που αναλογίζεται πως η βία κατά των ζώων αφορά και εγκληματικές συμπεριφορές κατά ανθρώπων. Πως σχετίζεται με την συμπεριφορά των  πολιτών της.

Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας Α. Μαγγανάς αναφέρει (2004) χαρακτηριστικά για τις υποχρέωση της Πολιτείας: «όπως ο εργολάβος, ο χτίστης, ο υδραυλικός έχουν τη συμβατική υποχρέωση να σου παραδώσουν το έργο σε καλή κατάσταση, δεν θα έπρεπε και η πολιτεία, μέσα στα πλαίσια ενός κράτους- πρόνοιας να έχει την υποχρέωση να παραδώσει στην κοινωνία έναν σωστό πολίτη…;»

Η βία γενικά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του βίου των ανθρώπων. Οι ορμές και τα επιθετικά ένστικτα υπήρξαν απαραίτητα για την επιβίωση του είδους. Η δημιουργία κανόνων και πλαισίων συμπεριφοράς είναι καθοριστικοί παράγοντες για την ειρηνική συμβίωση των κοινωνιών. Κάθε πράξη βίας η οποία δεν αντιμετωπίζεται, ακόμα και η φαινομενικά πιο ασήμαντη – όπως κακώς θεωρείται από πολλούς και η κακοποίηση των ζώων- αφυπνίζει τα κατώτερα ανθρώπινα ένστικτα και ενεργοποιεί ένα ντόμινο παρόμοιων αντιδράσεων, οδηγώντας τα άτομα σε πιο επιθετικές συμπεριφορές. Γιατί το θέμα δεν είναι μόνο ο σεβασμός της ζωής οποιουδήποτε έμβιου όντος αλλά η ίδια η κανονικοποίηση της βίας.

Πηγές:

-Μαγγανάς Α. , 2004, «Το Εγκληματικό φαινόμενο στην πράξη»

– Ascione F.R, 2001, “Animal abuse and youth violence”

-Ascione F.R., 2005, “Children and Animals: exploring the roots of Kindness and Cruelty”

-Flynn C.P., 2011 “Examining the links between animals and human violence”

-Kellert & Felthous , 1985,”Childhood cruelty toward animals among criminals and noncriminals”

-NIBRS User Manual for Animal Control Officers and Humane Law Enforcement

-Ruth Lrson,1990,”Animal cruelty may be a warning. Often proceeds harm to humans”

-Vachss A., 2005, “Children and Animal Exploring the roots of Kindness and Cruelty”