Η θεωρία ή το δόγμα του Odious Debt : Βασική Παρουσίαση

Θα επιχειρήσω μια μικρή αναφορά στον τρόπο που άρχισε να δημιουργείται η θεωρία ή το δόγμα του Odious Debt[1].

Το πρόβλημα ανέκυψε μετά τη λήξη του Ισπανο-Αμερικανικού Πολέμου το 1898, όταν οι αντιπροσωπείες των δύο χωρών συναντήθηκαν στο Παρίσι για να συζητήσουν τους όρους της ειρήνης. Ένα σημαντικό σημείο διαφωνίας ήταν τα δάνεια που είχε «χορηγήσει» η Ισπανία για να διεκπεραιώσει διάφορες πολιτικές στην Κούβα και για τις οποίες είχε δεσμεύσει σειρά από έσοδα του κράτους της Κούβας[2] .

Τα συγκεκριμένα δάνεια ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς ομολογιακών εκδόσεων της Ισπανίας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1880 [3], οι οποίες ευρίσκονταν στα χέρια διαφόρων ιδιωτών και έφεραν εγγυήσεις[4].

Στη συνάντηση των Παρισίων , η αντιπροσωπεία της Ισπανίας ζήτησε   ακριβώς όπως μεταφέρεται στις ΗΠΑ η κυριαρχία επί της Κούβας να μεταφερθούν όλα τα βάρη και οι υποχρεώσεις κάθε είδους .

Σε απάντηση η Αμερικανική αντιπροσωπεία υποστήριξε ότι το χρέος «δημιουργήθηκε από την Κυβέρνηση της Ισπανίας για δικούς της σκοπούς… για τους οποίους η Κούβα δεν είχε φωνή… και από καμιά οπτική γωνιά δεν προκύπτει ότι το χρέος δημιουργήθηκε για το καλό της Κούβας… Ακόμα περισσότερο χρησιμοποιήθηκαν τα ποσά του χρέους για την κατάπνιξη των εξεγέρσεων του λαού της Κούβας. Επίσης υποστηρίχτηκε ότι οι δανειστές γνώριζαν τους σκοπούς των δανείων και ότι οι εγγυήσεις δόθηκαν χωρίς τη συγκατάθεση του λαού της Κούβας. Συνεπώς η Ισπανία χρησιμοποίησε κάθε είδους μέσα ,μεταξύ των οποίων και το συγκεκριμένο δάνειο) για την επιτυχία των σκοπών της.

Με αυτό τον τρόπο η Αμερικανική Αντιπροσωπεία βάσισε την πρότασή της για άρνηση ανάληψης του χρέους της Κούβας σε τρεις αρχές:

-ότι το χρέος δημιουργήθηκε χωρίς τη συναίνεση του λαού της Κούβας

– ότι δεν έγινε επωφελεία  του λαού της Κούβας

-οι δανειστές γνώριζαν τις δύο προηγούμενες αρχές.

Η μοναδική εφαρμογή αυτών των αρχών σε Δικαστικό Πλαίσιο (Judicial context) που εμπεριέχει μια Διαιτητική Απόφαση (Arbitral Decision) είναι αυτή για την επίλυση μιας διαμάχης μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Κόστα Ρίκα σχετικά με την αποπληρωμή δύο δανείων που είχε συνάψει το καθεστώς Tinoco λίγο πριν την πτώση του. Τα δάνεια είχαν χορηγηθεί από την Royal Bank of Canada  και της Κυβέρνησης της Κόστα Ρίκα.[5]. Τα δύο δάνεια αφορούσαν , το πρώτο σε 100.000$ για την κάλυψη των εξόδων της αντιπροσωπείας του Αρχηγού του Κράτους (Federico Tinoco) και το δεύτερο επίσης ύψους 100.000$ με σκοπό την κάλυψη τεσσάρων ετών μισθούς και δαπάνες του αδελφού του Αρχηγού ο οποίος κάλυπτε τη θέση του Minister of Costa Rica στην Ιταλία. Τα δύο δάνεια συμφωνήθηκαν τον Ιούλιο του 1919.

Μετά την πτώση του καθεστώτος Tinoco , το νέο καθεστώς αρνήθηκε την πληρωμή αυτών των δανείων. Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και ο Chief Justice, William Howard Taft, μοναδικός κριτής στην περίπτωση , αποφάσισε ότι:

-Σύμφωνα με τις γενικές αρχές του Διεθνούς Δικαίου, μια αλλαγή της Κυβέρνησης δεν έχει κανένα αποτέλεσμα στις Διεθνείς Υποχρεώσεις του Κράτους.

-Το καθεστώς Tinoco ήταν de facto  Κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα από τον Ιανουάριο του 1917 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1919

-Ο Πρόεδρος Tinoco κυβέρνησε την χώρα με τη συγκατάθεση του λαού της Κόστα Ρίκα και  είχε αναγνωριστεί από αρκετά κράτη. Όμως 

– Η  Royal Bank of Canada   γνώριζε τους σκοπούς των δανείων.

Ο Δικαστής William Howard Taft,αποφάσισε ότι η Νέα Κυβέρνηση της Κόστα Ρίκα δεν πρέπει να πληρώσει το δάνειο. Η απόφασή του στηρίχτηκε στο:

…it is evident from the exhibits that in the spring of 1919 the popularity of the Tinoco Regime had disappeared, and that the political and military movement to end that regime was gaining strength… It became perfectly clear from the mob violence and disturbances in June and the evidences of the unpopularity of the Tinoco Regime, that it was in a critical condition….

………………………………………………………………….

The Royal Bank cannot here claim the benefit of the presumptions which might obtain in favor of a bank receiving a deposit in regular course of business and paying it out in the usual way . . . . The whole transaction here was full of irregularities. . . . The case of the Royal Bank depends not on the mere form of the transaction but upon the good faith of the bank in the payment of money for the real use of the Costa Rican Government under the Tinoco [R]égime. It must make out its case of actual furnishing of money to the government for its legitimate use. It has not done so. The bank knew that this money was to be used by the retiring [P]resident . . . for his personal support

after he had taken refuge in a foreign country. . . .

The case of the money paid to the brother . . . is much the same. . . . To pay salaries for four years in advance is a most unusual and absurd course of business. All the circumstances should have advised the Royal Bank that this second draft, too, was for personal and not for legitimate government purposes. It must have known that Jose

Joaquin Tinoco in the fall of his brother’s government, which was pending, could not expect to represent the Costa Rican Government as its Minister to Italy for four years, that the reasons given for the payment of the money were a mere pretense and that it was only, as in the case of his brother Federico, an abstraction of the money from the

public treasury to support a refuge abroad.[6].

To 1927 o Alexander Sack, ανέπτυξε ορισμένα χαρακτηριστικά του odious debt:

If a despotic power incurs a debt not for the needs or in the interest of the State, but to strengthen its despotic regime, to repress the population that fights against it, etc., this debt is odious for the population of all the State.

This debt is not an obligation for the nation; it is a regime’s debt, a personal debt of the power that has incurred it, consequently it falls with the fall of this power.

The reason these “odious” debts cannot be considered to encumber the territory of the State, is that such debts do not fulfill one of the conditions that determine the legality of the debts of the State, that is: the debts of the State must be incurred and the funds from it employed for the needs and in the interests of the State.

“Odious” debts, incurred and used for ends which, to the knowledge of the creditors, are contrary to the interests of the nation, do not compromise the latter—in the case that the nation succeeds in getting rid of the government which incurs them—except to the extent that real advantages were obtained from these debts. The creditors have

committed a hostile act with regard to the people; they can’t therefore expect that nation freed from a despotic power assume the “odious” debts, which are the personal debts of that power.

Even when a despotic power is replaced by another, no less despotic or any more responsive to the will of the people, the “odious” debts of the eliminated power are not any less their personal debts and are not obligations for the new power. . .[7] .

Επομένως «το Odious Debt   κατά τον Σακ έπρεπε να ικανοποιεί τρία κριτήρια: πρώτον, να έχει συναφθεί από ένα δεσποτικό πολίτευμα· δεύτερον, να μην έχει χρησιμοποιηθεί για το συμφέρον ή για τις γενικές ανάγκες του λαού· και τρίτον, ο δανειστής ήταν εν γνώσει των δύο πρώτων. Η γενική αρχή των “αισχρών” δανείων βασίστηκε πάνω στο σκοπό και στη χρήση ενός συγκεκριμένου δανείου ή δανείων, αλλά αυτή η βάση διευρύνθηκε πάνω στη βάση των παρανόμων πολιτευμάτων . Αυτή η διεύρυνση της έννοιας επικέντρωσε πρόσφατα την αρχική έννοια της άρνησης του χρέους στη βάση των πολιτευμάτων δίχως νομιμοποίηση κυρίως για χρέη του Τρίτου Κόσμου».[8]

Το τελευταίο επεισόδιο στο θέμα αυτό είναι η προσφυγή των ΗΠΑ για την άρνηση χρέους του Ιράκ, μετά την εισβολή των Αμερικανών. Η επιτροπή του Αμερικανικού Κογκρέσου ακύρωσε ένα μεγάλο μέρος των χρεών του Ιράκ μια και οι χώρες οι οποίες χρηματοδότησαν το Ιράκ πιέστηκαν από τους Αμερικανούς να το απαλλάξουν από τα χρέη τα οποία είχαν συσσωρευτεί από τον Σαντάμ Χουσεΐν [9]. Γενικά, η πρόταση του odious χρέους παίρνει τη χροιά της καταγγελίας ενός δικτάτορα των χωρών του Τρίτου Κόσμου, περιγραφή η οποία εγείρει ηθικά προτάγματα και συμπάθεια για την αποδοχή της άρνησης του χρέους από την κοινή γνώμη, η οποία πιέζει τους δανειστές προς την άποψη ότι τα δάνεια δεν χρησιμοποιήθηκαν για το λαό. Αλλά, ούτε και αυτό σημείο δεν είναι εύκολο να γίνει αποδεκτό γιατί μπορεί όντως δάνεια ή μέρος δανείων να πήγαν για νοσοκομεία, δρόμους σχολεία, γέφυρες [10]. «Στην περίπτωση της Ελλάδας το θέμα της άρνησης του χρέους δεν βλέπουμε πως μπορεί να θεμελιωθεί νομικά έτσι ώστε να πείσουμε τους πιστωτές ότι έχουμε τουλάχιστον ένα ηθικό έρεισμα για να απαιτήσουμε τη διαγραφή του χρέους. Θα μπορούσε κανείς να προβάλει και να αποδείξει ότι η πολιτική ηγεσία διοχέτευσε τα χρήματα των δανείων στο εξωτερικό και δεν τα χρησιμοποίησε για τους πολλούς; Ακόμη και αν αποδείξουμε ότι ένα μέρος των δανείων πήγαν στις τσέπες πολιτικών και φίλων τους, και πάλι αυτό δεν θα μπορέσει να θεμελιώσει την απαίτησή μας να διαγραφούν τα χρέη ως αισχρά ex post.»[11]

Η πρόσφατη συζήτηση για το θέμα έχει επικεντρωθεί στο να βρεθεί  ένας τρόπος που να απαγορεύει ή να αποτρέπει τους δανειστές να προβαίνουν σε δανεισμό προς δικτατορικά καθεστώτα. Η ύπαρξη δικτατορικού καθεστώτος αποτελεί αναγκαία συνθήκη.

Συγκεκριμένα:

• Η πρώτη ομάδα μελετητών προσπαθεί να προσδιορίσει νομικά ποια καθεστώτα (όχι δάνεια) είναι odious.[12]
• Η δεύτερη ομάδα εργάζεται για την ανάπτυξη μηχανισμού που θα ανακηρύξει το πότε το Εθνικό  Χρέος  είναι odious ενώ το δικτατορικό καθεστώς  βρίσκεται στην εξουσία. Η ομάδα αυτή προσανατολίζεται στη λύση δημιουργίας ενός Διεθνούς Δικαστηρίου  με την παράλληλη ενδυνάμωση των βασικών αρχών του δόγματος[13]
• Η Τρίτη ομάδα διερευνά  την εφαρμοσιμότητα   των αρχών του ιδιωτικού (εγχώριου) νόμου στο Δημόσιο Χρέος.  Ιδιαίτερα εξετάζουν την επέκταση των αρχών του κοινού νόμου των συμβάσεων, και των υποχρεώσεων του δανειστή, καθώς και τις θεμελιώδεις αρχές της φερεγγυότητας, επιχειρώντας να προμηθεύσει μια αποτελεσματική άμυνα για τη νέα κυβέρνηση η οποία απειλείται από πτώχευση καθώς υποχρεώνεται να προβεί σε πληρωμές ενός  odious debt το οποίο δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια κυριαρχίας  του δικτατορικού  ή του δεσποτικού καθεστώτος [14].

Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι παρά την εντατική συζήτηση στην Πολιτική και την Ακαδημαϊκή σφαίρα το δόγμα του  Odious Debt   δεν έχει ποτέ χρησιμοποιηθεί σε ένα Διεθνές Δικαστήριο[15] .

Τώρα αν εμείς ως ελληνική κοινωνία ή πολιτεία  θέλουμε να ονοματίσουμε τα κεφάλαια (τα οποία βεβαίως προήλθαν από  δάνειους πόρους ) που πήγαν σε μίζες από αγορές αμυντικών συστημάτων ή άλλων συναφών ή εντελώς διαφορετικών αγορών του Ελληνικού Κράτους από το εξωτερικό ως  Odious Debt   είναι δικαίωμά μας. Άλλωστε στην Ελλάδα είσαι ότι δηλώσεις. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι στοιχειοθετείται οποιαδήποτε  νομική βάση αποδεκτή από το διεθνές δίκαιο ή από οποιοδήποτε πολυμερή οργανισμό ή από διεθνές δικαστήριο.  Το ότι το ελληνικό κράτος και η ελληνική δικαιοσύνη απαιτείται να ξεκαθαρίσει περιπτώσεις διαφθοράς είναι απολύτως θεμιτό και αφορά στην σε μας ως ελληνική κοινωνία : για την στερέωση της δημοκρατίας και την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας. Η διαπραγμάτευση της απομείωσης του ελληνικού δημοσίου χρέους είναι πολιτική με βάση τους όρους βιωσιμότητας του σε σχέση με τις δυνατότητες της οικονομίας. Οι ηθικολογίες στο επίπεδο των διεθνών σχέσεων αποτελούν επιχειρήματα κενά περιεχομένου και χρησιμοποιούνται αποκλειστικά από τις μεγάλες δυνάμεις για να επικαλύψουν την γυμνή κυριαρχία τους.