Η εικονική εγγύτητα

Στις ανθρώπινες κοινωνίες μέχρι και στο πολύ πρόσφατο παρελθόν «οι σχέσεις συμπαρουσίας  προϋποθέτουν πάντα την εγγύτητα όσο και την απόσταση, την προσέγγιση όσο και την απομάκρυνση, τη σταθερότητα, όσο και τη φαντασία»[1].

Νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε με την παραπάνω θέση. Όμως στις μέρες που διάγουμε το βίο μας (τα τελευταία 25 έτη) υπάρχει μια τρίτη παρουσία, η «εικονική εγγύτητα» που είναι καθολικά και μόνιμα διαθέσιμη χάρη στο ηλεκτρονικό δίκτυο και η οποία διαταράσσει οριστικά την ισορροπία μετατρέποντάς την  σε μονόπλευρη ισορροπία υπέρ της απόστασης, της απομάκρυνσης και της φαντασίας και εις βάρος της προσέγγισης και της σταθερότητας.

Αναδύεται ένα ερώτημα:

Η κατάσταση αυτή φαίνεται ότι προετοιμάζει τον τελικό διχασμό μεταξύ «φυσικής» και  «πνευματικής» απομάκρυνσης. Μπορούμε να συνηγορήσουμε σε αυτό. Νομίζω  ότι με τα υπάρχοντα δεδομένα βλέπουμε ότι η πρώτη δεν αποτελεί προϋπόθεση της δεύτερης.

Η «εικονική εγγύτητα» έχει σήμερα τη δική της «υλική» βάση υψηλής τεχνολογίας , η οποία είναι απείρως ευρύτερη, πιο ευέλικτη, πιο ποικιλότροπη, ελκυστική και περιπετειώδης από κάθε διάταξη υλικών σωμάτων.

Αποτέλεσμα αυτής της «νέας πραγματικότητας» είναι ότι η φυσική εγγύτητα έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες από το παρελθόν, πρόσφατο και απώτερο, να επηρεάσει την πνευματική απομάκρυνση…

Ταυτόχρονα η «εικονική εγγύτητα» διαμορφώνει και την «εικονική απόσταση». Αποτελούν και οι δύο τις όψεις του ίδιου νομίσματος. Αν προσεκτικά σκεφθούμε θα αντιληφθούμε ότι η «εικονική απόσταση»  προκαλεί την αναστολή, ίσως και την ακύρωση , κάθε στοιχείου που μετατρέπει την γεωγραφική – τοπική κοντινότητα σε εγγύτητα. Καταργεί στην ουσία τον χώρο . Τον ενοποιεί σε ένα μεγάλο ηλεκτρονικό χωριό στο οποίο η εγγύτητα δεν απαιτεί πλέον φυσική κοντινότητα, αλλά και η φυσική κοντινότητα δεν καθορίζει την εγγύτητα , όπως  χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μπάουμαν[2].

Έτσι γινόμαστε μάρτυρες της προέλασης της εικονικής εγγύτητας η οποία καθιστά τις ανθρώπινες συνδέσεις συχνότερες και πιο ρηχές αλλά ταυτόχρονα εντονότερες και πιο σύντομες. Οι επαφές , συνεχίζει ο Μπάουμαν, χρειάζονται λιγότερο χρόνο και προσπάθεια για να συναφθούν και να διαλυθούν. Η απόσταση δεν αποτελεί εμπόδιο στο να ερχόμαστε σε επαφή- αλλά και το να ερχόμαστε σε επαφή δεν αποτελεί εμπόδιο στο να μείνουμε απομακρυσμένοι.

Ο διαχωρισμός επικοινωνίας και σχέσης ίσως και να είναι το σημαντικότερο επίτευγμα της εικονικής εγγύτητας.

Προσοχή. Ακούστε μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση με τα λόγια ενός μεγάλου ποιητή της νεωτερικότητας:

….but who meets again?

meeting is for strangers

meeting is for those who do not know each other…..

Είναι η φωνή του T.S.Eliot που δίνει με απόλυτη σαφήνεια , με το μεστό ποιητικό του λόγο, την εικόνα της ανθρώπινης συμπαρουσίας , στα έτη της νεωτερικότητας.  Σε πλήρη αντίθεση με την «πραγματικότητα» που επιβάλει η εικονική πραγματικότητα ( η οποία θεσμοποιεί έξω από εμάς ορισμένους τρόπους δράσης και ορισμένες γνώμες, που δεν εξαρτώνται από κάθε επιμέρους ατομική βούληση) η νεωτερική πραγματικότητα προσδιορίζει τη συμπαρουσία όχι μόνο ως φυσική αλλά και οικεία με την έννοια της πεποίθησης ότι το έτερο είναι γνωστό , συμμετέχει από κοινού σε ένα κοσμοείδωλο και σε μια πορεία ανέλιξης όπου το μακροχρόνιο και το στρατηγικό αποτελούν εκ των ον ουκ άνευ της υπαρξιακής πορείας.  Η προσωπική και άμεση , πρόσωπο με πρόσωπο, εγγύτητα περιορίζεται καθοριστικά από τη βαθύτερη , εσώτερη γνώση και αναγνώριση του άλλου.

Θα ήταν ανόητο και ανεύθυνο , σημειώνει πάλι ο Μπάουμαν, να κατηγορήσουμε την ηλεκτρονική τεχνολογία για την αργή αλλά σταθερή ύφεση της προσωπικής , πολυσχιδούς και πολυδιάστατης συνεχούς εγγύτητας.  Ωστόσο, η εικονική εγγύτητα έχει πλεονεκτήματα που στη σύγχρονη μετανεωτερική εποχή δεν μπορούν να προσφερθούν από τη φυσική εγγύτητα. 

Ο μοναχικός άνθρωπος μέσα σε ένα κλειστό ιδιωτικό διαμέρισμα , με ένα κινητό στο χέρι , μπορεί να αισθανθεί πολύ ασφαλέστερος και χωρίς να διακινδυνεύει από το να βρίσκεται σε κοινό χώρο μιας φυσικής συμπαρουσίας. Όμως αυτή η δήθεν ασφάλεια σε μια περίοδο υψηλής διακινδύνευσης, όπως έχει καθοριστεί να λέγεται η εποχή μας, αποτελεί την αρχή (και το τέλος;) του σύγχρονου μεταμοντέρνου κατακερματισμένου ατόμου .