Η ανισότητα έχει ανακύψει ως βασικό θέμα στις ΗΠΑ και όχι μόνο. Την προηγούμενη δεκαετία είχε εκτιμηθεί πως ο συνολικός ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας οδηγούσε σε αύξηση των εισοδημάτων της μεσαίας τάξης και σε μείωση της φτώχειας. Αυτό όμως, ίσως να μην ισχύει πια.

Το ποσοστό του εισοδήματος που απορροφάται από το 1% της ανώτερης εισοδηματικής τάξης έχει αυξηθεί απότομα. Η αύξηση της παραγωγής μετατρέπεται σε κέρδη. Οι πραγματικοί μισθοί όμως, παραμένουν σταθεροί.

Το οικογενειακό εισόδημα δεν αυξάνεται όσο γρήγορα αυξάνεται η παραγωγικότητα. Ο αθροιστικός αντίκτυπος όλων αυτών των εξελίξεων είναι πως  οι ΗΠΑ εξελίσσονται σταδιακά σε «Πύργο του Downton» (σ.σ. αναφορά στην βραβευμένη δραματική τηλεοπτική σειρά εποχής Downton Abbey που αποτυπώνει το χάσμα ανάμεσα στην αριστοκρατία και την εργατική τάξη). Είναι πολύ πιθανό ότι τέτοιου είδους θέματα θα μας απασχολούν για καιρό, ακόμη κι αφού εξομαλυνθούν οι κυκλικές συνθήκες και τα ελλείμματα του προϋπολογισμού τεθούν υπό έλεγχο.

Δικαίως ανησυχεί ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα. Όσοι τον καταδικάζουν για «επίθεση κατά των πλουσίων» και για λαϊκισμό στερούνται ιστορικής αντίληψης – για να το θέσω ευγενικά. Και άλλοι πρόεδροι των ΗΠΑ, από τον Φράνκλιν Ρούζβελτ μέχρι το Χάρι Τρούμαν επιτέθηκαν εναντίον των κερδών που αποκόμιζαν οι λίγοι προνομιούχοι από τον χρηματοοικονομικό κλάδο και τις επιχειρήσεις.

Ορισμένοι πέρασαν τα όρια της ρητορικής και προχώρησαν στη δράση. Ο Τζον Κένεντι, για να αντιμετωπίσει την εκτόξευση των τιμών χάλυβα, έστειλε άνδρες του FBI να πραγματοποιήσουν εφόδους στα γραφεία επιχειρηματικών κολοσσών και λέγεται ευρέως ότι έδωσε εντολή να εξεταστούν τα φορολογικά των στελεχών των εν λόγω επιχειρήσεων. Ο Ρίτσαρντ Νίξον χρησιμοποίησε το ίδιο όπλο το 1973, ανακοινώνοντας  φορολογικές έρευνες «στα βιβλία επιχειρήσεων που αύξησαν τις τιμές τους με ποσοστό μεγαλύτερο από 1,5% από το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο του Ιανουαρίου».

Όλοι τους αντιδρούσαν με το δικό τους τρόπο σε ένα φαινόμενο που ο Μπιλ Κλίνον περιέγραψε με τον καλύτερο τρόπο: «Ενώ οι πλούσιοι της Αμερικής έγιναν πλουσιότεροι…δεν έγινε πλουσιότερη και η χώρα… το χρηματιστήριο τριπλασιάστηκε, αλλά οι μισθοί μειώθηκαν».

Δεδομένης της ευρείας απογοήτευσης με την οικονομική στασιμότητα και καθώς αυξάνονται τα σημάδια που υποδεικνύουν ότι οι χαμηλότερες εισοδηματικές τάξεις έχουν τις λιγότερες πιθανότητες να βελτιώσουν τη θέση τους, εντείνονται οι πιέσεις για δράση. Κι αυτό είναι λογικό. Η πρόκληση όμως, είναι να ξέρεις τι ακριβώς πρέπει να κάνεις.

Εάν μπορούσε να αναδιανεμηθεί το εισόδημα χωρίς να επηρεαστεί η ανάπτυξη, τότε ανεμπόδιστα θα επιχειρηματολογούσε κανείς υπέρ της μείωσης των εισοδημάτων της κορυφής, ώστε να ευνοηθεί η μεσαία και η κατώτερη τάξη. Δυστυχώς όμως, δεν είναι έτσι τα πράγματα. Είναι εύκολο να βρει κανείς τρόπους να μειώσει τα κέρδη του Μπιλ Γκέιτς ή του Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Πώς όμως, μία τέτοια πολιτική θα οδηγούσε σε αύξηση του εισοδήματος του υπόλοιπου πληθυσμού;

Είναι αδιαμφισβήτητα γεγονός ότι υπήρξε δραματική αύξηση στον αριθμό των ανθρώπων με υψηλές αμοιβές στον χρηματοοικονομικό κλάδο. Πρόσφατες μελέτες αποκαλύπτουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης προκύπτει από την ενίσχυση τις αξίας των κεφαλαίων που διαχειρίζονται. (Η προμήθειά τους ως ποσοστό των κεφαλαίων που διαχειρίζονται έχει μείνει σταθερή). Ενδεχομένως θα μπορούσε να βρεθεί κάποια πολιτική για να μειωθούν αυτές οι προμήθειες. Ποιοι θα ευνοηθούν όμως; Οι κάτοχοι αυτών των κεφαλαίων, δηλαδή η ίδια ομάδα των πολύ πλούσιων ατόμων.

Με άλλα λόγια, δεν αρκεί να βρει κανείς πολιτικές που να μειώνουν την ανισότητα. Για να υπάρξει αποτελεσματικότητα, θα πρέπει να βρεθεί τρόπος να αυξηθούν τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης και των φτωχών. Η φορολογική μεταρρύθμιση παίζει κρίσιμο ρόλο. Ο υπάρχων φορολογικός κώδικας είναι τόσο κακοσχεδιασμένος που είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης, επιτρέπει στους πλούσιους να προστατεύσουν πολύ μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους από ότι στους φτωχούς.

Για παράδειγμα, η περσινή ενίσχυση του χρηματιστηρίου αποτιμάται σε αύξηση του πλούτου κατά 6 τρισ. δολ. εκ των οποίων η μερίδα του λέοντος πήγε στους ήδη πολύ πλούσιους. Το δημόσιο πιθανότατα δεν θα μπορέσει να πάρει ποσοστό μεγαλύτερο από 10% εξ αυτών των κεφαλαίων. Κι αυτό γιατί υπάρχουν φορολογικές πολιτικές που ευνοούν τους πλούσιους, όπως ο χαμηλότερος συντελεστής επί των κεφαλαιουχικών κερδών, η δυνατότητα για φοροαπαλλαγές σε μη πραγματοποιημένα κέρδη κλπ. Η φορολογία των επιχειρήσεων δίνει αντίστοιχες ευκαιρίες. Ο λόγος των εσόδων από φορολογία εταιρικών κερδών προς την κεφαλαιοποίηση των αμερικανικών επιχειρήσεων βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο. Επίσης, ο φόρος ακίνητης περιουσίας μπορεί να αποφευχθεί με κάποιους περίπλοκους σχεδιασμούς.

Εάν κλείσουν τα φορολογικά παραθυράκια των πλουσίων, τότε μπορούν να γίνουν φορολογικές ελαφρύνσεις αλλού. Μέτρα όπως η επιστροφή φόρου εισοδήματος μπορεί να βελτιώσει πολύ την κατάσταση για τη μεσαία και την κατώτερη τάξη, ενώ δεν στοιχίζει πολύ στο Υπουργείο Οικονομικών, καθώς δίνει στον κόσμο κίνητρο να εργαστεί και να αποταμιεύσει.

Είναι ειρωνικό ότι εκείνοι που δείχνουν το μεγαλύτερο ενθουσιασμό για τις δυνάμεις της αγοράς είναι εκείνοι που διαμαρτύρονται περισσότερο για την κατάργηση των φορολογικών προνομίων των πλουσίων. Κάποια στιγμή, το πρόβλημα της ανισότητας θα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Είναι καλύτερα αυτό να γίνει με τις αγορές να λειτουργούν ελεύθερα και στη συνέχεια να βελτιώσουμε το αποτέλεσμα. Αντιθέτως, οι πολιτικές που στοχεύουν στην ανατροπή των δυνάμεων της αγοράς, σπανίως έχουν αποτέλεσμα και συνήθως πέφτουν θύματα του νόμου των παράπλευρων απωλειών.

*Ο Lawrence Summers είναι πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ

Facebook Comments