Η αντιμετώπιση του ιδιωτικού χρέους στην Ελλάδα υπήρξε και παραμένει ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικοοικονομικά ζητήματα της τελευταίας δεκαπενταετίας.

Δύο θεσμοί ξεχωρίζουν ως κεντρικοί πυλώνες αυτής της πολιτικής: ο νόμος Κατσέλη (Ν. 3869/2010) από τη μία, και ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών της κυβέρνησης Μητσοτάκη από την άλλη.

Παρότι και οι δύο αποσκοπούν στην ανακούφιση των υπερχρεωμένων πολιτών, η φιλοσοφία, η διαδικασία και κυρίως η κοινωνική δικαιοσύνη που παράγουν διαφέρουν ριζικά.

1. Ο Νόμος Κατσέλη: Δικαστική προστασία με ανθρώπινο κριτήριο


Ο νόμος Κατσέλη εισήχθη το 2010 ως απάντηση στη ραγδαία αύξηση των ιδιωτικών χρεών λόγω της οικονομικής κρίσης.
Αρχικά, αφορούσε αποκλειστικά χρέη προς τις τράπεζες και τους ιδιώτες πιστωτές, και προέβλεπε τη δυνατότητα του οφειλέτη να προσφύγει στη Δικαιοσύνη ζητώντας δικαστική ρύθμιση ή και μερική διαγραφή των οφειλών του, υπό τον έλεγχο του Ειρηνοδικείου.

Η πρώτη περίοδος: Ρύθμιση τραπεζικών οφειλών


Στην πρώτη του φάση, ο νόμος Κατσέλη αποτέλεσε πραγματικό καταφύγιο για χιλιάδες υπερχρεωμένους δανειολήπτες. Τα δικαστήρια προχωρούσαν σε γενναία «κουρέματα» τραπεζικών χρεών, στηριζόμενα όχι μόνο σε αριθμητικούς δείκτες, αλλά και σε ανθρωποκεντρικά κριτήρια: τη μείωση του εισοδήματος, την ανεργία, την οικογενειακή κατάσταση, τα προβλήματα υγείας ή αναπηρίας.

Η δεύτερη περίοδος: Επέκταση σε οφειλές προς Δημόσιο και Ασφαλιστικά Ταμεία


Με τη νομοθετική προσθήκη του Ν. 4336/2015, ο νόμος επεκτάθηκε ώστε να καλύπτει και τα χρέη προς το Δημόσιο, την Εφορία και τα Ασφαλιστικά Ταμεία.

Η προσθήκη αυτή αναγνώριζε μια απλή κοινωνική αλήθεια: οι πολίτες δεν χρωστούν μόνο στις τράπεζες, αλλά και στο κράτος, για τους ίδιους λόγους – πτώση εισοδημάτων, ανεργία, αδυναμία πληρωμών.


Η προσθήκη αυτή προκάλεσε έντονη διοικητική αντίδραση. Ο ΕΦΚΑ και άλλες δημόσιες υπηρεσίες προέβαλαν ενστάσεις αντισυνταγματικότητας,
υποστηρίζοντας ότι το «κούρεμα» δημοσίων οφειλών παραβιάζει τη συνταγματική προστασία των δημόσιων εσόδων. 

Η δικαστική αυτή διαμάχη έληξε οριστικά με την απόφαση ΑΠ 997/2023 (Δ΄ Πολιτικό Τμήμα),
η οποία έκρινε ότι οι διατάξεις του νόμου Κατσέλη, όπως τροποποιήθηκαν, είναι απολύτως συνταγματικές και ότι η υπαγωγή των οφειλών προς τον ΕΦΚΑ και το Δημόσιο είναι νόμιμη και επιτρεπτή.

2. Δύο Τάξεις Οφειλετών: Μια αδικία που παραμένει


Η τροποποίηση του 2015 δημιούργησε δύο κατηγορίες πολιτών:

Α. Οι πρώτοι οφειλέτες — εκείνοι που πρόλαβαν να ενταχθούν στον νόμο Κατσέλη πριν από τη νομοθετική επέκταση, και επομένως ρύθμισαν μόνο τα τραπεζικά τους χρέη. 
Β. Οι δεύτεροι οφειλέτες — εκείνοι που υπέβαλαν αίτηση μετά την τροποποίηση και μπόρεσαν να ρυθμίσουν τόσο τα χρέη προς τις τράπεζες όσο και προς το Δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία.


Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια αντικειμενική αδικία:
οι πρώτοι οφειλέτες, αν και εντάχθηκαν νόμιμα και πλήρως στον ίδιο θεσμό, δεν είχαν τη δυνατότητα να συμπεριλάβουν τα χρέη τους προς το Δημόσιο, αφού ο νόμος τότε δεν το προέβλεπε.


Η αδικία αυτή θα μπορούσε να αρθεί μόνο αν το κράτος παρείχε τη δυνατότητα “μεταρρύθμισης” ή επανεξέτασης των παλαιών αποφάσεων του νόμου Κατσέλη —
είτε κατόπιν αιτήσεως του ίδιου του οφειλέτη είτε των κληρονόμων του, σε περιπτώσεις θανάτου.
Ένα τέτοιο μέτρο θα αποκαθιστούσε τη συνταγματική αρχή της ισότητας και θα εναρμονιζόταν με το πνεύμα της απόφασης ΑΠ 997/2023.

3. Ο Εξωδικαστικός Μηχανισμός: Μια Ψυχρή Αυτοματοποίηση


Αντίθετα, ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών (Ν. 4738/2020) είναι μια πλήρως ψηφιακή διαδικασία, όπου τα πάντα υπολογίζονται μέσω αλγορίθμου.
Δεν εξετάζει βιωτικές συνθήκες, δεν επιτρέπει εξατομίκευση, δεν λαμβάνει υπόψη προβλήματα υγείας, μακροχρόνια ανεργία ή κοινωνικά δεδομένα. 
Αντί να αξιολογεί τα πραγματικά εισοδήματα του πολίτη, χρησιμοποιεί τεκμαρτά εισοδήματα και αντικειμενικές αξίες.
Με άλλα λόγια, δεν βλέπει τη φτώχεια ή την ανάγκη — βλέπει μόνο τον υπολογιστή.

4. Συμπέρασμα: Γιατί ο Νόμος Κατσέλη δεν έπρεπε να καταργηθεί


Ο νόμος Κατσέλη καταργήθηκε, όμως τα χαρακτηριστικά της κρίσης δεν έχουν εξαφανιστεί.
Η κρίση ορίστηκε από δύο στοιχεία: τα χρέη των νοικοκυριών και τα χαμηλά εισοδήματα της κοινωνίας. Και τα δύο αυτά φαινόμενα παραμένουν ζωντανά.


Επομένως, όχι μόνο δεν θα έπρεπε να είχε καταργηθεί ο νόμος Κατσέλη, αλλά αντίθετα, το κράτος θα όφειλε να αναμορφώσει τον εξωδικαστικό μηχανισμό
με βάση τα ανθρωποκεντρικά κριτήρια του Κατσέλη: κουρέματα έως και στο μηδέν, εξατομικευμένη δικαστική κρίση,
και λήψη υπόψη των πραγματικών βιοτικών συνθηκών του οφειλέτη (υγεία, ανεργία, αναπηρία, οικογενειακή κατάσταση).


Ο νόμος Κατσέλη απέδειξε ότι η δικαιοσύνη μπορεί να είναι ανθρώπινη και κοινωνικά δίκαιη.
Η επόμενη μεταρρύθμιση οφείλει να ξαναδώσει αυτό το πρόσωπο στο δίκαιο των υπερχρεωμένων — όχι να το αφαιρεί πίσω από μια οθόνη.

Facebook Comments