Η «τυραννία» του bullying

Οι εγκληματικές πράξεις με θύματα  ανηλίκους, αποτελούν όνειδος για το κοινωνικό μας σύστημα, καθώς παρουσιάζεται η αδυναμία του να προστατεύσει τα περισσότερο αδύναμα μέλη του. Το φαινόμενο της  κακοποίησης παιδιών, προκαλεί την οργή της κοινωνίας. Το αίτημα για «σκληρή τιμωρία» των δραστών  εμφανίζεται απόλυτο.                                                                                                        

Όταν ανήλικοι παρουσιάζουν επιθετικές συμπεριφορές σε βάρος άλλων ανηλίκων, καθιστώντας τους συνομηλίκους τους θύματα, αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν παιδιά να εκδηλώνουν τέτοιες συμπεριφορές. Διαχρονικά η εικόνα ενός παιδιού συνδέεται με την αθωότητα και την ελπίδα.                                                                                                                 

Στον ορό bullying συμπεριλαμβάνονται συνεχείς και επαναλαμβανόμενες αντιδράσεις και πράξεις όπως: ο υβριστικός λόγος, οι εκφράσεις κοροϊδίας, οι απειλές, ο εκβιασμός, η σωματική βία, οι ζημιές σε προσωπικά αντικείμενα, ο αποκλεισμός από κοινωνικές δραστηριότητες, η διάδοση ψευδών φημών, ο τηλεφωνικός εκβιασμός, η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων του θύματος. Στη χώρα μας η πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά, τιμωρείται  με  φυλάκιση. Ο όρος «σκληρή συμπεριφορά» αφορά σωματικές κακώσεις  ή άλλες βλάβες της σωματικής  ή ψυχικής  υγείας. Αν το θύμα δεν συμπλήρωσε ακόμη το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του  ή  δεν  μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του και ο δράστης το έχει  στην επιμέλεια ή στην προστασία του ή ανήκει στο σπίτι  του  δράστη  ή  έχει μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας, στον  υπόχρεο για την επιμέλειά του, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Με την ίδια ποινή τιμωρείται όποιος με κακόβουλη  παραμέληση των υποχρεώσεών του προς τα προαναφερόμενα πρόσωπα  γίνεται  αιτία να πάθουν σωματική κάκωση ή βλάβη σωματική ή ψυχική.                                                        

Στόχος του bullying είναι ο εξευτελισμός της προσωπικότητας των θυμάτων και η απογύμνωσή τους από κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό.              

«Η αποξένωση, η μοναξιά,  η έλλειψη ενδιαφερόντων, το διαδίκτυο, τα ΜΜΕ και τα πρότυπα που παράγουν», ωθούν πολλούς νέους σήμερα στην παραβατικότητα.                                                                          

Εκτός από τις δύσκολες αντικειμενικές συνθήκες  κάτω από τις  οποίες κάποιες φορές μεγαλώνουν τα παιδιά  ή  τους διάφορους βιολογικούς παράγοντες, που κάποιες έρευνες προκρίνουν ως αιτίες του φαινομένου, η καθημερινή συμπεριφορά τον γονέων λειτουργεί αποφασιστικά. Γονείς, με ανομοιόμορφη συμπεριφορά στη διαπαιδαγώγηση και ενδυνάμωση  των παιδιών τους , τα οδηγούν σε μια «αδιάφορη κοινωνική συμπεριφορά και εμποδίζουν την εσωτερίκευση των δυνατοτήτων ελέγχου των πράξεών τους».                                                                

Γενικά οι παράγοντες της παραβατικής συμπεριφοράς που εκδηλώνουν οι ανήλικοι έχουν συνδεθεί με το ενδοοικογενειακό περιβάλλον. Οι συχνές τιμωρίες με ανταλλαγές, η μη άμεση αναγνώριση της εν λόγω συμπεριφοράς από τους γονείς και οι αόριστες εντολές έχουν μικρότερη αποτελεσματικότητα στην ανάσχεση τέτοιου είδους πράξεων. Οι ακραίες αντιδράσεις, όπως σκληρή απόρριψη των γονέων ή η υπερπροστατευτικότητα και οι οικογενειακές δυσλειτουργίες επίσης επιδρούν αρνητικά στην αντιμετώπιση του φαινομένου.                          

Το νευρωτικό άγχος και οι φοβίες είναι δυνατόν να οδηγήσουν έναν ανήλικο σε επιθετική συμπεριφορά. Άλλοι επιστήμονες συνδέουν το φαινόμενο της επιθετικότητας και με ορμονικές διαταραχές.           

Τα θύματα του bullying που  γίνονται στόχος, δεν γίνονται αποδεκτά από   τους παραβάτες λόγω της  διαφορετικής τους συμπεριφοράς ή (και) των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Σε μια κοινωνία που η βία αποτελεί αποδεκτό μέσο έκφρασης και η ισοπέδωση χαρακτήρων καθημερινότητα, η διαφορετικότητα φαντάζει απειλητική, ιδιαίτερα σε παιδιά που έχουν αυταρχικά πρότυπα  να μιμηθούν.

Μια σημαντική διάσταση του φαινομένου που παρουσιάζεται  και ως συνέπειά του, είναι και η τάση για μίμηση τέτοιου είδους πράξεων, όταν αυτές εκδηλώνονται στο πλαίσιο μιας ομάδας. Η ομοιομορφία των μικρών αυτών συνόλων γενικότερα, αποτελεί βασικό παράγοντα αρμονίας και συμμόρφωσης ενδο -ομαδικής. Ο E. Sutherland υποστήριξε ότι η εγκληματική συμπεριφορά «μαθαίνεται» μέσα από τον συγχρωτισμό με άτομα και ομάδες που αξιολογούν θετικά τέτοιες συμπεριφορές. Μια παραβατική πράξη ίσως στο μέλλον, αν δεν αντιμετωπιστεί, να εξελιχθεί σε εγκληματική πράξη και το άτομο στην ενήλικη ζωή του λειτουργήσει βάσει αυτών των παραβατικών προτύπων. Είναι σημαντικό κάθε σχέδιο αντεγκληματικής πολιτικής να λαμβάνει υπόψη ότι το φαινόμενο δεν είναι κάτι που αφορά μόνο το σχολείο ή μια μικρή ομάδα ανηλίκων ανθρώπων αλλά μπορεί να επηρεάσει μακροπρόθεσμα τον κοινωνικό ιστό. Εκτός αυτού οφείλουμε ως γονείς, ως κοινωνία και ως δημοκρατικό κράτος να προστατεύσουμε τα θύματα και να τα βοηθήσουμε ώστε οι συνέπειες του bullying να μην καθορίσουν την πορεία της ζωής τους και την προσωπικότητα τους. Ο όρος «προσωπικότητα» αναφέρεται σε χαρακτηριστικά που εκδηλώνονται με την συμπεριφορά του ατόμου. Όταν κυριαρχεί η βία τόσο στη ζωή των θυμάτων όσο και των ανηλίκων που εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά, αυτό είναι δυνατόν να καθορίσει και την ενήλικη ζωή τους.  

Η τυραννία του bullying έγκειται στον τρόπο που καθορίζει τη δημιουργία προσωπικοτήτων ως συνέπεια της βίας (σωματικής και ψυχολογικής). Σύμφωνα με τον Léauté «η βία, από όπου κι αν προέρχεται, όποιος κι αν είναι ο αποδέκτης της, απειλεί τις τρεις θεμελιώδεις αξίες μας. Της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφοσύνης. Η βία τείνει να εξαναγκάζει σε λύσεις.                                                       

Στην πραγματικότητα επιβάλλει την υποχρέωση μιας αναγκαστικής προσχώρησης…καθιστά προνομιούχο τον λόγο του ισχυρότερου. Ο πλουραλισμός νοθεύεται. Κολακεύει την αδιαλλαξία. Είναι η βασιλεία του εγωισμού. Φανατίζει. Θυσιάζει αθώους” μαζί με όσους δεν θεωρούνται “αθώοι”.» Σύμφωνα με  έρευνες, η κακοποίηση είτε είναι ψυχολογική είτε σωματική, επηρεάζει τη δομή και τη χημεία του αναπτυσσόμενου παιδικού εγκεφάλου. Έχει επιπτώσεις στην εκπαιδευτική εξέλιξη του ατόμου και στην συμπεριφορά του.

Το  φαινόμενο του bullying είναι λογικό να μας προκαλεί αμφιθυμία. Ωστόσο μας δημιουργεί και προβληματισμούς σε σχέση με τη συναισθηματική  ανάπτυξη και τη κοινωνικοποίηση των παιδιών. Ο σεβασμός  στη διαφορετικότητα   και  η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, θα πρέπει να αποτελούν   τους βασικούς  στόχους   της διαπαιδαγώγησης των ανηλίκων .       

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Δ. ΓΕΩΡΓΑΣ, «Κοινωνική Ψυχολογία»

Σ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ, « Ανήλικοι Παραβάτες στην Ελλάδα».

Α. ΠΙΤΣΕΛΑ, «Δίκαιο Ανηλίκων».    

Ν. ΣΙΑΜΟΣ, «Προβλήματα εφηβείας και συμπεριφορά γονέων».

Α. ΧΑΪΔΟΥ, «Εγκληματολογικά κείμενα»

M. CUSSON, « Σύγχρονη Εγκληματολογία, παράρτημα: νέες μορφές εγκληματικότητας. Α. Μαγγανάς, Ν. Λαγού»

J. LÉAUTÉ, «Η ανθρώπινη βία»